Elimizdegi bankterding alayaqtyq isterin jalghyz ózi әshkerelep jýrgen qogham qayratkeri Ermek Narymbaev oqyrman tarapynan kelip týsken saualdargha tolyq jauap berip otyr. Biylikting memleket mýddesin qorghau mәselesinde tanytyp kele jatqan jaltaqtyghynan bastap oppozisiyanyng әlsizdigine deyin syngha alghan ol: «Eger men bankterding alayaqtyghynan aldanghan halyqqa 1 mlrd. tenge qaytaryp alyp bersem, halyqtyng maghan degen senimi artatyn shyghar. Sol kezde el ózi senip, basqa sharualardy tapsyrar. Áytpese, halyqtyng atynan sóz aitugha, is jasaugha dәl qazir eshqanday qúqym joq», - dep aghynan jarylady.

- Senderding bizding orysshyl biylikten ne aiyrmashylyqtaryng bar?

Elimizdegi bankterding alayaqtyq isterin jalghyz ózi әshkerelep jýrgen qogham qayratkeri Ermek Narymbaev oqyrman tarapynan kelip týsken saualdargha tolyq jauap berip otyr. Biylikting memleket mýddesin qorghau mәselesinde tanytyp kele jatqan jaltaqtyghynan bastap oppozisiyanyng әlsizdigine deyin syngha alghan ol: «Eger men bankterding alayaqtyghynan aldanghan halyqqa 1 mlrd. tenge qaytaryp alyp bersem, halyqtyng maghan degen senimi artatyn shyghar. Sol kezde el ózi senip, basqa sharualardy tapsyrar. Áytpese, halyqtyng atynan sóz aitugha, is jasaugha dәl qazir eshqanday qúqym joq», - dep aghynan jarylady.

- Senderding bizding orysshyl biylikten ne aiyrmashylyqtaryng bar?

- Mening oiyshma, naghyz biylik qazaqtyn, yaghni, memleketting mýddelerin qorghauy tiyis.Mәselen, «Bayqonyrdy» alayyq. Gharysh ailaghyn Qazaqstan  Reseyge 150 myng dollargha jalgha berip otyr. «Bayqonyrdyn» әleuetimen, onyng Reseyge, Reseyding gharyshtyq mýddelerine berip otyrghanyn esepke alsaq, 150 myng dollar – tiyn. Eger biylikte ruhy bar, últshyl adamdar otyrsa, «Bayqonyr» gharysh ailaghynda isteytin qyzmetkerlerding arasyna qazaq kadrlaryn kóptep engizudi qolgha alyp, ony kelisimge kirgizetin edi. Sóitip, shetelderden gharysh salasynda oqyp kelgen qazaq jastary uaqyt óte kele, «Bayqonyrdyn» býkil júmysyn óz qoldaryna alar edi. Sóitip, gharysh ailaghy qazaqtiki bolyp shygha keler edi.

Reseyding «Bayqonyrdy» jalgha alghanyna 20 jyl boldy. Gharysh ailaghynda isteytin 5 myng arnayy maman bar desek, sonyng ishinen 100 qazaq taba almaysyn. Qazaqta Stalin bolghanda osy uaqytta gharysh ailaghynda isteytin mamandardyng elu payyzy qazaq bolar edi.Mine, qazaqty, qazaqtyng bolashaghyn oilamaytyn biylikting isi.

Mysaly, sovet ókimetining túsynda tek bir salanyng ózinde eki myngha tarta zauyttar boldy. Sonyng bәri jabyldy. Qazir Sokolov-Sarybay ken ornynan shyghatyn shiykizat Resey men Qytaydyng mashina jasau óndirisine ketip jatyr. Al, biz ózimizde bar zauyttardy jauyp tyndyq. Búl – ýlken qate. Tipti qate degen sózding ózi búl mәselege jenildeu bolyp ketedi. Sonda biylik kimning mýddesin qorghap otyr deysiz? Áriyne, Reseyding nemese Qytaydyng mýddesin ghana qorghap otyr. 20 jyl ótti. Sovet ókimeti túsynda әrtýrli salada 74 óndiris oshaghy bolghan. Qazir biylikte jas Qonaev otyrghan bolsa, sol 74 óndiris zamanauy tehnologiyamen jabdyqtalyp, sany ósip 400-ge jeter edi.

Kezindegi arnayy tehnikalyq, auylsharushylyq, óndiriske qajetti mamandyqtardy dayarlaytyn PTU, SPTU-lardy japty. Sol oqu oryndaryn jappay,tegin bilim berudi qazaq tiline kóshirip, orys tilinde aqyly bilim alatyn etip jasasa, ózge últtar tegin bilim ýshin qazaqsha bilim alugha kóship, búl óz kezeginde qazaq tilining mәselesinde sheshuge yqpal jasar edi. Óitkeni, qazaq tili bilim beretin, aqsha tabatyn qúralgha ainalyp, júrt jappay qazaq tilin ýirenedi.

Shyndyghyn aitqanda, bizding sheneunikterding eshqaysysy qazaq mýddesi ýshin kýrespeydi.

- «Kaspiy banktin» kredittik kartochkalaryndaghy nesiyelerding jasyryn payyzdary turaly ne aitasyz?

- Mәselen, «Kaspiy bank» nesiyeni 26 payyzben berip jatyrmyz deydi. Biraq, shyn mәninde qansha payyz jasyryn ósim qosyp otyrghanyn eshkim bilmeydi. Sol ýshin  bizge kómek súrap kelip jatqan  adamdardyng isterin sotqa berip jatyrmyz. Sebebi, sot isti qaramas búryn sudiyadan nesie turaly qarjylyq-nesiyelik saraptama jasaudy súraymyz. Saraptamadan keyin júrtqa qansha payyz dep jarnamalap, shyndyghynda qansha payyz jasyryn qosyp otyrghandyghy belgili bolady.

Mysaly, sen "Kaspiy bankten" nesiyelik kartochka aldyng delik. Al, bank sening atynnanqarjylyq opersiyalar jasap, taghy da birneshe nesie rәsimdeydi de, onyng payyzdaryn sening moynyna iledi. Sen múnyng birin de bilmeysin. Sóitip, 26 payyz emes, tipti 150 payyz ýsteme tólep jýrgenindi bilmey de qalasyn.

Adamdar bankting aldap otyrghanyn biledi. Biraq, kimge aryz jazyp, qalay dәleldeytinderin bilmeydi. Sosyn ýndemey jýredi beredi. Al, men ýndemey otyra almadym: Feysbuk arqyly 36 adam jinap, qújattardy, dәlelelderdi jinastyryp, 17 betten túratyn shaghym aryz jazyp isti sotqa berdim.

- Ekinshi súraghym aty-shuly "Jilstroybank" turaly. Ýkimet bankke milliardtap qúiyp jatyr. Al ol banktegi depozit 3-4% kóleminde. Óspeytin payyz. Salymshynyng qarajatyn jyldar boyy ainaldyryp, ózderi qaryq bolyp jatqanday kórinedi bizge. Preziydent bir bylyqtyng basyn ghana ashty. Al basqa bylyqtar "ýlken qúpiya" siyaqty. Bir nәrse aiqyn: búl bankke qarajat salghan salymshy keminde 3 jylgha aqshasyn qaytyp almaydy. Demek, ony senimdi týrde "qayta ainaldyra" beruge bolady. Osy jerde kiltipan bar siyaqty. Búl bank ýkimetting tegin aqshasyn alyp әbden "semirgen". Ózge bankke barssan, aldynnan qyzmetker ózi sәlem berip shyghady. Al «Jilstroybank» kliyentti kedey tuysqany kelgendey selsoq qarsy alady. Soghan qaraghanda, olardyng kliyent jinaugha qúlqy joq bolyp kórinedi. Nege ýkimetbasty operator etip osy banktighanatandaydy, basqabankteraralassabolmayma? Sizqalayoylaysyz?

Rahmet.

Serik Joltay.

- Dәl qazir «Qazaqstannyng qúrylys jinaq banki» turaly eshnәrse aita almaymyn. Ol bankke qatysty nesiyelik qújattardy qaramadyq. Qazirgi kezde biz «Kaspiy», «Kazkom», «Hombank»-ting jәne lombardtardyng isimen shúghyldanyp jatyrmyz. Búl isterge shamamen 6 aigha juyq uaqyt ketedi. Ári osynyng bәrin jalghyz ózim istep jatyrmyn. Kómekshilerim joq, zangerler de joq. Jaqynda birneshe zanger kómekke kelse, onda ózge bankterding isin jedeldetip bitirsek, «Qazaqstannyng qúrylys jinaq bankine de» kezek keler edi. Ázirge ol bankke qatysty aitarym joq.

- Ermek, «Bankten abay bol!» úiymyn qúrsaq, siz basqarasyz ba?

- Joq. Mening she, taza payyzben beriletin bolsa, halyqqa nesie kerek. Ol ýshin zangha ózgertuler men tolyqtyrular engizilui kerek. Bankke kepil berilse, nesiyening payyzdary da azayady. Bankterding nesiyelik-qarjylyq sayasatyna bәribir ózgeris jasau qajet. Sheneunikter menen «Ne jasaugha bolady?» dep súrasa, men bәrin týsindirip aityp berer edim. Odan keyin olar zang qabyldap, ony bankter oryndasa, onda halyq ta, Ýkimet te aldanbas edi.

- Ermek, sening mashinannyng órtenui men «Kaspiybankpen» aradaghy daudyng qatysy bar ma? Tekserding be?

- Teksere almadym. Detektiv agenttigim joq. Biraq, mashinamdy órtep jiberu kimge kerek boldy? Ne ýshin? Men tek qana banktermen júmys istep jatyrmyn. Al, bankter maghan qarsy: «Aliyans bank» – Jomart Ertaev, «Kaspiy bank» – Mihail Lomtadze . Mening basqa jaularym joq.

- Ermek myrza, Shveysariyagha tartyp túrghan Marchenko Grigoriyge qatysty kózqarasyng qanday? Olshyndyghyndamyqtyqarjygerme?

- Bәlkim, myqty qarjyger shyghar, biraq, ol patriot emes. Áytpese, nege eldi aldap otyrghan bankterding alayaqtyghymen kýresip, tym qúryghanda Preziydentke birneshe mәrte kirip, aitpady. Onyng ruhy joq. Sodan keyin de týk bilmegendey ýndemey jýre beredi. «Oy, osy qazaqtar ýshin kóringen bankpen alysyp jýrem be?» dep oilap, qolyn bir siltegen boluy da mýmkin.

- Ereke, Últtyq bank tóraghasy Qayrat Kelimbetov ekinshi dengeydegi bankterding halyqqa qyzmetin qoghamdyq úiymdar emes, Últtyq bank baqylau jasauy kerek dedi. Kelisesinbe?

- Últtyq bank ekinshi dengeyli banktermen nesie mәselesi bar adamdargha tek kenes beru arqyly ghana kómektesui mýmkin. Al, sotta adamdardyn  mýddesin kim qorghaydy? Áriyne, advokattar, qoghamdyq úiym ókilderi. Últtyq bank advokat jaldap bere me? Bermeydi. Eger memleket tarapynan adamdargha advokat jaldap beretin bolsa, onda әngime basqa. Kelimbetovting sózi – maghan qarsy aitylyp otyr. Mening halyqqa kómektesip, bankterding jasyryn payyzyn әshkerelep, elding aqshasyn qaytaryp berip jýrgenim Kelimbetovke únamaytyn shyghar. Meyli únamay-aq qoysyn. Men bar bolghany, bankterding halyqty qalay aldaytynyn aityp, halyqtyng kózin ashtym. Feysbukte әr jazba sayyn bankterding qalay aldaytynyn týsindirip kelemin.

Al, eger Kelimbetovting mening isime, sózime qarsy aitary, argumentteri bar bolsa, ashyq debatqa shyqsyn. Men dayynmyn. Sol sekildi kez kelgen bankting tóraghasymen de ashyq pikirtalasqa shyghugha әzirmin.

- Ermek bauyrym, qadirli qartymyz, ayauly Aldan agha turaly úmytyp bara jatqan siyaqtymyz. Aldan Ayymbetovting "ayqayyn" myna júrtqa estirtip túru ýshin ne isteuge bolady? "Kazparvda" qaydaqazir?

- Tamara Satybaldiyeva apaymen birigip, «Kazparvda» gazetining tórt nómirin shyghardyq. Keyin sot sheshimi boyynsha gazet Aldan aghanyng qyzdaryna ótti. Qyzdary birneshe ret shyghardy. Men bilsem, qazir gazet shyqpaydy. Shamasy, Ayymbetovtyng balalaryna onday gazet kerek emes siyaqty. Ókinishke qaray, gazetti qoghamdyq úiymdargha, últshyl azamattargha da bergen joq.

- Ermek, sening avtobiografiyandy qarap otyrsam, sen kommunist әri ateist ekensin. Býgin elding bәri kommunisterge qarsy shyghyp, bәri shetinen molda, sopy, uahbbist, taqua, dindar bolyp jatqanda atesit bolyp jýruden qauiptenbeysing be?

- IYә, men – kommunist әri ateistpin. Álbette, qazaq tarihyndaghy sovet biyligi túsynda qazaq halqyna qasaqana qarsy júmys istegen, qyrghan, ashtyqqa úshyratqan, ziyalylaryn atqan Goloshekin jәne taghy basqa kommunistter boldy. Ony eshqashan joqqa shygharyp, is-әreketterin aqtap alugha bolmaydy. Biraq, jaqsy isterimen kóringen kommunistter de boldy ghoy. Sәken Seyfulliyn, Amangeldi Imanov. Tipti Ahmet Baytúrsynov ta kommunist bolghanyn kóp adam bile bermeydi. Shyndyghynda, kompartiyanyng ishinde eki praksiya boldy: shovinistik jәne internasionaldyq. Sayasy biylikke talasta shovinister jeniske jetti de, últtyq memleketterding bәrin qúlatyp, orystandyru sayasatyn jýrgizdi. Sonyng kesirinen qazaq halqy da kóptegen qiyndyqty bastan keshirdi.

Men – kommunist әri ateist boludan qoryqpaymyn. Qazaq halqynyng bolashaghy sosializmde dep oilaymyn. Bir ghana mysal, jerding asty-ýstining baylyghyn halyqqa, memleket menshigine qaytaru kommunisterding iydeyasy ghoy.

- Ermek, bayaghy Baghys oqighasyn eske alayyqshy. Sol kezde ne qalay bolyp edi ózi?

- Ol ýlken tarih qoy. Baghysty bәri de biledi. Men ol kezde Preziydent әkimshiligine qaraytynQazaqstannyng strategiyalyq zertteu institutynda ghylymy qyzmetker bolyp júmys isteytinmin. Sol tústa Baghys mәselesi boyynsha júmys jasaghan azamattargha qolymnan kelgenshe kómektestim. Qazaq jerin Ózbekstangha beru kerek degen әngimeden son, Preziydentke de qarsy shyqtym. Sóitip, júmystan kettim. Oppozisiyagha óttim. Sol kezde institutta isteytin Ázimbay Ghaly bastaghan taghy birneshe adam júmystan shyqty.

Batyrhan Dәrimbet, Maqsút Orazay syndy patriottar Baghys mәselesine oray jaqsy bastamalar kóterdi. Al, men Qazaq-Ózbek shekarasynda shiyelenisken jer dauyna Almatydaghy bes oqu ornynyng studentterin kóterdim. Almatyda kýn sayyn aksiya, piyketter jasadyq. Aqyry, sol kezdegi Syrtqy ister ministri Erlan Ydyrysov meni qabyldady. Shekaradaghy jer dauyna qatysty qújattardy, kartany bәrin kórsettim. Maqsút Orazay ekeumizdi shekara mәselesi jónindegi memlekettik komissiyanyng qúramyna kirgizdi. Sóitip, komissiyada júmys istedik. Qansha kýressek te, qazaqtyng púshpaqtay jerin qorghap qala almadyq. Shekara manyndaghy jer dauynda Qazaqstan biyligi ózbekterge jerdi berip tyndy.

- Abaqtyda «zektermen» qarym-qatynasynqalayboldy? «Pahan zonalarmen» sóilesip kórding be? «Pahan zony» kim boldy? Olardyng ortasyndaghy tәrtip qanday?

- «Smotryashiy» - Saiyd, «Polojenes» - Amanchik boldy. Ekeui de jas jigitter. Men eki lagerde otyrdym. Ekinshi lageri – Semeydegi qatang tәrtiptegi týrme. Onda Gera degen jigit «Smotryashiy» boldy. Geramen qarym-qatynasymyz jaqsy boldy dep aita almaymyn. Sebebi, men 73 kýn ashtyq jariyalaghan kezde Gera týrme әkimshiligine kómektesti: týrmedegilerding eshbiri maghan kómektespedi, tipti sәlem de bermedi. Sondyqtan Gera siyaqty «blotnoylardy» týsinbeymin.

- Preziydent saylauy bola qalsa,týsetinoyynyz bar ma?

- Ázirge qanday da bir saylaugha týsetin oiym joq.

- Ermek, nesiyege avtomobili alu barysynda neshe týrli qiytúrqylyqtar bar desedi. Áueli alugha kelisim beresin, sosyn kelisim-shartqa otyryp alghan song basqa qaghazdar shygha bastaydy eken. Sol kompaniyagha saqtandyru, sol kompaniya ghana bekitken jerden mayyn auysytru kerek degen siyaqty jasyryn aqyly әri qymbat talaptar kóbeyip, ayaghynda payyzsyz kóligindi 2 ese qylyp qaytarugha tura keledi eken. Sony zerttep, halyqqa jariyalasanyzdar.

- Dәl qazir qolymyzda avtomobilidi nesiyege beruding qanday jasyryn payyzdary, qiytúrqylary bar ekenin dәleldeytin qújattar, saraptamalar joq. Biraq, biz bankterding nesie berudegi osy ýlgisin zerttep jatyrmyz. Zertteu dayyn bolghan kezde mindetti týrde jariyalaymyz.

- Bankten nesie alyp toy jasaytyn qazaqtar turaly ne aitasyz?

- Áriyne, qaryz alyp toy jasau dúrys emes. Biraq, tabysyng mol bolsa jәne dәl sol sәtte aqsha jetpey túrsa, nesie alugha bolady. Al, ailyghyng – shaylyghynnan aspasa, nesiyege jolamaghan jón. Sebebi, tabysyng az bolsa, nesie tóleu óte qiyn.

- Jaras Seytnúrúly tenzofobiya degen termindi qoldanypty. Qazaqsha aitsaq, ol jaltaqtyq, baghnyshtylyq degenge keledi eken. Tenzofobiya jaylaghan eldi kim kóringen basynyp, әrtýrli talap qoya beredi eken. Biz qazir sonday sorly halde otyrmyz. Biylik bizding búl jaghdaymyzdy toleranttylyq deydi. Tolerantty dep europalyqtar búryn soqa sýiretken ógizdi aitqan eken. Súrayyn degenim tolerantty bolyp qala bergen dúrys pa?

- Toleranttylyq – iykemdilik. Bizge kóp jaghdayda konfliktige bara beruge bolmaydy.  Biylik memleket mýddesin jan-jaqty әri әr salada tolyq qorghay bilip, sol túrghydan júmys jýrgizgen jaghdaydatoleranttylyq jaqsy. Al eger biylik әr elding mýddesine qaray iyilip, әrkimning kónilin tabu ýshin júmys jasasa, onda toleranttylyqtyng týkke de qajeti joq.

- «Islam bank» jýiesi Qazaqstanda boluy mýmkin be?

- «Islam bank» jýiesi Qazaqstanda da boluy mýmkin ekenin joqqa shygharmaymyn. Biraq, «Islam bankinin» nesiyeleu jýiesin týsinbeymin. Olar nesiyeni payyzben bermeydi. Mәselen, 100 myng dollar beredi delik. Sóitip, sening ashqan biznesine qúryltayshy retinde kiredi. Eger biznes payda berse, bank týsken tabystyng 30 payyzyn alady. Biznes shyghyngha shyqsa, onda aqshanyng 30 payyzyn tastap ketedi. Biraq, kez kelgen adam óz biznesining tabysynan 30 payyz bankke beruge kelise bermeydi ghoy. Demek, búl jerde de bir qarjylyq qiytúrqylyq bar ma dep oilaymyn.

- Keden odaghyna kózqarasynyz qanday?

- Eger búl odaqta Qazaqstannyng dausy Reseymen birdey bolsa jәne sheshimderdi qabyldauda bizding elding mýddesi tolyq qorghalatyn bolsa, onda men Keden odaghyna qarsy emespin. Al, qazirgidey Resey – 70, Qazaqstan – 20 payyz dauysqa ie bolsa, onday odaqtyng keregi joq. Meyli, qanday elmen odaqtas bolsaq ta, dauystar men qúqyqtar teng dәrejede boluy tiyis.

- Keden odaghynyng bizge tiyimdi jәne tiyimsiz jaghyn ashyp bere alasyz ba?

- Qazaqstanda Reseydegidey ónerkәsip damyghan, sany jaghynan Reseymen shamalas bolghanda ghana Kedendik odaqtan bizge payda boluy mýmkin. Al, bizde ónerkәsip joqtyng qasy ghoy. Sovet ókimetinen qalghan ónerkәsipterding bәrin japtyq. Demek, Kedendik odaqtan Resey ghana payda kóredi. Qazaqstan taghy da tek shiykizat kózi retinde qyzmet atqarady. Óitkeni, Qazaqstan eshqanday ónim shygharmaydy. Sondyqtan, Kedendik odaqqa qosylyp, tenqúqyqty dәrejege jetken jaghdaydyng ózinde Qazaqstan kem degende 10-15 jylgha taym-aut aluy kerek. Sóitip, ónerkәsipti ayaghynan túrghyzyp, Reseyding ónerkәsipterimen teng dәrejede tauar, sauda ainalymyn jasaugha bolady.

- Qazaqtyng últshyl-patriottaryna qalay qaraysyz, ózindi qoldamady dep kóniliniz qalghan joq pa?

- Men – últshylmyn. Patriotpyn.  Men sonday-aq,  ukrainderdi, týrkimenderdi bәrin de bauyrlarym dep qaraymyn. Úlshyldyq degen tek qazaqty ghana jaqsy kórip, soghan ghana jaqsylyq tileu degen sóz emes. Qazirgi últshyldardy ekige bólip qarastyrugha bolady: aqyldy últshyldar, aqymaq últshyldar. Aqyldy últshylar kez kelgen mәseleni terennen, jan-jaqty oilastyrady. Al, aqymaq últshyldar: «Bizge tek qazaqtar kerek, qazaqtan basqa últtardyng qajeti joq» deydi. Men búghan qosylmaymyn. Týrkiyada «Yanacharlar» degen bar. Olar týrik halqyna kirgen, singen ózge últ ókilderi. Týrkiyanyng búrynghy zamandaghy patshalary, keyingi preziydentteri olargha «Óz isinmen naghyz týrik ekenindi dәleldesen, sen ýshin búl elde barlyq jol ashyq. Tipti premier-ministrde bolasyn» dedi. Mine, sodan bastap, Týrkiyadaghy ózge últtar týrikshe ýirenip, Týrkiyagha qyzmet etip, týrikterge sinisip ketti. Al, san jaghynan alghanda Týrkiyadaghy naghyz taza qandy týrikter óte az. Týrkiyada 90 mln. týrik bar bolsa, sonyng jartysynan kóbin «yanacharlar» qúrap otyr. Reseyde de sol siyaqty. Taza orystar az. Biraq, halyqtyng bәri ózin orys sanaydy, oryssha sóileydi. Qazaqstangha da «yanacharlar» kerek. Mәselen, Gerolid Belger, Oksana Peters, Maksim Rojinder «yanacharlar».  «Ózge últ ókilderi qazaqqa sinisu arqyly qandy» búzady degenning bәri qate sóz.

«- Algha» partiyasyna jәne onyng jetekshisi bolghan V.Kozlovqa degen pozisiyanyz qanday?

- Birinshiden, Kozlovqa qatysty әdil sot boldy dep eseptemeymin. Alqa biyler qatysqan әdil sot ótip, kinәsi naqty aighaqtarmen dәleldenbedi. Negizi qazirgi biylik oppozisiyanyng qoghamgha, jýiege qajettiligin әli týsinbedi. Sebebi, biylik jemqorlyq jaylaghan óte jaman jýie qalyptastyrdy. Qazirgi tanda Preziydentting ózi kimning kim ekenin ajyratudan, biluden qaldy. Al, oppozisiya jaryq siyaqty. Qoghamnyn, sayasi-ekonomikalyq jaghdaydyng әr búryshyna týsip, kimning ne istep, nening qalay jýrip jatqanyn baqylay alady. Oppozisiyagha sonday mýmkindik berilgende, biylikke de kimning kim ekenin jәne onyng ne istep jýrgenin, qanday reformanyng qajettigin bilu, ony iske asyru onaygha týser edi.

Oppozisiya – halyqtyng advokaty. Advokaty bolmasa, halyqty kim qorghaydy? Sondyqtan oppozisiyany týrmege jappay, onymen bir ýstelding basynda otyryp, sóilesu kerek.

- Bank mәselesimen ainalysyp jýr ekensiz, BTA bank turaly jәne onyng búrynghy basshysy Múhtar Ábilәzovqa degen kózqarasynyzdy bilsek dep edik.

- Oppozisioner retinde Ábilәzovty jaqsy kóremin. Jalpy, kez kelgen oppozisiyamen biylik sanasyp, birge júmys isteu qajet. Ózgede bankter sekildi BTA bankte jasyryn payyzdarmen payda tapty. Bank basshysy bolyp túrghanda Ábilәzovtyng da solay jasaghany jasyryn emes. Sondyqtan bankir retinde basqa bankterding basshylarynan artyq emes dep oilaymyn.

- Seni Gýljan Erghaliyeva siyaqty jurnalister «ýsh әriptin» jibergen tynshysy deydi. Sol sóz qanshalyqty shyndyqqa say keledi. Arandatyp qazaqtyng jas balaryn isti qyldy deydi. Sen provakatorsyng ba?

- Bәlkim, Gýljan keybir sheneuniktermen bir-eki ret kezdesken shyghar. Biraq, búl bar bolghany kelissóz ghana. Basqa eshtene emes. Gýljan shyn patriot. Men turaly talay sóz aityldy: «ÚQK-ning jobasy, sonyng adamy». «Biylik qoldaydy eken» degen syqyldy. Múnyng bәri jalghan. Basqa aitarym joq.

- Sayasatpen ainalysudy qoyyp, taza zandyq kenes beruge kóshkening ras pa?

- Negizi sayasattan biraz uaqytqa ketemin dep oilaghanmyn. Alayda, jaghdaydyng ózi meni sayasatqa qayta әkeldi. Sebebi, bank mәselesi – halyqtyng mәsele. Naghyz sayasattyng kókesi.

«Alinyas banki» maghan aqshamyzdy tóle dep, isti sotqa jiberipti. Men sotta ol bankting jasyryn payyzdaryn әshkerelep, jenip shyqtym. Bank maghan 3 milion tenge qaytardy. Bәri osydan bastaldy.

Qazirgi kezde men tek qana bankterding isimen ainalysyp jýrmin. Qolymda eshqanday yqpal etetin kýsh, biylik joq. Eger men bankterding alayaqtyghynan aldanghan halyqqa 1 mlrd. tenge qaytaryp alyp bersem, halyqtyng maghan degen senimi artatyn shyghar. Sol kezde el ózi senip, basqa sharualardy tapsyrar. Áytpese, halyqtyng atynan sóz aitugha, is jasaugha dәl qazir eshqanday qúqym joq. Elge jenister jetpeydi. Árbir iste jenisterding dәmin tatsa, el kýresuge bolatynyn týsinedi. Sol kezde ózgerister bastaluy mýmkin.

- Qazaqstannyng bolashaghyn qalay elestetesin?

- Biylik naghyz patriottardyng qolynda bolghanda, damyghan bes elding qataryna kirer edik.

- Sening kumiyring kim jәne qanday kitapty jastyghynnyn astyna jastanyp oqisyn?

- Chabua Amiredjibiyding «Data Tutashhia» tarihy romany. Kumirlerim – Leniyn, Che Gevara, Uga Chaves.

- Bizde shynayy oppozisiya bar degenge senesing be? Jalpy oppozisiyagha qoyar baghanyz?

- Oppozisiya әlsiz. Onyng óz qatelikteri bar. Oghan biylik te, ÚQK de kinәli emes. Oppozisiyanyng ózi kinәli. Jәne oppozisiyada qazaq mýddesi, halyqtyng jaghdayy degenge әli kýnge deyin orystildi jәne qazaqtildi dep bólip qarau bar. Oppozisiya «Demokratiyalyq Qazaqstan» degen sózdi jii aitady, úrandap jatady. Biraq, oppozisiyanyng óz ishinde sol demokratiya joq. Búl oppozisiyanyng eng ýlken qateligi.

- Bizdegi últtyq iydeya qanday bolu kerek?

- Árbir adamnyng Otany, eli, memleketi, halqy ýshin jany auyruy kerek. Ár isti óz basyna týsken jaghdayday qabyldap, óz isine qaraghanday jauapkershilikpen qarau qajet. Mening she, últtyq iydeya degenimiz – osy.

Sony

Abai.kz