Ol endi oralmaydy... Ong qolyna oraghandaryn sol qolymen aghytyp sheshti. Aldymen sovetting alqyzyl shýberegi, sosyn nemisting svastikasy. Qoshtasudyng mezireti retinde qol búlghasa da bolar edi, alayda tarih qoynauyna aparar otarbasyna otyrghansha asyqty. HH ghasyrdy aqyrghy kóruimiz osy edi. Ol da keldi... keshikti. 2001 jyldyng 1 qantarynda emes, 11 qyrkýieginde tabaldyryghymyzdan attady. Jaqsylyq kýttik, jarylys syilady. Osylaysha, jana ghasyr Qúrama shtattaryndaghy «qos egizdin» qúlauymen bastaldy.

9.59 sekund - osynsha uaqytta Dýniyejýzilik sauda ortalyghynyng ontýstik múnarasy opyryldy. 10.28 sekund - soltýstik múnara jerge shókti. Ózin-ózi ólimge baylaghan 19 lankesti eseptemegende, 2974 adam baqilyq boldy. 6291 adam jaraqat aldy. Bitpedi... búl jana soghystyng betashary edi.

Ol endi oralmaydy... Ong qolyna oraghandaryn sol qolymen aghytyp sheshti. Aldymen sovetting alqyzyl shýberegi, sosyn nemisting svastikasy. Qoshtasudyng mezireti retinde qol búlghasa da bolar edi, alayda tarih qoynauyna aparar otarbasyna otyrghansha asyqty. HH ghasyrdy aqyrghy kóruimiz osy edi. Ol da keldi... keshikti. 2001 jyldyng 1 qantarynda emes, 11 qyrkýieginde tabaldyryghymyzdan attady. Jaqsylyq kýttik, jarylys syilady. Osylaysha, jana ghasyr Qúrama shtattaryndaghy «qos egizdin» qúlauymen bastaldy.

9.59 sekund - osynsha uaqytta Dýniyejýzilik sauda ortalyghynyng ontýstik múnarasy opyryldy. 10.28 sekund - soltýstik múnara jerge shókti. Ózin-ózi ólimge baylaghan 19 lankesti eseptemegende, 2974 adam baqilyq boldy. 6291 adam jaraqat aldy. Bitpedi... búl jana soghystyng betashary edi.

Sol betbúrysty oqighadan beri segiz jyl ótti. Ne ózgerdi? Moralidyq qúndylyqtar ma, әlde jana dýniyejýzilik soghystyng alghysharty jasaldy ma? Bastysy, futurologtardyng «adamy qatynastar joghary dengeyde damidy» degen boljamdary bos bylshylgha ainaldy. «Álem qauipsizdigi» degen illuziyanyng әri ketti. Qogham әleumettik jaghynan әr tarapqa bóline týsti. Ýstemqogham, nemese fransuz oishyly D.Duklo aitatynday «kosmokratiyalyq» Batys, odan ýrketin - ortodoksal Shyghys, qalghandary, qysqasy osy qogham-araldardyng arasy alshaqtay týsti. Islam órkeniyetining syrtynan qogha byqsytyp, kýie jaghu beleng aldy. Taghy ne ózgerdi? Múnaralarynyng qúlaghanyna «múnayghan» Bush búzyqtary aughan jerining astan-kestenin shyghardy. Iraqty basyp alu «kim kýshti, sonyng sózi jýredi» prinsiypining ashyq kórinisi boldy. AQSh-ta kimning kitaphanadan qanday kitap alghany, qanday veb-sayttardy qaraytynyn tekseruge qúqyq bergen atyshuly «Patriot Act» qabyldandy. Guantanamo zyndany ashyldy. Janymyz ashyghanymyz bolsyn, múnysymen AQSh ghasyrlar boyy qalyptastarghan әleumettik mәdeny kodyn búzyp aldy. Bush kezindegi AQSh ne, ótken ghasyrdyng 20-30 jyldaryndaghy Veymarlyq Germaniya ne, - aiyrmasy az-aq.

«Búl qalay boldy?» degen saualgha jauapty biz bermeymiz. Árkimning kókeyinde ózi týigen jauap bar. Mýmkin, Aq ýy basshylyghy arzan múnay resurstaryna qol jetkizu, kýrt qúldilaghan qor indeksterin týzeu ýshin osynday qúrbandyqqa barghan shyghar. Neron Rimdi, Gitler Reyhstagyn órtedi. Alysqa barmay-aq, AQSh Ekinshi dýniyejýzilik soghysqa kirigu ýshin Perl-Harborda әdeyi qorghanbady. Áytpese, amerikan biyligi japon shabuyly bolatyndyghynan bir ay búryn habardar edi. Mýmkin, KSRO-nyng qúlauymen birpolyarly jýiege ainalghan әlemde ózin erkin sezinip, kórshilerine kýrzisin silteytinder kóbeygen shyghar. Mysal kerek bolsa, 1990 jyly Iraqtyng qasyndaghy Kuveytke tarpa bas saluy. Mýmkin, әlem óz baylyghyn tym әdiletsiz jýiede bólgen shyghar. Aytalyq, barlyq IJÓ-ning 80 payyzy Jer halqynyng 14,5 payyzy ghana túratyn 24 eline tiyesili. Ádiletsizdik pe, әdiletsizdik. Múnday «mýmkinder» múnymen bitpeydi әri bәrin tizu mindetimizge kirmeydi.

«Eng jamany ne?» deseniz, biz qangha bókken lankestikke boy ýirettik. Ózimiz sekildi jurnalist aghayynnyng ózi jarylysta qaza bolghandar sany birli-jarymnan artpasa, aitugha túrmaydy dep sanaytyn boldy. Pendelik sana periyferiyamyzdy aqtymyq basty. Bir jaghynan tarihtaghy eng úly aldaugha aldanghan baladaymyz, endi birde zaualdy shaqta tuyp, sýtke jarymaghan kódik qozynyng kýiin keshemiz. Túiyq shenber, abstraksiyaly sheksizdik - qalay atasanyz da, óziniz bilesiz. Tek әlemning myljasy shyqqan molekulyarlyq qúrylymyn qayta týzeuge bolatyndyghy ghana kónilge senim úyalatady. Áyteuir, senim degen úly sezimdi qaldyryp ketkeninizge de rahmet, HH ghasyr!

«Dala men qala» gazeti, 15.09.2009