ول ەندى ورالمايدى... وڭ قولىنا وراعاندارىن سول قولىمەن اعىتىپ شەشتى. الدىمەن سوۆەتتىڭ القىزىل شۇبەرەگى، سوسىن نەمىستىڭ سۆاستيكاسى. قوشتاسۋدىڭ مەزىرەتى رەتىندە قول بۇلعاسا دا بولار ەدى، الايدا تاريح قويناۋىنا اپارار وتارباسىنا وتىرعانشا اسىقتى. حح عاسىردى اقىرعى كورۋىمىز وسى ەدى. ول دا كەلدى... كەشىكتى. 2001 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا ەمەس، 11 قىركۇيەگىندە تابالدىرىعىمىزدان اتتادى. جاقسىلىق كۇتتىك، جارىلىس سىيلادى. وسىلايشا، جاڭا عاسىر قۇراما شتاتتارىنداعى «قوس ەگىزدىڭ» قۇلاۋىمەن باستالدى.

9.59 سەكۋند - وسىنشا ۋاقىتتا دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ورتالىعىنىڭ وڭتۇستىك مۇناراسى وپىرىلدى. 10.28 سەكۋند - سولتۇستىك مۇنارا جەرگە شوكتى. ءوزىن-ءوزى ولىمگە بايلاعان 19 لاڭكەستى ەسەپتەمەگەندە، 2974 ادام باقيلىق بولدى. 6291 ادام جاراقات الدى. بىتپەدى... بۇل جاڭا سوعىستىڭ بەتاشارى ەدى.

ول ەندى ورالمايدى... وڭ قولىنا وراعاندارىن سول قولىمەن اعىتىپ شەشتى. الدىمەن سوۆەتتىڭ القىزىل شۇبەرەگى، سوسىن نەمىستىڭ سۆاستيكاسى. قوشتاسۋدىڭ مەزىرەتى رەتىندە قول بۇلعاسا دا بولار ەدى، الايدا تاريح قويناۋىنا اپارار وتارباسىنا وتىرعانشا اسىقتى. حح عاسىردى اقىرعى كورۋىمىز وسى ەدى. ول دا كەلدى... كەشىكتى. 2001 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا ەمەس، 11 قىركۇيەگىندە تابالدىرىعىمىزدان اتتادى. جاقسىلىق كۇتتىك، جارىلىس سىيلادى. وسىلايشا، جاڭا عاسىر قۇراما شتاتتارىنداعى «قوس ەگىزدىڭ» قۇلاۋىمەن باستالدى.

9.59 سەكۋند - وسىنشا ۋاقىتتا دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ورتالىعىنىڭ وڭتۇستىك مۇناراسى وپىرىلدى. 10.28 سەكۋند - سولتۇستىك مۇنارا جەرگە شوكتى. ءوزىن-ءوزى ولىمگە بايلاعان 19 لاڭكەستى ەسەپتەمەگەندە، 2974 ادام باقيلىق بولدى. 6291 ادام جاراقات الدى. بىتپەدى... بۇل جاڭا سوعىستىڭ بەتاشارى ەدى.

سول بەتبۇرىستى وقيعادان بەرى سەگىز جىل ءوتتى. نە وزگەردى؟ مورالدىق قۇندىلىقتار ما، الدە جاڭا دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ العىشارتى جاسالدى ما؟ باستىسى، فۋتۋرولوگتاردىڭ «ادامي قاتىناستار جوعارى دەڭگەيدە داميدى» دەگەن بولجامدارى بوس بىلشىلعا اينالدى. «الەم قاۋىپسىزدىگى» دەگەن يلليۋزيانىڭ ءارى كەتتى. قوعام الەۋمەتتىك جاعىنان ءار تاراپقا بولىنە ءتۇستى. ۇستەمقوعام، نەمەسە فرانتسۋز ويشىلى د.ديۋكلو ايتاتىنداي «كوسموكراتيالىق» باتىس، ودان ۇركەتىن - ورتودوكسال شىعىس، قالعاندارى، قىسقاسى وسى قوعام-ارالداردىڭ اراسى الشاقتاي ءتۇستى. يسلام وركەنيەتىنىڭ سىرتىنان قوعا بىقسىتىپ، كۇيە جاعۋ بەلەڭ الدى. تاعى نە وزگەردى؟ مۇنارالارىنىڭ قۇلاعانىنا «مۇڭايعان» بۋش بۇزىقتارى اۋعان جەرىنىڭ استان-كەستەڭىن شىعاردى. يراقتى باسىپ الۋ «كىم كۇشتى، سونىڭ ءسوزى جۇرەدى» ءپرينتسيپىنىڭ اشىق كورىنىسى بولدى. اقش-تا كىمنىڭ كىتاپحانادان قانداي كىتاپ العانى، قانداي ۆەب-سايتتاردى قارايتىنىن تەكسەرۋگە قۇقىق بەرگەن اتىشۋلى «Patriot Act» قابىلداندى. گۋانتانامو زىندانى اشىلدى. جانىمىز اشىعانىمىز بولسىن، مۇنىسىمەن اقش عاسىرلار بويى قالىپتاستارعان الەۋمەتتىك مادەني كودىن بۇزىپ الدى. بۋش كەزىندەگى اقش نە، وتكەن عاسىردىڭ 20-30 جىلدارىنداعى ۆەيمارلىق گەرمانيا نە، - ايىرماسى از-اق.

«بۇل قالاي بولدى؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپتى ءبىز بەرمەيمىز. اركىمنىڭ كوكەيىندە ءوزى تۇيگەن جاۋاپ بار. مۇمكىن، اق ءۇي باسشىلىعى ارزان مۇناي رەسۋرستارىنا قول جەتكىزۋ، كۇرت قۇلديلاعان قور يندەكستەرىن تۇزەۋ ءۇشىن وسىنداي قۇرباندىققا بارعان شىعار. نەرون ءريمدى، گيتلەر رەيحستاگىن ورتەدى. الىسقا بارماي-اق، اقش ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا كىرىگۋ ءۇشىن پەرل-حاربوردا ادەيى قورعانبادى. ايتپەسە، امەريكان بيلىگى جاپون شابۋىلى بولاتىندىعىنان ءبىر اي بۇرىن حاباردار ەدى. مۇمكىن، كسرو-نىڭ قۇلاۋىمەن ءبىرپوليارلى جۇيەگە اينالعان الەمدە ءوزىن ەركىن سەزىنىپ، كورشىلەرىنە كۇرزىسىن سىلتەيتىندەر كوبەيگەن شىعار. مىسال كەرەك بولسا، 1990 جىلى يراقتىڭ قاسىنداعى كۋۆەيتكە تارپا باس سالۋى. مۇمكىن، الەم ءوز بايلىعىن تىم ادىلەتسىز جۇيەدە بولگەن شىعار. ايتالىق، بارلىق ءىجو-ءنىڭ 80 پايىزى جەر حالقىنىڭ 14,5 پايىزى عانا تۇراتىن 24 ەلىنە تيەسىلى. ادىلەتسىزدىك پە، ادىلەتسىزدىك. مۇنداي «مۇمكىندەر» مۇنىمەن بىتپەيدى ءارى ءبارىن ءتىزۋ مىندەتىمىزگە كىرمەيدى.

«ەڭ جامانى نە؟» دەسەڭىز، ءبىز قانعا بوككەن لاڭكەستىككە بوي ۇيرەتتىك. ءوزىمىز سەكىلدى جۋرناليست اعايىننىڭ ءوزى جارىلىستا قازا بولعاندار سانى ءبىرلى-جارىمنان ارتپاسا، ايتۋعا تۇرمايدى دەپ سانايتىن بولدى. پەندەلىك سانا پەريفەريامىزدى اقتىمىق باستى. ءبىر جاعىنان تاريحتاعى ەڭ ۇلى الداۋعا الدانعان بالادايمىز، ەندى بىردە زاۋالدى شاقتا تۋىپ، سۇتكە جارىماعان كودىك قوزىنىڭ كۇيىن كەشەمىز. تۇيىق شەڭبەر، ابستراكتسيالى شەكسىزدىك - قالاي اتاساڭىز دا، ءوزىڭىز بىلەسىز. تەك الەمنىڭ مىلجاسى شىققان مولەكۋليارلىق قۇرىلىمىن قايتا تۇزەۋگە بولاتىندىعى عانا كوڭىلگە سەنىم ۇيالاتادى. ايتەۋىر، سەنىم دەگەن ۇلى سەزىمدى قالدىرىپ كەتكەنىڭىزگە دە راحمەت، حح عاسىر!

«دالا مەن قالا» گازەتى، 15.09.2009