Mektepke qatysty funksionaldy bilim, funksionaldyq sauattylyq degendi kóp aitamyz, jii aitamyz.

Últ ústazy A.Baytúrsynúly ony jalpygha birdey tegis kerek bilim deydi. Orta mekteptegi qazaq tili – balanyng keleshegine azyq bolatyn naghyz funksionaldy bilim beretin pәn. Ol dúrys sóileuge, sauatty jazugha ýiretedi. Búl ómirde jazbaytyn, sóilemeytin adam joq. Tilshi, әdebiyetshi, jurnalist qana jazbaydy, bәrimiz jazamyz, bәrimiz sóileymiz. Mekteptegi oqushyny dúrys sóileuge, sauatty jazugha ýiretetin, yaghni, funksionaldy bilim beretin pәn bolghandyqtan, qazaq tili mekteptegi pәnderding ishindegi negizgisi, tóresi!

Birinshiden, qazaq tili naghyz kerek bilimdi, yaghni, sóileudi jәne jazudy ýiretedi.

Ekinshiden, ishinara ghana emes, jalpygha tegis kerek bilimdi ýiretedi. Jogharyda aitqanymyzday, bәrimiz sóileymiz, bәrimiz jazamyz. Áriyne, mekteptegi barlyq pәnder balanyng bolashaghyna kerek bilimdi ýiretuge mindetti. Funksionaldyq bilim degenimiz osy. Biraq, júrttyng bәrine tegis kerek bilimdi, tek qazaq tili ghana ýiretedi. Óitkeni ol sóileuge jәne jazugha ýiretedi. Bәrining fiziyk, himiyk, matematik boluy eki talay, ishinara ghana bolady. Al biraq, sóilemeytin fiziyk, jazbaytyn matematik bolmaydy.

IYә, qazaq tili funksionaldyq sauattylyqqa ýiretetin pәn, onyng mekteptegi basqa pәnen aiyrmasy, múndaghy bilim ishinara emes, barlyq oqushygha tegis kerek. Sondyqtan mekteptegi qazaq tili men әdebiyeti múghalimi de múghalimderding tóresi, yaghny olardyng jauapkershiligi óte joghary bolu kerek. Qazaq tili pәni sóileu men jazugha ýiretse, әdebiyet últtyng bolashaghyn tәrbiyeleydi. Eki pәndi de bir maman jýrgizetindikten osynyng arasyn ózderi anyq ajyrata bilui tiyis. IYә, býgingi orta mektepte osy negizgi pәnderding syiqy ketip aq túr. Reformadan kóz ashpaghan mektepting baghdarlamasy әli qisyq. Qazaq tilining de, әdebiyetining de.

Jalpy memlekettik tilge qatysty, ony oqytugha, onyng zertteluine, onyng qoldanyluyna qatysty jogharydan ong sharalar qabyldanyp jatyr. Búl – qúptarlyq jaghday.

- Eng birinshi, azamattyq alatyn kezde memlekettik tildi bilu talaby turaly zang qabyldanyp jatyr.

- Sodan keyin orta mektepterding bәrine biyl jyldyng ayaghynda 5 synyptan bastap 11- synypqa deyin emtihan alu erejesi bekitildi.

- Ýshinshi, jogharghy oqu oryndarynda qazaq tilin oqytudyng jana baghdarlamasy bekitildi. Osynday ong nәrseler bolyp jatyr. Sóite-sóite memlekettik til turaly zang qabyldaugha da jetip qalarmyz.

Kóbimiz mekteptegi qazaq tili grammatikany ghana ýiretedi dep oilaymyz, negizinen qazaq tili pәni mynaday tórt maqsatty qamtidy:

1. Dúrys, sheber sóileuge ýiretu (auyzsha barlyq stilide mәtin tudyru daghdysyn jetildiru);

2. Sauatty jazugha ýiretu (barlyq stiliding janrlarynda jazbasha mәtin tudyru daghdysyn qalyptastyru);

3. Qazaq til bilimining metatilin orta mektep dengeyine say mengertu (orta mektepke say lingvistikalyq bilim beru, til birlikterin tanu, taldau, mәtintanu, mazmúnyn, qúrylymyn, stiyli men janryn ajyrata bilu);

4. Últtyq dýniyetanymyn qalyptastyru (til arqyly últtyq qúndylyqtardy siniru, ayalyq bilimdi mengertu, әlemning qazaq tilindegi beynesin týisinu).

Qazaq tili memlekettik til retinde respublikada mynaday eki týrli jýie boyynsha oqytylady: biri – komunikativtik daghdy qalyptastyru, biri – akademiyalyq bilim beru. Kommunikativti daghdy qalyptastyru jýiesi: balabaqshadan bastap joghary oqu oryndaryna deyingi oqytudy qamtidy. Al akademiyalyq bilim filolog mamandargha arnalghan oqu jýiesi. Mekteptegi bilim kommunikativtik daghdy qalyptastyrudy basshylyqqa ala otyryp funksionaldyq sauattylyqqa ýiretedi.

Tәuelsizdik alghaly bizding mekteptegi bilimdi kim basqarmady. Barlyghy bir bir bastama kóterdi. Kenestik oqulyqtardy ketirip jana buyn oqulyqtarymen oqyp jatqan tústa ministrlik 2006 jyly on eki jyldyq mektep jýiesine ótemiz degen әreket bastady. Qazaqstan Respublikasy Ýkimetining 2006 jylghy 19 shildedegi N 681 qaulysymen bekitilgen 12 jyldyq jalpy orta bilim beruge kóshu jónindegi is-sharalar josparyn iske asyru qabyldanyp, 2008 jyly 1 qantardan bastap qoldanylysqa engizildi. Baghdarlamasyn jasap, oqulyghyn shygharyp, pilottyq mektepterge synap ta tastadyq. Biraq ayaq astynan 2016 jyly janartylghan baghdarlama engizilip, on eki jyldyq bilim jýiesine qatysty bastalghan júmys ayaqsyz qaldy. Janartylghan baghdarlama shyqqannan keyin kópshilik jiyndarda, seminarlarda, әleumettik jelilerde synala bastady. Odan keyin sol kezdegi bilim ministri bolghan Ashat Aymaghambetov 2022 jyly qazaq tili men әdebiyeti pәnining múghalimderin sezge shaqyryp, janartylghan baghdarlamada kemshilikter bolsa, ony jetildiru kerek degen pәrmen berdi. Sodan beri ótti mine eki jyl.

Tynyshtyq ornap túr, súrasaq ministrlikte býgin otyrghandar janartylghan baghdarlamany jetildirip jatyrmyz deydi. Aldymen onyng standarty jasaluy kerek eken, qazir sony týzip jatyrmyz deydi...

Kómektesuge әzirmiz! Ony ózderine aittyq.

Bijomart Qapalbek

Abai.kz