Memleketimiz ghylym salasyna, sonday-aq joghary oqu oryndaryndaghy magistra­tura men PhD doktoranturadaghy jas izdenushilerge,«Bolashaq» baghdarlamasynyng ayasynda bilimin shyndap jatqan mamandargha sheteldik tәjiriybe almasu maqsatymen kóp mýmkindikter jasap otyr. M.Áuezov atyndaghy Ádebiyet jәne óner institutynda shoghyrlanghan bir top jas ghylymy qyzmetker әrtýrli jobalar men baghdarlamalar ayasynda shet memleketterde tәjiriybe almasyp, kórip, kónilge týigen oilaryn ortagha saldy.

Memleketimiz ghylym salasyna, sonday-aq joghary oqu oryndaryndaghy magistra­tura men PhD doktoranturadaghy jas izdenushilerge,«Bolashaq» baghdarlamasynyng ayasynda bilimin shyndap jatqan mamandargha sheteldik tәjiriybe almasu maqsatymen kóp mýmkindikter jasap otyr. M.Áuezov atyndaghy Ádebiyet jәne óner institutynda shoghyrlanghan bir top jas ghylymy qyzmetker әrtýrli jobalar men baghdarlamalar ayasynda shet memleketterde tәjiriybe almasyp, kórip, kónilge týigen oilaryn ortagha saldy.

Janat SALTAQOVA,
«Qoljazba» bóliminin  ghylymy qyzmetkeri:

«Ejelgi dәuir әdebiyeti» bólimining mengerushisi S.Qosan jәne qoljazba bólimning ghylymy qyzmetkeri N.Mursalimovamen birlesip, bir ay kóleminde Sankt-Peterburg qalasynda issaparda bolyp qayttyq. Resey Ghylym Akademiyasynda bolyp, «Pushkin ýii» atalyp ketken orys әdebiyeti institutynyng qoljazba bóliminde dәrister tyndap, qoljazbalardy qalay ústap, qalay paydalanu kerek, qoljazbany ótkizip alghannan oqyrmannyng qolyna barghan jolgha deyin barlyghyn ýirendik. Barlyq múrajaylardy araladyq. Tura «Aq týn» uaqytyna týsken ekenbiz. Qalanyng әdemiligi odan sayyn arta týsti. Shyghys qoljazbalary institutynda, Sankt-Peterburg uniyversiytetining siyrek qoljazbalar bóliminde, Reseyding Últtyq kitaphanasynda júmys istedik. Reseylikter qoljazbany óte joghary baghalaydy. Qay ghalymdy alsang da «Qay halyqtiki bolsa da, qoljazba Reseydyng qazynasy» deydi. Olarmen salystyrghanda Qazaqstandaghy qoljazbagha degen qúrmet joq desek te bolady. Arnayy dәristerimizding birin pushkintanushy A.Dubrovskiy jýrgizdi. Eng qyzyghy, Pushkinning bir qoljazbasyn da qolyna ústatpaydy. Eger óz kózinmen kórging kelse, janynda qarap túrady. Angliyadan 8 tomgha jinaqtap, 13 júmys dәpterining foto kóshirmesin jasatqan eken. Kóbisi solarmen júmys isteydi. Biz Abaydy olay qúrmettey almaymyz. Orys halqynyn  Pushkindi qúrmetteytini sonsha, jer sharyndaghy Pushkinning barlyq qoljazbasyn satyp alugha tyrysady. Al eger satyp alugha bermese, jyl sayyn qanday jaghdayda saqtalyp otyrghanyn baryp, tekserip otyrady. Aldynghy jyldary Parijden Pushkinning óz qolymen jazghan 13 hatyn 1 million dollargha jәne 1-bet qoljazbasyn 3 jýz myng eurogha satyp alypty. Ár qoljazbanyng arnayy baghalaushy qoyghan baghasy bar. Sondyqtan, biz kóp qoljazbalardy qarjygha baylanysty ala almadyq. «Atameken» atty qazaq qauymdastyghynyng ókilderimen kezdestik. Mәskeuge qaraghanda búl qalada orys halqy aqsýiektikterin saqtap qalghan. Kitaphanada jastar tolyp otyrady. Metroda, avtobustarda kitap, gazet-jurnal oqyp otyrghan adamdardy kóresin.
Olarda da ghylymda jas­tar óte az. Sankt-Peterburg turistik qala bolghandyqtan, turizm salasynda jastar óte kóp. Búrynghy kenestik jýiemen júmys isteude. Biraq ta jana jýiege kóshuge talpynystary bar. Oghan, әriyne, kónekóz ghalymdar qarsylyq tanytady eken.

Núrbol QÚDAYBERGENOV,
«Tәuelsizdik dәuirindegi әdebiyet  jәne kórkem publisiys­tika» bólimining kishi ghylymy qyzmetkeri:

– Polishadaghy 36 million halyqtyng 98 payyzy polyaktar bolghandyqtan, taza últtyq memleket bolyp sanalady. Kredittik jýiege negizdelgen oqu jýiesining keremettigin sol jaqta kórdik. Bizdikiler ol jýiening atyn ghana alypty da, zatyn qaldyryp ketipti. Polishanyng Poznani qalasynda ornalasqan Adam Miskevich atyndaghy uniyversiytette taghylym­damadan óttik. Barlyq sabaghymyz qyzyqty әri kónildi boldy. Týrik tiline qosymsha qazaq tilin de oqytady eken. Ózinmen qazaqsha pikir almasyp túrghan sheteldikterdi kórgende, kәdimgidey marqayyp qalady ekensin. Biraq polyak jas­tary bizding ara-túra orys sózderin qosyp sóileytinimizge renishterin bildirdi. Dәris jýrgizgen Henrih Yankovskiy Qazaq elin bir kisidey-aq biledi eken. «Genrih aghay» – dep, óz súraghymdy qoya bergende, uәjin aityp: «Sender әlemge orystyng kózimen qarap ýirengensinder. Mening atym qazaq tilinde «Henriyh» dep emes, «Kenirik» dep aityluy kerek», –  dep úyaltqany bar. Sóitsek, Iliyas Jansýgirov europalyq esimderdi audarghanda, Hansty – Qanysh, Henrihti – Kenirik dep ataghan eken.
Songhy sabaq qyzu pikirtalaspen ótti. Óitkeni, ol jaqtyng ghalymdary saqtardy iran tektes taypa dep esepteydi. Biz «Altyn adamymyzben» maqtanyp jýrmiz. Demek, ony da moyyndamaydy degen sóz emes pe?! Áyteuir, qazaq tarihynyng terendegenin maqúldamaytynday. Aziyalyqtargha ýstem pighylmen qaraghysy keletin siyaqty. Múny bir deniz, ekinshi, Altay óniri turaly pikirine kelispedik. Bizding qanshama sóz zergerler­imiz osy taqyrypty qalamyna azyq etti. Altaydy órkeniyetting úyasy dep jýrsek, bәtshagharlarynyz ony joqqa shygharghysy keledi. Demalys kýnderin paydalanyp, Berlin men Parij qalalaryn qydyryp qayttyq. Qysqasy, kóp kózqarasym ózgerdi. Búryn ózim qarsy bolghan ýsh túghyrly til sayasatyna qúrmetpen qaray bastadym. Óitkeni, biz әlemdik kenistikke aghylshyn tili arqyly ghana shygha alamyz. Óz elimizde batyrmyz ghoy, alayda sony bilip jatqan sheteldikter shamaly. Oy – jýirik. Sanada san týrli súraq tuyndady. Mysaly, tarihta aghylshyndar men fransuzdar birin-biri eshqashan moyyndamaghan. Aty shuly «100 jyldyq soghys» ta solardyng arysynda boldy ghoy. Sonday-aq  polyaktar men nemister de ózara qyrghiqabaq bolghan. Bir qyzyghy, kezinde birin-biri atargha oghy bolmaghan elderding shekaralarynda temir týgil jip te joq. Al dini, dili men tili tútas, bazary men mazary aralas jatqan tuysqan týrki elderining shekaralarynda itjyghys, it azap! Nege?! Ýlken qalalaryn aitpaghanda, qalashyqtarynyng ózinde Aziyany, týrkilerdi zertteytin ortalyqtary bar. Biraq  bizde «Batys­tanu» instituttary mýldem joq. Nege?! Meni osy súraq alandatady.

Ermek HANKEY,
«Tәuelsizdik dәuirindegi әdebiyet jәne kórkem publisiys­tika» bólimining agha ghylymy qyzmetkeri:

M.Áuezov 1921-23 jyldary «Shyghys filologiya­sy» fakulitetinde oqyghan Sankt-Peterburg qalasynda boldyq. Jazushynyng sol jyldary jazghan diplomdyq, kurstyq júmystaryn izdedik. Izdeu barysynda birneshe múrajay, múraghattardy araladyq. Qazaqpyz ghoy, namys jibermeydi kóp jerde... Áytse de, Resey jerindegi tarihy oryndardy aralau arqyly týigenim, biz kóp tarihymyzdy joghaltyp, oghan jetkilikti mólsherde kónil bóle almay jýr ekenbiz. Tipti orystarda patshalarynyng ýide kiyetin ayaqkiyimine deyin saqtauly túr. Qay ghúlama, qay ýide qansha kýn túrdy, myna ýiding búryshy nemistering oghy tiygeni ýshin synghan degen siyaqty jazulargha deyin tәptishtelip jazylyp túr. Sankt-Peterburg qalasynyng ózi túnyp túrghan muzey qala eken. Sebebi ainala qalghan jerinning barlyghy tarihy oryn. Qalasy bizdikindey jarqyrap alystap kóz tartyp túrghan joq, barlyghy tarihi, mәdeniyetti, qarapayym. Bir tanqalghanym, halqynyng jasy da, kәrisi de kóshede de, metroda da kitap oqyp jýredi. 1700 jyldan bastap salynghan jer betindegi antropologiyalyq múrajaylardy araladyq. Jekelegen bólmelerde әr últqa qatysty mәlimetter jazylyp, suretteri qoyylghan. Alayda qazaqtardy tappadym.Bizge úqsas degen halyqtardyng ishinen tek qana mongholdardy ghana kezdestiruge bolady. «Qazaqtar» degen bir ghana suret kezdestirdim. Eng songhy týigen oiym, keminde 1-2 jyl baryp túryp kelse bolady eken. Óz elimizding iygiligi ýshin múrasyn jinaqtap qaytu, jalpy, el, jer kórip, qazaq jastarynyng salystyrmaly týrde oy týyi jolynda shetelge  ekspedisiya jasap túrudyng manyzynyng artyq ekenin aitqym keledi.

Jylbek KERIMBEK,
 «Ejelgi dәuir jәne orta ghasyr әdebiyeti» bólimining ghylymy qyzmetkeri:

Polisha­nyng Olish­ty­n qala­syna barudaghy maqsatymyz –  institut diyrektor­ynyng tapsyrmasy boyynsha qazaq әdebiyeti men mәdeniyetine qatysty mәlimetter jinau bolatyn. Qazaq әdebiyetine qatysty keler bolsam, bizge Polishanyng elektrondy kitaphanasyna kiruge arnayy rúqsat berildi. Qazaqqa qatysty tek ózimiz búrynnan biletin Adolif Yanushkevichting «Qazaq dalasyna sayahat» degen enbegin ghana kezdestirdim. Polishanyng soltýstigine jaqyn ornalasqan Olishtyndaghy Varmiya-Mazur uniyversiytetining gumanitarlyq ghylymdar bóliminde taghylymdamadan óttik. Olishtyn – Polishadaghy eng studenti kóp qala sanalady eken. Qalanyng 200 myng halqy bolsa, sonyng 40 myny studentter. Uniyversiytet qalashyghynda oqu ýshin barlyq jaghday jasalghan, tipti mal dәrigerlerin dayyndaytyn bóliminde bizdegi siyaqty tek teoriya jýzinde emes, tәjiriybe jýzinde de kóretin uniyversiytet janynda arnayy fermalar qúrylghan. Qala әkimshiligi uniyversiytet qalashyghyndaghy kólshikte aqqu, qazy, ýiregi, jalpy jabayy tabighattyng barlyq týrin saqtaugha tyrysqan.
Al ghylym jaghyna keler bolsam, ol jerde bastauyshty bir mektepte, orta synypty basqa mektepte bólip oqytady eken. Bizge dәris oqyghan ústazdardyng sózine qarasaq, búl oqu jýiesine ózderi de razy emes. Barlyghyn bir mektepte oqytyp ózgertsek degen josparlary da joq emes. Sebebi tiyimsiz ekenine әbden kózi jetipti.
Olishtyndaghy Varmiya-Mazur uniyversiytetining professory Kiklevichten impakt-faktor basylymdargha qatysty súraghan edik. Ol kisi bizding bilim ministrligine tandanysyn jetkizdi. Aytuynsha, bizding elimizding Bilim ministrligi impakt-faktor jurnaldargha jauap beretin arnayy bir jauapkershiligi shekteuli seriktestik qúryp qoyady.  Sol seriktestik arqyly payda kórgisi keledi. Oghan ghalymdar qanshama aqsha tólep maqalasyn tas­tap ketedi, al ol kýnderdin-kýninde maqalang shyqty degen anyqtama bere salady. Al shyn mәninde, maqalasy qayda, qalay jariyalanyp jatqanynan ghalymdar­dyng ózi habarsyz. Osy sózderden keyin kónilimiz su sepkendey basyldy.  Polishanyng ózinde impakt-faktory bar jurnal joq eken.
Polishada Kenes kezinen qalghan múghalimder orys tilin bilgenimen, keyingi jastar aghylshyn tilinde sóileydi. Búl memlekette de aghylshyn tilin ýirenuding qajettiligi qatty bayqalady. Áleumettik jelilerde aghylshyn tilin 1-synyptan bastap ýiretu kerek degenge qarsy adamnyng biri bolyp jýrushi edik, ol oiymyzdan ainyghanday boldyq. Qazaq tilimen qatar, aghylshyn tilin de ýirenu kerek eken degenge kózimiz jetti. M.Áuezov atyndaghy Ádebiyet jәne óner institutyndaghy «Álem әdebiyeti» bólimi ayasynda Qazaq әdebiyetining tarihyn kezen-kezenge bólip, aghylshyn tilin audaratyn joba úiymdastyrsa degen úsynys-pikirim bar. Óitkeni búl Europa joghary oqu oryndarynda súranysqa ie bolady. 

Gýlzat KÓBEK,
«Teatr jәne kino» bólimining jetekshi ghylymy qyzmetkeri, kinotanushy, filosofiya (PhD) doktory:

 Ghylym salasyndaghy jastar qazaq qoghamynyng bolashaq elitasy. Jas­tar qashan da qoghamnyng qozghaushy kýshi bolghan. Al ghylymy dúrys jolgha qoyylghan elding keleshegine degen baghdary aiqyn. Jastardy shetelderge әrtýrli ghylymiy-zertteu tәjiriybelerine jiberu óte oryndy sayasat. Tildi mengeru әlemdik kenistikke shyghudyng birden-bir tiyimdi mýmkindigi. Memleketimiz jastargha osynday mýmkindikterdi qoldanudyng barlyq joldaryn ashyp qoyghan. Alayda shet memleketke shyghatyn jastar bir nәrseni eskerui kerek, búl «últtyq immuniyteti» kýshti, kez kelgen syrtqy yqpalgha týspeu jәne óz elimiz ýshin tiyimsiz ýrdisterdi ishke engize bermeu. Sonday-aq jastarymyz arnayy baghdarlamalarmen memleketting qarjysyna shetelge shyghyp jatqannan son, ol jaqtaghy biz ýshin útymdy bolyp tabylatyn ýlgilerdi nasihattau men jinaghan tәjiriybeleri arqyly oilaryn qoghammen bólisuge mindetti. Osy maqsatpen men ózimning Ystambúl uniyversiytetining janyndaghy Evraziya ghylymiy-zertteu institutynda ghylymy júmysymdy jazu barysyndaghy ótken tәjiriybemnen týigen oilarymdy bóliskim keledi. Ózim 7 jyl ústazdyq qyzmette jýrgennen song men ýshin oqu prosesindegi erekshelikterdi salys­tyrmaly týrde baqylau qyzyqty boldy. Oqytu jýiesinde olardan ýirenetin tústarymyz bar. Sabaq kestesi boyynsha studentterge kýnine 1-2 pәn ghana qoyylady. Búl shәkirtting ózin-ózi shyndauy men izdenuine, kitap oquyna uaqyty jetkilikti degen sóz. Studentter keshkilik jatahanada kitaptan bas almaydy. Ústazdardyng da ghylymy júmystarymen ainalysuyna, dәriske dayyndaluyna, әrbirden song óz otbasylyq jeke ómirine uaqyty bar. Memleket degenimiz –  otbasydan bastalady desek, әsirese, qyzmet basty әielder qauymy ýshin balalaryna bóletin uaqyty qalghany býgingi tanda asa qajet. Yaghny studentterding óz betimen shyndaluyna kóbirek jýk artyp, ústazdardyng da óz salasy boyynsha maman retinde qalyptasuyna, ghylymy enbekterin jazuyna qolayly uaqyttary jetkilikti. Bizde, men ózim ústazdyq qyzmette bolghan T.Jýrgenov atyndaghy Qazaq últtyq óner akademiyasynda studentterding sabaq kestesi tanertennen keshke deyin qoyylghan. Óner adamdary ýshin tәjiriybelik dәrister manyzdy bolyp tabylghanymen, sharshaghan shәkirtting oqytqan dәristerdi qabyldaugha da qabileti tómendeydi. Onyng ýstine kesheuildetip sabaqtan bosaghan song jataqhanagha әzer jetken student kitap oqyp, tapsyrmany oryndamaq týgili, tamaghyn әzer jasap ishuge ýlgiredi. Al qoghamdyq is-sharalargha belsendilik tanytugha da jetkilikti uaqyt boluy kerek. Osynday úsaq-týiekting ózin eskermey jatamyz. Al bizdegi ústazdar ghylymy enbekter jazu bylay túrsyn, býginde tiyimsiz ýrdiske ainalyp ketken qaghazbastylyqtan dәristerine jaqsy dayyndyqpen barugha da uaqyttary jetpey jatady. Onyng ýstine ónertanu salasy boyynsha biz student shaghymyzda dәris alghan Á.Tarazi, Á.Syghay, B.Nógerbek siyaqty túlgha retinde qalyptasqan, sheber ústazdardyng qatary azayyp barady. Ústazdar úsaqtalyp ketti. Maman retinde qalyptaspaghan, óz sheberligin shyndamaghan oqytushy qalay sheber maman dayarlamaq?! Ghylymy enbek emes, ózi bir maqala jazbaytyn ústazdar shәkirtterdi qalay jazudyng sheberligine ýiretedi? Maman retinde moyyndalmaghan ústazdy qanday shәkirt moyyndaydy? Al Ystambúlda ústazdardyng kópshiliginen bayqaghanym, shәkirttermen ózderin teng ústay jýrip, jeke túlghaly kóshbasshylyq qasiyetterining joghary ekendigin dәleldeu basymyraq. Studentter de ústazdarynyng aldynda ózderin erkin ústaydy. Men ústazdyq qyzmettemin, meni «syilay gór» degen bizde aragidik kezdesip túratyn jayttardy bayqamadym. Mýmkin ol jaqta da osynday jayttar kezdesip túruy yqtimal. Ústazdyng jeke adamy qasiyetteri joghary, úsaq-týiek pendeshilikke boy aldyrmauy manyzdy. Ústazdyng ústanymy bir ghana shәkirtke emes, tútas qoghamgha yqpal jasaugha qauqarly. Qanday zamannyng yqpalyna týsse de, ústaz bilim salasynyng kóshbasshysy, qoghamnyng ainasy ekenin úmytpauy kerek. Izdenis pen shәkirtti shyndau onyng basty maqsaty. Meninshe, sóz ben isting ýilesimin «ýlgige», bilim men aqyldyng kemeldigin «danalyqqa» negizdey alghan ústazdar qatary kóbeygende ghana óner óz túghyrynda, shәkirtter layyqty dengeyinde bolady dep oy týidim.      

Aydana Alaman          

"Jas qazaq" gazeti