Referendum - búl elimizdegi eng ózekti degen mәselelerdi halyq bolyp sheshuding tetigi. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev referendum ótkizuding elimizding bolashaghy ýshin jasalghan manyzdy qadam ekenin erekshe atap ótken bolatyn. Referendumnyng el bolashaghy ýshin manyzy qanday? Referendum degendi qalay týsinesiz? Elimiz referendumnyng alghashqy nәtiyjelerin sezip ýlgerdi me?  Biz búl súraqtyng jauabyn qoghamymyzdyng belsendi azamattarynan súrap kórdik.

Suret spiykerding jelidegi paraqshasynan alyndy

Talghat Janysbay, Almaty qalasy qoghamdyq kenesining mýshesi, qogham belsendisi:

Referendumnyng yqpaly joghary

- Elimizdegi manyzdy mәselelerdi ózgertuge әriyne referendum yqpal etedi. Elimiz  Tәuelsizdik alghan jyldary eki referendum  boldy. Onyng birin ózderiniz bilesizder qantar oqighasynan keyin 2022 jyly 5-mausymda boldy. Búl referendum Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasyndaghy zannamalyq ózgertulerge baylanysty jalpyhalyqtyq referendum bolatyn. Sonyng ayasynda Konstitusiyagha  biraz ózgerister engizildi. Zandar tolyqtyryldy. Keybir zannamalyq aktiler alyp tastalyndy. Jalpy referendumnyng yqpaly qazirgi tanda әlem boyynsha damyghan demokratiyaly memleketterde qoldau alady. Bizding referendum qazir Ortalyq Aziyada bizden keyin Ózbekstan jalpyhalyqtyq referendummen Preziydentting merzimin úzartugha baylanysty, janadan saylaugha baylanysty búlar da halyq tyq referendum jasady. Sol siyaqty Qyrghyzstanda biraz zannamalyq aktileri, Preziydentting merzimi syndy әdisterimizdi paydalanyp jatyr. Aldaghy uaqytta Qazaqstanda Atom elektr stansiyasyn saludy talqygha salatyn jalpyhalyqtyq referendum ótkizemiz dep jatyr. Búl degenimiz biylikting halyq pikirimen sanasuy dep bilemiz. Sondyqtan halyqtyng oiyn, pikirin tikeley biylik Ýkimet eskeredi dep oilaymyn. Alghash referendum ótkizgen kezde halyqtyng biylikke degen senimi asa joghary bola qoymady. Al qazir jaymen referendumgha degen halyqtyng senimi ong kózqaras tanytuy bayqalyp keledi. Óitkeni Preziydentimiz sayttarda petisiya jinaudy elu myng qoldan assa, mindetti týrde Ýkimet tarapynan qaraluy kerek degendi aitqan bolatyn. Sondyqtan da qazirgi mynau utili alymdargha baylanysty elu myng qol jinaldy. Onyng ózi ýlken jetistik. Qazirgi tanda Ýkimet tarapy ony qaraugha mәjbýr bolyp jatyr. Odan bólek LGBT propagandasyna baylanysty da elu myng qol jinaldy. Búl da óz kezeginde Ýkimet tarapynan qaralady dep oilaymyn. Sol siyaqty referendumnyng qazirgi kezde bizding sayasy jaghdayda manyzdylyghy zor. Jer mәselesi bolsyn, taghy da basqa mәseleler bolsyn jogharyda aityp ótkendey AES bolsyn jalpy osy halyqtyng sanasymen sanasu soghan osynday halyqtan dauys boldy, osynday kórsetkishter kórsetildi dep әlemdik arenada da basqa elderge halyqtyng pikirin kórsete aluy naghyz demokratiyalyq elderde qalyptasqan jaghday. Sondyqtanda búl referendum Qazaqstanda  belgili bir mәselelerdi sheshuge óz әserin beredi dep oilaymyn.

Suret spiykerding jelidegi paraqshasynan alyndy

Jomart Zúlpyhar, Jambyl oblysy әkimdigining jastar sayasaty mәseleleri basqarmasynyng basshysy:

Halyq pen biylik arasyndaghy baylanys

- Memlekt basshysy referendum jayynda óz Joldaularynda jii aityp jýr. Ózining songhy tapsyrmalarynda da halyqpen biylikting arasyndaghy baylanysty ornatu maqsatynda 2022 jylghy Joldauynda Konstitusiyagha ózgerister men, tolyqtyrular  engizu kezeninde osy Qazaqstan halqyna joldauynda jana sayasy reformalar baghdarlamasyn úsynghan bolatyn. Búl memleketting «Halyq ýnine qúlaq asatyn memleket» qaghidasyn qalyptastyruda halyqpen qoghamnyng jәne halyqpen memleketting arasyndaghy qarym -qatynastyng jana formaty retinde qaraugha bolady. Sebebi búl referendumgha halyq qatysu arqyly osy qoghamymyzdaghy, memleketimizdegi ózekti mәselelerdi sheshude ýlken ról atqarady. Jalpyhalyqtyq mәsele halyqtyng ýnimenen, halyqtyng dauys beruimen sheshuge óte yqpal etedi jәne búl ashyqtyqty qamtamasyz etedi. Sondyqtan referendum arqyly kez kelgen mәselening memleketting dengeyinde sheshilui qajet mәselelerde osy referendum jolyn tandau búl demokratiyalandyrudyng bir kórinisi retinde de qarastyrugha bolady. Referendum arqyly halyqtyng ýnin tynday otyryp  osynday ózekti mәselelerdi sheshude manyzy zor dep esepteymin. Býginde AES salu mәselesi de talqylanyp jatyr. Búl mәselede halyqtyng bir jaghy qarsy pikirde bolsa, bir jaghy maqúldap otyr. Sondyqtan osynday mәselelerde  olardyng ara jigin ajyratu ýshin de jalpyqalyqtyq referendum ótkizuding qajettiligi asa zor. Búl Konstitusiyalyq ózgeristerge  memleket ishindegi mәselelerge qogham men biylikting arasyndaghy qarym-qatynasty nyghaytudaghy negizgi qúraldyng biri dep esepteymin.

Suret spiykerding jelidegi paraqshasynan alyndy

Mahmud Eliyas, Almaty qalasyndaghy Aughan etnomәdeny birlestigining tóraghasy:

Elimiz ýshin manyzdy qadam

- Referendum búl elimiz ýshin manyzdy qadam. Qanday qadam deseniz, búl bolashaq mәselelerdi halyqpen birge sheshuding joly. Búl jolda biylik halyqtyng oiymen, pikirimen, kózqarasymen sanasady. Áriyne  búl ýlken ózgeristing bastamasy dep bilemin. Qazir ózderiniz bilesizder qanday da bir memleketimizde bolyp jatqan jaghday ol halyqtyng nazarynda. Halyq óz pikirin ashyq aita alady. Bir jaghynan bayqasanyzdar, qazir keybir mәselelerge Preziydentimiz de ýn qosady. Halyqtyn, qoghamnyng súranysyna joghary biylikten jauap bar. Nazar audaru bar. Qazir tehnologiyanyng qaryshtap damyghan zamanynda keybir mәselelerdi halyq ózi talqylap, biylikke nazar audartugha әleumettik jelini qoldanuda. Óz kezeginde onday talqylaular da nazardan tys qalyp jatqan joq. Preziydentimiz Jana Qazaqstan qúruda referendumnyng manyzdy qadam ekenin әuel bastan aityp keledi. Qazirgi tanda Qazaqstan halqy assambleyasynyng da elimizdegi manyzdy mәselelerge yqpaly bar. Búl da elimizde túratyn kóp últtardyng el damuyna, bolashaghyna nemqúrayly qaramaytyndyghyn bildiredi. Sondyqtan referendum ótkizudi dúrys sheshim dep sanaymyn.  Halyqta biylikke senim artyp, algha qaray nyq qadam basugha bir-birimen baylanys ornatu arqyly jyljidy dep senemin.

Suret spiykerding jelidegi paraqshasynan alyndy

Ákim Túrsyn, Almaty qalalyq mәslihat deputaty:

Referendum - halyqpen biylikting arasyndaghy senim

- Jalpy referendum turaly aitatyn bolsam ol bizding azamattarymyzdyng Konstitusiyalyq qúqyghy jaqsy bir tendensiya boldy. Ózderiniz bilesizder Konstitusiyany ózgertu boyynsha biraz ózgerister boldy. Ol degenimiz halyq pen biylikting arasyndaghy senimdilikti oyatatyn dýniye. Eng birinshi búl bizding Qazaqstanda ghana emes, býkil әlemde qoldanylyp jatqan BÚÚ janyndpghy ýlken konvensiyada bekitilgen formanyng týri. Ózimiz jaqsy bilemiz kez kelgen әlemdik elding aldyndaghy reyting bolady. Aytpaghym  investisiyalyq túraqtylyq boyynsha týrli reyting. Sol reytingke jetu maqsatynda da  bizge ýlken  kó megi bolady. Odan bólek eng bastysy mynau revolusiyalyq jolmen emes, evolusiyalyq jolmen, demokratiyalyq jolmen qoghamnyng damuyna әser etetin ýlken bir instrument. Búl instrumentti tiyimdi qoldansang mýmkin biylik aldaghy uaqytta ózderiniz bilesizder qantar oqighasynan keyin Preziydent ózindegi ókilettilikterdi alyp tastady. Saylau men saylaugha tirkeletin partiyalardyng funksiyasy ózgerdi. Osynday jýieli ózgerister engizu ýshin referendum qoldandy. Onyng ishinde Preziydent óz qúzyreti boyynsha memleket basshysy eshqanday partiya mýshesi bolmauy kerek, jergilikti atqarushy organdardyng basshylary olar da partiyada bolmauy kerek degen tendensiyamen bir jaqsy beleng alyp kele jatyr. Búl osy kýnge deyin jasalghan reformalar. Mýmkin aldaghy uaqytta taghy bir ýlken Konstitusiyalyq ózgeris nemese bir zangha ózgeris kerek bolatyn bolsa ol alda bolatyn referendumgha qogham ýirenip qaldy. Tipti dayyn desek te bolady. Referendumnyng negizgi maqsaty halyqtyn, qoghamnyng biylikke degen senimi. Sol senimdilikti arttyra otyryp demokratiyany arttyru. Múnda Qazaqstannyng әrbir azamatynyng dausynyn, onyng Konstitusiyalyq qúqyghyn qoldanuy osy elding azamaty retinde óz dausynyng manyzyn sezinu. Referendum osy maqsatqa jasalady. Biz referendumdy elimizdegi ishki jaghdaylargha qatysty jasaymyz. Keybir Tatarstan, Qaraqalpaqstan elderinde referendum Tәuelsizdik alu baghytynda jýrip jatady. Biraq olar qazirgi tanda әli referendum engize qoyghan joq.

Abai.kz