رەفەرەندۋم - بۇل ەلىمىزدەگى ەڭ وزەكتى دەگەن ماسەلەلەردى حالىق بولىپ شەشۋدىڭ تەتىگى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ رەفەرەندۋم وتكىزۋدىڭ ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاسالعان ماڭىزدى قادام ەكەنىن ەرەكشە اتاپ وتكەن بولاتىن. رەفەرەندۋمنىڭ ەل بولاشاعى ءۇشىن ماڭىزى قانداي؟ رەفەرەندۋم دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟ ەلىمىز رەفەرەندۋمنىڭ العاشقى ناتيجەلەرىن سەزىپ ۇلگەردى مە؟  بىز بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن قوعامىمىزدىڭ بەلسەندى ازاماتتارىنان سۇراپ كوردىك.

سۋرەت سپيكەردىڭ جەلىدەگى پاراقشاسىنان الىندى

تالعات جانىسباي، الماتى قالاسى قوعامدىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، قوعام بەلسەندىسى:

رەفەرەندۋمنىڭ ىقپالى جوعارى

- ەلىمىزدەگى ماڭىزدى ماسەلەلەردى وزگەرتۋگە ارينە رەفەرەندۋم ىقپال ەتەدى. ەلىمىز  تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى ەكى رەفەرەندۋم  بولدى. ونىڭ ءبىرىن وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن 2022 جىلى 5-ماۋسىمدا بولدى. بۇل رەفەرەندۋم قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنداعى زاڭنامالىق وزگەرتۋلەرگە بايلانىستى جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم بولاتىن. سونىڭ اياسىندا كونستيتۋتسياعا  ءبىراز وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. زاڭدار تولىقتىرىلدى. كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەر الىپ تاستالىندى. جالپى رەفەرەندۋمنىڭ ىقپالى قازىرگى تاڭدا الەم بويىنشا دامىعان دەموكراتيالى مەملەكەتتەردە قولداۋ الادى. ءبىزدىڭ رەفەرەندۋم قازىر ورتالىق ازيادا بىزدەن كەيىن وزبەكستان جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋممەن پرەزيدەنتتىڭ مەرزىمىن ۇزارتۋعا بايلانىستى، جاڭادان سايلاۋعا بايلانىستى بۇلار دا حالىق تىق رەفەرەندۋم جاسادى. سول سياقتى قىرعىزستاندا ءبىراز زاڭنامالىق اكتىلەرى، پرەزيدەنتتىڭ مەرزىمى سىندى ادىستەرىمىزدى پايدالانىپ جاتىر. الداعى ۋاقىتتا قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋدى تالقىعا سالاتىن جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم وتكىزەمىز دەپ جاتىر. بۇل دەگەنىمىز بيلىكتىڭ حالىق پىكىرىمەن ساناسۋى دەپ بىلەمىز. سوندىقتان حالىقتىڭ ويىن، پىكىرىن تىكەلەي بيلىك ۇكىمەت ەسكەرەدى دەپ ويلايمىن. العاش رەفەرەندۋم وتكىزگەن كەزدە حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمى اسا جوعارى بولا قويمادى. ال قازىر جايمەن رەفەرەندۋمعا دەگەن حالىقتىڭ سەنىمى وڭ كوزقاراس تانىتۋى بايقالىپ كەلەدى. ويتكەنى پرەزيدەنتىمىز سايتتاردا پەتيتسيا جيناۋدى ەلۋ مىڭ قولدان اسسا، مىندەتتى تۇردە ۇكىمەت تاراپىنان قارالۋى كەرەك دەگەندى ايتقان بولاتىن. سوندىقتان دا قازىرگى مىناۋ ۋتيل الىمدارعا بايلانىستى ەلۋ مىڭ قول جينالدى. ونىڭ ءوزى ۇلكەن جەتىستىك. قازىرگى تاڭدا ۇكىمەت تاراپى ونى قاراۋعا ءماجبۇر بولىپ جاتىر. ودان بولەك لگبت پروپاگانداسىنا بايلانىستى دا ەلۋ مىڭ قول جينالدى. بۇل دا ءوز كەزەگىندە ۇكىمەت تاراپىنان قارالادى دەپ ويلايمىن. سول سياقتى رەفەرەندۋمنىڭ قازىرگى كەزدە ءبىزدىڭ ساياسي جاعدايدا ماڭىزدىلىعى زور. جەر ماسەلەسى بولسىن، تاعى دا باسقا ماسەلەلەر بولسىن جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي اەس بولسىن جالپى وسى حالىقتىڭ ساناسىمەن ساناسۋ سوعان وسىنداي حالىقتان داۋىس بولدى، وسىنداي كورسەتكىشتەر كورسەتىلدى دەپ الەمدىك ارەنادا دا باسقا ەلدەرگە حالىقتىڭ پىكىرىن كورسەتە الۋى ناعىز دەموكراتيالىق ەلدەردە قالىپتاسقان جاعداي. سوندىقتاندا بۇل رەفەرەندۋم قازاقستاندا  بەلگىلى ءبىر ماسەلەلەردى شەشۋگە ءوز اسەرىن بەرەدى دەپ ويلايمىن.

سۋرەت سپيكەردىڭ جەلىدەگى پاراقشاسىنان الىندى

جومارت زۇلپىحار، جامبىل وبلىسى اكىمدىگىنىڭ جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى باسقارماسىنىڭ باسشىسى:

حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى بايلانىس

- مەملەكت باسشىسى رەفەرەندۋم جايىندا ءوز جولداۋلارىندا ءجيى ايتىپ ءجۇر. ءوزىنىڭ سوڭعى تاپسىرمالارىندا دا حالىقپەن بيلىكتىڭ اراسىنداعى بايلانىستى ورناتۋ ماقساتىندا 2022 جىلعى جولداۋىندا كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر مەن، تولىقتىرۋلار  ەنگىزۋ كەزەڭىندە وسى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا جاڭا ساياسي رەفورمالار باعدارلاماسىن ۇسىنعان بولاتىن. بۇل مەملەكەتتىڭ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قاعيداسىن قالىپتاستىرۋدا حالىقپەن قوعامنىڭ جانە حالىقپەن مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى قارىم -قاتىناستىڭ جاڭا فورماتى رەتىندە قاراۋعا بولادى. سەبەبى بۇل رەفەرەندۋمعا حالىق قاتىسۋ ارقىلى وسى قوعامىمىزداعى، مەملەكەتىمىزدەگى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋدە ۇلكەن ءرول اتقارادى. جالپىحالىقتىق ماسەلە حالىقتىڭ ۇنىمەنەن، حالىقتىڭ داۋىس بەرۋىمەن شەشۋگە وتە ىقپال ەتەدى جانە بۇل اشىقتىقتى قامتاماسىز ەتەدى. سوندىقتان رەفەرەندۋم ارقىلى كەز كەلگەن ماسەلەنىڭ مەملەكەتتىڭ دەڭگەيىندە شەشىلۋى قاجەت ماسەلەلەردە وسى رەفەرەندۋم جولىن تاڭداۋ بۇل دەموكراتيالاندىرۋدىڭ ءبىر كورىنىسى رەتىندە دە قاراستىرۋعا بولادى. رەفەرەندۋم ارقىلى حالىقتىڭ ءۇنىن تىڭداي وتىرىپ  وسىنداي وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋدە ماڭىزى زور دەپ ەسەپتەيمىن. بۇگىندە اەس سالۋ ماسەلەسى دە تالقىلانىپ جاتىر. بۇل ماسەلەدە حالىقتىڭ ءبىر جاعى قارسى پىكىردە بولسا، ءبىر جاعى ماقۇلداپ وتىر. سوندىقتان وسىنداي ماسەلەلەردە  ولاردىڭ ارا جىگىن اجىراتۋ ءۇشىن دە جالپىقالىقتىق رەفەرەندۋم وتكىزۋدىڭ قاجەتتىلىگى اسا زور. بۇل كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستەرگە  مەملەكەت ىشىندەگى ماسەلەلەرگە قوعام مەن بيلىكتىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى نىعايتۋداعى نەگىزگى قۇرالدىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيمىن.

سۋرەت سپيكەردىڭ جەلىدەگى پاراقشاسىنان الىندى

ماحمۋد ەلياس، الماتى قالاسىنداعى اۋعان ەتنومادەني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى:

ەلىمىز ءۇشىن ماڭىزدى قادام

- رەفەرەندۋم بۇل ەلىمىز ءۇشىن ماڭىزدى قادام. قانداي قادام دەسەڭىز، بۇل بولاشاق ماسەلەلەردى حالىقپەن بىرگە شەشۋدىڭ جولى. بۇل جولدا بيلىك حالىقتىڭ ويىمەن، پىكىرىمەن، كوزقاراسىمەن ساناسادى. ارينە  بۇل ۇلكەن وزگەرىستىڭ باستاماسى دەپ بىلەمىن. قازىر وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر قانداي دا ءبىر مەملەكەتىمىزدە بولىپ جاتقان جاعداي ول حالىقتىڭ نازارىندا. حالىق ءوز پىكىرىن اشىق ايتا الادى. ءبىر جاعىنان بايقاساڭىزدار، قازىر كەيبىر ماسەلەلەرگە پرەزيدەنتىمىز دە ءۇن قوسادى. حالىقتىڭ، قوعامنىڭ سۇرانىسىنا جوعارى بيلىكتەن جاۋاپ بار. نازار اۋدارۋ بار. قازىر تەحنولوگيانىڭ قارىشتاپ دامىعان زامانىندا كەيبىر ماسەلەلەردى حالىق ءوزى تالقىلاپ، بيلىككە نازار اۋدارتۋعا الەۋمەتتىك جەلىنى قولدانۋدا. ءوز كەزەگىندە ونداي تالقىلاۋلار دا نازاردان تىس قالىپ جاتقان جوق. پرەزيدەنتىمىز جاڭا قازاقستان قۇرۋدا رەفەرەندۋمنىڭ ماڭىزدى قادام ەكەنىن اۋەل باستان ايتىپ كەلەدى. قازىرگى تاڭدا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ دا ەلىمىزدەگى ماڭىزدى ماسەلەلەرگە ىقپالى بار. بۇل دا ەلىمىزدە تۇراتىن كوپ ۇلتتاردىڭ ەل دامۋىنا، بولاشاعىنا نەمقۇرايلى قارامايتىندىعىن بىلدىرەدى. سوندىقتان رەفەرەندۋم وتكىزۋدى دۇرىس شەشىم دەپ سانايمىن.  حالىقتا بيلىككە سەنىم ارتىپ، العا قاراي نىق قادام باسۋعا ءبىر-بىرىمەن بايلانىس ورناتۋ ارقىلى جىلجيدى دەپ سەنەمىن.

سۋرەت سپيكەردىڭ جەلىدەگى پاراقشاسىنان الىندى

اكىم تۇرسىن، الماتى قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى:

رەفەرەندۋم - حالىقپەن بيلىكتىڭ اراسىنداعى سەنىم

- جالپى رەفەرەندۋم تۋرالى ايتاتىن بولسام ول ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعى جاقسى ءبىر تەندەنتسيا بولدى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋ بويىنشا ءبىراز وزگەرىستەر بولدى. ول دەگەنىمىز حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسىنداعى سەنىمدىلىكتى وياتاتىن دۇنيە. ەڭ ءبىرىنشى بۇل ءبىزدىڭ قازاقستاندا عانا ەمەس، بۇكىل الەمدە قولدانىلىپ جاتقان بۇۇ جانىندپعى ۇلكەن كونۆەنتسيادا بەكىتىلگەن فورمانىڭ ءتۇرى. ءوزىمىز جاقسى بىلەمىز كەز كەلگەن الەمدىك ەلدىڭ الدىنداعى رەيتينگ بولادى. ايتپاعىم  ينۆەستيتسيالىق تۇراقتىلىق بويىنشا ءتۇرلى رەيتينگ. سول رەيتينگكە جەتۋ ماقساتىندا دا  بىزگە ۇلكەن  كو مەگى بولادى. ودان بولەك ەڭ باستىسى مىناۋ رەۆوليۋتسيالىق جولمەن ەمەس، ەۆوليۋتسيالىق جولمەن، دەموكراتيالىق جولمەن قوعامنىڭ دامۋىنا اسەر ەتەتىن ۇلكەن ءبىر ينسترۋمەنت. بۇل ينسترۋمەنتتى ءتيىمدى قولدانساڭ مۇمكىن بيلىك الداعى ۋاقىتتا وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن پرەزيدەنت وزىندەگى وكىلەتتىلىكتەردى الىپ تاستادى. سايلاۋ مەن سايلاۋعا تىركەلەتىن پارتيالاردىڭ فۋنكتسياسى وزگەردى. وسىنداي جۇيەلى وزگەرىستەر ەنگىزۋ ءۇشىن رەفەرەندۋم قولداندى. ونىڭ ىشىندە پرەزيدەنت ءوز قۇزىرەتى بويىنشا مەملەكەت باسشىسى ەشقانداي پارتيا مۇشەسى بولماۋى كەرەك، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ باسشىلارى ولار دا پارتيادا بولماۋى كەرەك دەگەن تەندەنتسيامەن ءبىر جاقسى بەلەڭ الىپ كەلە جاتىر. بۇل وسى كۇنگە دەيىن جاسالعان رەفورمالار. مۇمكىن الداعى ۋاقىتتا تاعى ءبىر ۇلكەن كونستيتۋتسيالىق وزگەرىس نەمەسە ءبىر زاڭعا وزگەرىس كەرەك بولاتىن بولسا ول الدا بولاتىن رەفەرەندۋمعا قوعام ۇيرەنىپ قالدى. ءتىپتى دايىن دەسەك تە بولادى. رەفەرەندۋمنىڭ نەگىزگى ماقساتى حالىقتىڭ، قوعامنىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمى. سول سەنىمدىلىكتى ارتتىرا وتىرىپ دەموكراتيانى ارتتىرۋ. مۇندا قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ داۋسىنىڭ، ونىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن قولدانۋى وسى ەلدىڭ ازاماتى رەتىندە ءوز داۋسىنىڭ ماڭىزىن سەزىنۋ. رەفەرەندۋم وسى ماقساتقا جاسالادى. ءبىز رەفەرەندۋمدى ەلىمىزدەگى ىشكى جاعدايلارعا قاتىستى جاسايمىز. كەيبىر تاتارستان، قاراقالپاقستان ەلدەرىندە رەفەرەندۋم تاۋەلسىزدىك الۋ باعىتىندا ءجۇرىپ جاتادى. بىراق ولار قازىرگى تاڭدا ءالى رەفەرەندۋم ەنگىزە قويعان جوق.

Abai.kz