Triatlon degen sport týri bar: aty aityp túrghanday, ýsh sayystan túrady – suda jýzip jarysu, odan shygha sala bezektep belesebet tebu, sosyn «shaytanarbadan» týse sap, jýgiru. Ýsh sayystyng nәtiyjeleri bólek-bólek tirkeledi de, ýsheuining qorytyndy esebi boyynsha jenimpazdar men jýldegerler anyqtalady. 

Osy triatlonshylar býgin, yaghny 30 shilde kýni jarysty bastap ketui kerek edi, biraq sayys ertenge qaldyryldy. Nege? Jýgiretin jer jetedi, «velikpen» jeldey esetin joldar da dayyn. Sóitsek, problema... suda eken. Suda jýzu jarysy Parij qalasyn qaq ortadan jaryp ótetin Sena ózeninde ótuge tiyis-tin. Al dәl qazirgi Sena – taza emes. Týsuge bolmaydy. Densaulyqqa asa ziyandy. Sudyng tazalyghyn onyng qúramyndaghy (medisinada «kiyshechnye palochkiy», yaghny «ishek tayaqshalary» dep atalatyn) bakteriyalardyng mólsherimen anyqtaydy. Býgin tanghy tórtte tekserip kórgen eken, rúqsat etilgen normadan әldeqayda asyp túr desedi.

Sonda ne, fransuzdar Olimpiada ótkizerde ózenderining óte las ekenin bilmegen be? Halyqaralyq olimpiyalyq komiytet teksermegen be?

Áriyne, bilgen. HOK ta teksergen. Ótkende, mamyr aiynda, Parij meri madam Ann Idaligonyng ózi Senagha bir sýngip shyqqan. Óitkeni zertteu nәtiyjesinde sudaghy ziyandy bakteriya mólsheri normadan tómen ekeni mәlim bolghan. Sodan ýsti-basy su-su bop túryp A.Idaligo hanym: «Mine, kórinizder, seninizder, Senagha ózim de týsip shyqtym, ózen taza, qauipsiz!» – dep quana mәlimdegen edi.

Eki ay ishinde ne ózgerdi?

Aldymen osydan 101 jyl búryn-aq, yaghny sonau 1923 jyldan bastap Sena ózenine týsuge, shomylugha resmy týrde tyiym salynghanyn aitugha tiyispiz. Sebep – ózen suynyng óte lastyghy. Qaladaghy kanalizasiya, jerasty sulary quys-quysty aralap, iyis-qonys, qoqsyq-qobyrdyng bәrin ózimen ilestire Senagha kep qúyady eken. Qazir búl ózende balyq túqymy atymen joq. Suyn búralqy itter de ishpeydi desedi. Ras, ózen suyn tazalaugha qanshama talpynystar jasaldy, biraq eshbiri jaghdaydy týbegeyli jaqsarta qoymady. Parijding qazirgi meri Ann Idaligonyng saylaualdy baghdarlamasynyng bir tarauy tikeley osy mәselege arnalghan eken. Ýkimetten 1,4 milliard euro bóldirip, kanalizasiya men jerasty sularyn ózenge jetkizbey búryp әketip bólek jinaytyn arnayy rezervuar da saldyrypty. Osynyng nәtiyjesinde ózen suy uaqytsha bolsyn sәl tazaryp qalatyn bolsa kerek. Biraq sәl jauyn jausa-aq seldey jýitkip Senagha aghatyn las kóshe suy ózendi qaytadan bәz-bayaghy qalpyna bir-aq týsiredi.

Olimpiada ashylghan kýni Parijde ýzdiksiz janbyr jauyp túrghanyn kórdik. Áuelde edәuir tazaryp qalghanday bolghan Sena sodan qayta lastansa kerek, sudaghy bakteriya mólsheri adam týse qoyatynday bolmay túr deydi.

Sonda triatlon jarystaryn bir kýn keyinge auystyrghanda ne ózgeredi? 24 saghat ishinde ózen suy ózgerip kete me?

Aua rayyn boljaushylardyng býgin jәne erteng Parijde kýn ystyq bolatynyn aituy (30 gradustan asady eken) úiymdastyrushylardy ýmittendirip otyr. Óitkeni ystyq aua men kýn sәulesi energiyasynyng әserinen sudaghy bakteriyalar men baldyrlarda himiyalyq reaksiya jýredi de, fotofosforlanu, yaghny fotosintez ýderisi nәtiyjesinde suda ottegining mólsheri kýrt artyp, әlgi «ishek tayaqshasy» degen neme әlsirep, azaya bastaydy.

Jaraydy, solay-aq bolsyn. Biraq sportshylar resmy jarysty bastamas búryn aldymen ózende biraz jattyghu jasap aluy qajet emes pe?

«Dúrystap tekserip alynbaghan jerde manyzdy jarys úiymdastyrugha bolmaydy. Bәlkim, su suyqtau shyghar, aghys kýshi qanshalyqty eken, sportshygha kedergi bolar kedir-búdyry, anau-mynauy joq pa – sportshylar bәrin tekserip, keminde eki ret jattyghu jasap, boy ýiretip aluy kerek qoy. Ózenning las ekeni óz aldyna. Biraq úiymdastyrushylar qaytkende de jarysty Senada ótkizedi, basqa amaldary joq. Biraq búl – qatysushylardy mazaq etu sekildi nәrse» depti kezinde ashyq su betinde jýzuden Olimpiada chempiony bolghan italiyan sportshysy Gregorio Palitrinieriy.

«Mazaqqa úshyraghandar» osy triatlonshylar bolghaly túr. Tek ashyq suda jýzip jarysatyndar ýshin Parijding qiyr shetindegi «For-sur-Mari» stadiony tónireginde ýlken qosalqy jýzu basseyni bar. Eskek esu sayystary sol jerde ótip jatyr. Biraq sudan shygha salysymen birden velojarysqa, sosyn 10 shaqyrymgha jýgiruge kirisip ketuge tiyis triatlonshylar ýshin, ókinishke qaray, Senadan basqa layyqty lokasiya joq.

Kýn ysyp, bakteriyanyng azangyna ýmit artpay qaytsin endi...

* * *

Al serfing sportynan syngha týsetinder Senany «mensinbeydi». Olar Parijge tipti kelgen de joq. Óitkeni serfing jarysy Fransiya astanasynan 16 myng (!) shaqyrym jerde – Taity aralynda ótip jatyr (fransuz territoriyasy sanalady). Kólkigen kók sudyng ortasynda ornalasqan Taitiyge eng jaqyn qara jer – Avstraliya qúrlyghy. Fransiya men Taity uaqytynda 12 saghat aiyrma bar!

Suret vikiypediyadan alyndy

Parijdegi sportshylar ýlken Olimpiyalyq auylda jypyrlap, tyghyz ornalasqan bolsa, serfingshiler teniz ortasyndaghy arnayy appaq kemede jatyp-túrady. Dýniyening rahaty solarda!

Sәken Sybanbay

Abai.kz