Tanymal zertteushi Qazaqstan tarihyndaghy әiel róli turaly aqparat berudegi problemalar jayly aityp berdi. 

Zertteushi jәne sayasattanushy Kamila Smaghúlova qazaq tarihyndaghy әielderding beynesi әli kýnge jeke-dara túlgha emes, janama sipattaghy keyipker retinde beriletinin aitady. Onyng sózinshe, әielder jayly sóz qozghalghanda, ne olardyng belgili bir adamgha degen tuystyq qatynasy turaly aqparat, ne «qúrban» yaky «batyr qyz» degen narrativter ghana qoldanylady eken.

Búl turaly Kamila Smaghúlova «20-ghasyrdaghy Qazaqstan tarihyndaghy әielder – jady narrativteri» atty dәris barysynda aityp berdi. Sharany Qalam Global kóptúghyrly ghylymiy-bilimy jobasy Aqtóbe qalasynda úiymdastyrghan bolatyn.

«Tarihymyzda aqtandaqtar kóp. Sonyng arasynda eng birinshi bop әielderding esimderi túr. Mektepte de, uniyversiytette de kóptegen qazaq qyzynyng aty atalmay qalghan. Mәselen, Alash turaly aitsaq, sol zamanda sol ortada jýrgen әiel túlghalardyng beynesi qoghamdyq sanada qalyptasaghan. Búl sanattaghy qyz-kelinshekter zertteu-maqalalarda da, qazir pop-mәdeniyette trendke ainalghan Alash turaly tuyndylarda da siyrek kezdesedi. Kóp jaghdayda әielding róli bólek aktor retinde emes, qay qayratkerding júbayy, qyzy nemese basqaday tuysy bolghanymen ghana shekteledi. Mysaly, Ghaynijamal Dulatova – jurnalistikada, qazaq baspasynda óte kóp enbek etken jan. Biraq qogham ony birinshi kezekte Mirjaqyp Dulatovtyng jary dep tanidy», – deydi ol.

Zertteushi búl qatargha Gh.Dulatovadan bólek qughyn-sýrginge úshyraghan Shahzoda Shonanova, Məmila Tanatova, Torghay Sýleymenova, sonymen qatar jurnalist, audarmashy, Semeyde Abaygha arnap shygharmashylyq kesh ótkizgen Nәzipa Qúljanova, orys tildi oqushylargha qazaq tilin oqytu turaly didaktikalyq material jazghan Fatima Ghabitova, qalyng malgha tyiym salatyn dekretting payda boluyna ýlken ýles qosqan Alma Orazbava sekildi túlghalardy qoyady.

«Taghy bir jii kezdesetin narrativ – qazaq әielin ne batyr, ne qúrban qylyp qana kórsetu. Birinshisine Tomiristin, Áliya men Mәnshýkting beynelerin keninen qoldanu kiredi. Múnday әdisting sayasat pen iydeologiya ýshin óz paydasy bar. Al «qúrban» róline qatysty Jeltoqsan-86 kóterilisinen mysal keltiruge bolady: múnda alangha óz qalauymen, erkimen barghan qyzdardyng túlghasyna toqtalmay, «qazaq jigitteri kóteriliske qazaq qyzdaryn qorghau ýshin bardy» deytin, yaghny qazaq qyzyn qútqarylugha tiyis obektige ainaldyratyn diskurs kezdesedi», – dep atap ótti zertteushi Qalam dәrisi barysynda.

Sonday-aq Kamila Smaghúlova qazaq dalasyndaghy әiel qúqyghy ýshin kýresting әlemdik feminizmning boy kórsetuinen bir onjyldyq búryn bastalyp ketkenin aitady.

«Qazir «Qazaqstanda feminizm bolmaghan», «Áyel tendigi bolmaghan» degen pikirler taralghan. Biraq basqa elderde múnday ózgerister ótken ghasyrdyng 20-jyldaryndaghy oqighalardan, mәselen, sufrajisterding qozghalysynan bastau alsa, qazaq әielderi odan búryn bastama kótergen bolatyn. Meninshe, negizgi data Semeydegi 1907 jylghy әielderding túnghysh mitingi boluy kerek. Kenes Odaghy payda bolmay túryp-aq qazaq feministeri әielderding tendikke, bilimge qol jetkizui sekildi mәselelerdi qozghaghan», – dep sanaydy ol.

Qalam.global úiymdastyrghan dәris ayasynda búdan bólek Kamila Smaghúlova HH ghasyrdaghy qazaq tarihyna әielderding prizmasy túrghysynan qarau, Kenes Odaghynyng әiel beynesin óz maqsatynda paydalanuy sekildi taqyryptargha toqtaldy, sonymen qatar pedagog jәne didaktik Fatima Ghabitova, aktrisa Hadisha Bókeeva, jurnalist Nәzipa Qúljanova sekildi túlghalardyng taghdyryn mysalgha ala otyryp ótken ghasyrdaghy әielderding ómirindegi eleuli jayttardy atap ótti.

Anyqtamalyq aqparat:

Kamila Smaghúlova  – últshyldyq pen memleket qúru, tarihy jady men azamattyq belsendilik sekildi ýderisterdi zertteushi. Memlekettik sayasat magistri jәne sayasattanu/halyqaralyq qatynastar bakalavry dәrejesi bar. «Europe-Central Asia Monitoring» (Niyderlandy) baghdarlamasynyng shtattan tys zertteushisi. Qazirgi uaqytta ol PaperLab zertteu ortalyghynyng ghylymy qyzmetkeri jәne Lane Kirkland baghdarlamasynyng stiypendiaty (Polisha).

Qalam Global – әlem tarihy men mәdeniyetine Qazaqstan men Ortalyq Aziya elderining kózimen qaraytyn mulitiymediyalyq jana joba. Jobagha Qazaqstan, AQSh, Kanada, Úlybritaniya jәne Reseyden kelgen halyqaralyq zertteushiler toby qatysady. Qalam jobasy qazaq, orys jәne aghylshyn tilderinde jaryq kóredi.

Dimash Ziyadiyn

Abai.kz