تانىمال زەرتتەۋشى قازاقستان تاريحىنداعى ايەل ءرولى تۋرالى اقپارات بەرۋدەگى پروبلەمالار جايلى ايتىپ بەردى. 

زەرتتەۋشى جانە ساياساتتانۋشى كاميلا سماعۇلوۆا قازاق تاريحىنداعى ايەلدەردىڭ بەينەسى ءالى كۇنگە جەكە-دارا تۇلعا ەمەس، جاناما سيپاتتاعى كەيىپكەر رەتىندە بەرىلەتىنىن ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، ايەلدەر جايلى ءسوز قوزعالعاندا، نە ولاردىڭ بەلگىلى ءبىر ادامعا دەگەن تۋىستىق قاتىناسى تۋرالى اقپارات، نە «قۇربان» ياكي «باتىر قىز» دەگەن نارراتيۆتەر عانا قولدانىلادى ەكەن.

بۇل تۋرالى كاميلا سماعۇلوۆا «20-عاسىرداعى قازاقستان تاريحىنداعى ايەلدەر – جادى نارراتيۆتەرى» اتتى ءدارىس بارىسىندا ايتىپ بەردى. شارانى Qalam Global كوپتۇعىرلى عىلىمي-ءبىلىمي جوباسى اقتوبە قالاسىندا ۇيىمداستىرعان بولاتىن.

«تاريحىمىزدا اقتاڭداقتار كوپ. سونىڭ اراسىندا ەڭ ءبىرىنشى بوپ ايەلدەردىڭ ەسىمدەرى تۇر. مەكتەپتە دە، ۋنيۆەرسيتەتتە دە كوپتەگەن قازاق قىزىنىڭ اتى اتالماي قالعان. ماسەلەن، الاش تۋرالى ايتساق، سول زاماندا سول ورتادا جۇرگەن ايەل تۇلعالاردىڭ بەينەسى قوعامدىق سانادا قالىپتاساعان. بۇل ساناتتاعى قىز-كەلىنشەكتەر زەرتتەۋ-ماقالالاردا دا، قازىر پوپ-مادەنيەتتە ترەندكە اينالعان الاش تۋرالى تۋىندىلاردا دا سيرەك كەزدەسەدى. كوپ جاعدايدا ايەلدىڭ ءرولى بولەك اكتور رەتىندە ەمەس، قاي قايراتكەردىڭ جۇبايى، قىزى نەمەسە باسقاداي تۋىسى بولعانىمەن عانا شەكتەلەدى. مىسالى، عاينيجامال دۋلاتوۆا – جۋرناليستيكادا، قازاق باسپاسىندا وتە كوپ ەڭبەك ەتكەن جان. بىراق قوعام ونى ءبىرىنشى كەزەكتە مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ جارى دەپ تانيدى»، – دەيدى ول.

زەرتتەۋشى بۇل قاتارعا ع.دۋلاتوۆادان بولەك قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان شاحزودا شونانوۆا، مəميلا تاڭاتوۆا، تورعاي سۇلەيمەنوۆا، سونىمەن قاتار جۋرناليست، اۋدارماشى، سەمەيدە ابايعا ارناپ شىعارماشىلىق كەش وتكىزگەن ءنازيپا قۇلجانوۆا، ورىس ءتىلدى وقۋشىلارعا قازاق ءتىلىن وقىتۋ تۋرالى ديداكتيكالىق ماتەريال جازعان فاتيما عابيتوۆا، قالىڭ مالعا تىيىم سالاتىن دەكرەتتىڭ پايدا بولۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسقان الما ورازباۆا سەكىلدى تۇلعالاردى قويادى.

«تاعى ءبىر ءجيى كەزدەسەتىن نارراتيۆ – قازاق ايەلىن نە باتىر، نە قۇربان قىلىپ قانا كورسەتۋ. بىرىنشىسىنە ءتوميريستىڭ، ءاليا مەن مانشۇكتىڭ بەينەلەرىن كەڭىنەن قولدانۋ كىرەدى. مۇنداي ءادىستىڭ ساياسات پەن يدەولوگيا ءۇشىن ءوز پايداسى بار. ال «قۇربان» رولىنە قاتىستى جەلتوقسان-86 كوتەرىلىسىنەن مىسال كەلتىرۋگە بولادى: مۇندا الاڭعا ءوز قالاۋىمەن، ەركىمەن بارعان قىزداردىڭ تۇلعاسىنا توقتالماي، «قازاق جىگىتتەرى كوتەرىلىسكە قازاق قىزدارىن قورعاۋ ءۇشىن باردى» دەيتىن، ياعني قازاق قىزىن قۇتقارىلۋعا ءتيىس وبەكتىگە اينالدىراتىن ديسكۋرس كەزدەسەدى»، – دەپ اتاپ ءوتتى زەرتتەۋشى Qalam ءدارىسى بارىسىندا.

سونداي-اق كاميلا سماعۇلوۆا قازاق دالاسىنداعى ايەل قۇقىعى ءۇشىن كۇرەستىڭ الەمدىك فەمينيزمنىڭ بوي كورسەتۋىنەن ءبىر ونجىلدىق بۇرىن باستالىپ كەتكەنىن ايتادى.

«قازىر «قازاقستاندا فەمينيزم بولماعان»، «ايەل تەڭدىگى بولماعان» دەگەن پىكىرلەر تارالعان. بىراق باسقا ەلدەردە مۇنداي وزگەرىستەر وتكەن عاسىردىڭ 20-جىلدارىنداعى وقيعالاردان، ماسەلەن، سۋفراجيستەردىڭ قوزعالىسىنان باستاۋ السا، قازاق ايەلدەرى ودان بۇرىن باستاما كوتەرگەن بولاتىن. مەنىڭشە، نەگىزگى داتا سەمەيدەگى 1907 جىلعى ايەلدەردىڭ تۇڭعىش ميتينگى بولۋى كەرەك. كەڭەس وداعى پايدا بولماي تۇرىپ-اق قازاق فەمينيستەرى ايەلدەردىڭ تەڭدىككە، بىلىمگە قول جەتكىزۋى سەكىلدى ماسەلەلەردى قوزعاعان»، – دەپ سانايدى ول.

Qalam.global ۇيىمداستىرعان ءدارىس اياسىندا بۇدان بولەك كاميلا سماعۇلوۆا حح عاسىرداعى قازاق تاريحىنا ايەلدەردىڭ پريزماسى تۇرعىسىنان قاراۋ، كەڭەس وداعىنىڭ ايەل بەينەسىن ءوز ماقساتىندا پايدالانۋى سەكىلدى تاقىرىپتارعا توقتالدى، سونىمەن قاتار پەداگوگ جانە ديداكتيك فاتيما عابيتوۆا، اكتريسا حاديشا بوكەەۆا، جۋرناليست ءنازيپا قۇلجانوۆا سەكىلدى تۇلعالاردىڭ تاعدىرىن مىسالعا الا وتىرىپ وتكەن عاسىرداعى ايەلدەردىڭ ومىرىندەگى ەلەۋلى جايتتاردى اتاپ ءوتتى.

انىقتامالىق اقپارات:

كاميلا سماعۇلوۆا  – ۇلتشىلدىق پەن مەملەكەت قۇرۋ، تاريحي جادى مەن ازاماتتىق بەلسەندىلىك سەكىلدى ۇدەرىستەردى زەرتتەۋشى. مەملەكەتتىك ساياسات ماگيسترى جانە ساياساتتانۋ/حالىقارالىق قاتىناستار باكالاۆرى دارەجەسى بار. «Europe-Central Asia Monitoring» (نيدەرلاندى) باعدارلاماسىنىڭ شتاتتان تىس زەرتتەۋشىسى. قازىرگى ۋاقىتتا ول PaperLab زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى جانە Lane Kirkland باعدارلاماسىنىڭ ستيپەندياتى (پولشا).

Qalam Global – الەم تاريحى مەن مادەنيەتىنە قازاقستان مەن ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ كوزىمەن قارايتىن مۋلتيمەديالىق جاڭا جوبا. جوباعا قازاقستان، اقش، كانادا، ۇلىبريتانيا جانە رەسەيدەن كەلگەن حالىقارالىق زەرتتەۋشىلەر توبى قاتىسادى. Qalam جوباسى قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە جارىق كورەدى.

ديماش زيادين

Abai.kz