(Derekti әngime)

Almatyda qar jauyp túr. Tang alakóbende qylaulap bastalyp edi, sodan mine, ymyrt ýiirilgenshe qiyrshyqtap tógip jatyr. Múnday  kýnderde terezeden syrtqa kóz salyp otyryp, ótken jazdaghy kónildi kýn­derdi, iә bolmasa, esinizde qalghan birqyzyq­ty әngimelerdi eske alghannan abzaly joq-au, sirә. Sonda bar ghoy, jýirik qiyalynyzben birge ishki kónil-kýiiniz de búrnaghy kýnderge qaray sheginip, ózinizdi bir biyik taudyng bókterinde nemese erke ózennin, aitalyq, alyp Ertisting jaghasynda demalyp otyrghanday sezinetininizge  shýbә keltirmeseniz de bolady.

IYә, aitpaqshy osy... Ertis demekshi, byltyrghy jazda osynau ýlken ózenning boyynda seruendep jýrip tyndaghan Ramazan Aqsaray myrzanyng bir qyzyq ta taghlymdy әngimesi esime týsip otyrghanyn qaranyzshy.

Shynynda da, qadirli oqyrman, mening sizderge osy bir tanghajayyp oqighany qal-qaderimning jetkeninshe bayandap beruge yqylasymnyng aughanyna da biraz bolghan-dy. Biraq, nege ekeni, soghan bel buyp, nar tәuekel deuge birtýrli baty­lym jetpeushi edi. Bәlkim, mynau qar tútqynynda qalghan kýnning esesin qaytaryp, sol bir qyzyq ta tylsym hikayany tap qazir qaghazgha týsiruge tyrysyp kórsem be eken?!.

Nesi bar, býgin bәribir alys sapargha shygha almaysyzdar, ol az deseniz, qaladaghy keng kóshelerding ózin de qar sýrgish mashinalar tanertennen beri tazalap, ýlgere almay jatyr.

(Derekti әngime)

Almatyda qar jauyp túr. Tang alakóbende qylaulap bastalyp edi, sodan mine, ymyrt ýiirilgenshe qiyrshyqtap tógip jatyr. Múnday  kýnderde terezeden syrtqa kóz salyp otyryp, ótken jazdaghy kónildi kýn­derdi, iә bolmasa, esinizde qalghan birqyzyq­ty әngimelerdi eske alghannan abzaly joq-au, sirә. Sonda bar ghoy, jýirik qiyalynyzben birge ishki kónil-kýiiniz de búrnaghy kýnderge qaray sheginip, ózinizdi bir biyik taudyng bókterinde nemese erke ózennin, aitalyq, alyp Ertisting jaghasynda demalyp otyrghanday sezinetininizge  shýbә keltirmeseniz de bolady.

IYә, aitpaqshy osy... Ertis demekshi, byltyrghy jazda osynau ýlken ózenning boyynda seruendep jýrip tyndaghan Ramazan Aqsaray myrzanyng bir qyzyq ta taghlymdy әngimesi esime týsip otyrghanyn qaranyzshy.

Shynynda da, qadirli oqyrman, mening sizderge osy bir tanghajayyp oqighany qal-qaderimning jetkeninshe bayandap beruge yqylasymnyng aughanyna da biraz bolghan-dy. Biraq, nege ekeni, soghan bel buyp, nar tәuekel deuge birtýrli baty­lym jetpeushi edi. Bәlkim, mynau qar tútqynynda qalghan kýnning esesin qaytaryp, sol bir qyzyq ta tylsym hikayany tap qazir qaghazgha týsiruge tyrysyp kórsem be eken?!.

Nesi bar, býgin bәribir alys sapargha shygha almaysyzdar, ol az deseniz, qaladaghy keng kóshelerding ózin de qar sýrgish mashinalar tanertennen beri tazalap, ýlgere almay jatyr.

Jә-ә, sonymen, men sizderge әueli Ramazan Aqsaray myrzanyng kim ekendigi jayly azdy-kópti maghlúmat berip óteyin. Ol kisi – 1992 jyldan bastap, 2002 jylgha deyin Qazaqstandaghy qazaq-týrik liyseylerinde sabaq bergen týrik azamaty. Tәjiriybeli ústaz. 1992 — 1998 jyldar aralyghynda Óskemen qalasyndaghy qazaq-týrik liyseyining diyrektory bolyp qyzmet istegen.

Mine, bizding әngimemizge arqau bolyp otyrghan oqigha da naq osy kezde, Óskemen qalasynda,  Ramazan Aqsaray myrzanyng óz basynan ótken jәit bolyp tabylady.

IYә-ә, ol jaqtaghy qystyng qanday bolatynyn kópshi­liginiz biletin shygharsyzdar-au. Bәlkim, óz kózderinizben kórgen bolularynyz da mýmkin. Al kórmegenderiniz, әriyne, estidinizder, teledidardan tamashaladynyzdar. Solay emes pe?!

Endeshe, býgin sol Óskemendegi qystyng e-e-eng suyq keshterining birin kóz aldarynyzgha elestetip bayqanyz­darshy.

...Qyzylshúnaq ayaz. Auyq-auyq asyr salyp, appaq qardy úitqytyp, siqyrly qamshysymen bas-kózge qara­may sabalay jóneletin tentek jel. Keyde, tipti, úzaghynan soghyp, ash bóridey úlyp, aqtýtek borangha ainalady. Qúday saqtasyn!..

Býgin de kýn qatty suyq bolghanmen, borannyng beti qayt­qan sekildi. Terezening sanylauynan uildep, key sәtterde qystygha jylaghan balanyn, ynyrsy qinalghan bir júmbaq maqúlyqtyn, jol azabyn tartqan beytanys jolaushynyng dausyna úqsaydy. Búl, әriyne, jelding ýni ghoy. Qúlaq týrip, tyng tyndaghan jan osyny bilgendikten ghana sabyr saqtap, typ-tynysh otyrady. Óitpegen kýnde syrt kiyimin asyghys kiyip, mana-aq dalagha qaray atyla jóneler edi-au.

Qyrau qatqan әinekterge suret salyp oinaytyn qyzylshúnaq ayazdyng syqyrlaghan lebi men synsyghan jelding sәt sayyn qúbylghan ýnine qúlaq týrgen Ramazan myrzanyng qiyaly osy bir tylsym sәtterde sona-a-au Jerorta teni­zining sarjaghal qúmdy jaghalaularyna sapar shegip qaytqanday bolady.

Áriyne, qiyal bolghan son, kózdi ashyp-júmghansha-aq baryp ta, kórip te kelesin. Týrkiyada qazir qonyr kýz qanatyn jayyp, teniz sarynyn tyndap jatqan shaq...

Ystambýlgha qar siyrek jauady. Sonyng ózinde kóshe-kóshelerdegi kólik qozghalysynyng yrghaghy búzylyp, jýrginshiler abyr-sabyr bolady da qalady. Al múnda...

— Shay dayyn boldy, — dedi osy sәtte as ýy jaqtan shyqqan júbayy aqyryn ghana ýn qatyp.

— Qazir baram.

— Bәrimiz birge, qysylyp-qymtyrylmay otyrayyq dep, dastarhandy tór ýige jaydym.

Osy sәtte júbayynyng ýninen de bir túnghiyq saghynysh sazy eskendey boldy. Aqyryn sóilegendikten be, onyng jýregindegi tughan jerge degen ystyq sezim, tipti, terende, tau qyrtystarynyng qoynauyndaghy janartaular sekildi qaynap  jatqanday sezildi.

Kenet ornynan qozghala bergeni sol edi, kenje úly Núrsúltannyng shar ete qalghan ashy dausy qúlaghyn... qúlaghyn ghana emes-au, jýregin jaryp jibere jazdady. Tórgi bólmege qalay jetip barghany esinde joq.

Dastarhannyng bir shetine jana ghana әkelip qoyghan shәugimdegi ystyq su aqtarylyp, appaq bu bop aspangha kóte­rilipti. Al edende ayaghyn qúshaqtap, domalap jatqan ken­je úlynyng qúlyn dausy qúraqqa jetedi. Onyng janynda әli de ne bop qalghanyn jóndi úqpay, úiqyly-oyau kýide mәngirip ortanshy úly Múhammed-Safa túr sostiyp.

Qaynaghan su búrq etip aqtarylghan kezde shúlyghy ayaghy­na jabysyp, kýiip qalghan kenjesin jerden jalma-jan kóterip alghan Ramazan myrza onyng shúlyghyn sheship, ayaghyn salqyn sugha salugha úmtyldy. Qatty qoryqqandyki bolar, ózining de qol-ayaghy dir-dir etedi. Al әieli men balalary tipti, esterinen tanyp qala jazdapty. Ne isterin bilmey, kýigen balanyng ainalasynda topyrlap jýr bәri de.

Á degende es jiyp, telefonmen jedel jәrdem qyzmetin shaqyrghan da Ramazan myrzanyng ózi boldy. Abyroy bol­ghanda, olar tez jetip keldi. Múnyng dausy telefonnan tym ýreyli estilgen boluy kerek, dәrigerler, tipti, polisiyagha da habarlap ýlgeripti. Ile-shala jetken olar da mynau ýidegi jaghdaydyn  jay-japsaryna tez qanyqty.

Oqigha bylay bolghan eken; anasy shay dayyndap, әkesin shaqyryp keluge shyghyp ketkende tórgi ýidegi kereuette úiqtap jatqan Múhammed-Safa úiqysyrap, tósekten aunap qúlap týsedi. Osy kezde bólmege jýgirip kirgen Núrsúltan ony ornynan túrghyzugha úmtyla bergende, úiqyly-oyau Múhammed-Safanyng ayaghy bayqamay ystyq shәugimge tiyip ketip, tónkerip jiberedi.  Sóitip, oilamaghan jerden inisining ayaghyna qaynaghan su aqtarylyp, baj ete týsedi. Odan ar jaghy bep-belgili...

Shytynaghan suyq týnning qong týnegin qaq jaryp, auruhanagha qaray zymyrap bara jatqan jedel jәrdem mashinasynyng sonynan Ramazan myrza da óz kóligimen jýitkip keledi. Túnghyshy men ortanshy úldarynyng «biz de barayyq, әke» degenine, «Bolmaydy, — dep qysqa ghana jauap qatyp edi jana. – Sender ýide otyryndar —...»

Al júbayy jedel jәrdem mashinasyna minip, dәriger­lermen birge ketti. Tap osy sәtte Ramazan myrzanyng kóni­lin rasynda da, tylsym bir jalghyzdyq torlap alghanday boldy. Tughan jerden alysta, qar jamylghan suyq ólkede, ózinen basqa seneri de, sýieneri de joq jan siyaqty sezindi ózin. «Eng bastysy, qúlynshaghymnyng densaulyghy jaqsy bolyp, tezirek jazylyp ketse eken, — dep tiledi ol  jolgha tesile qarap otyryp kýbirlep. – «Alla-taghala, biz iygilikti  jolda jýr emespiz be!..»

Ayaghy kýldirep qalghan balanyng kýigen terisine dәri-dәrmek jaghyp, appaq dәkemen orap, tanyp bolghan song dәrigerler onyng qashan sauyghyp shyqqansha auruhanada jata túruy kerek ekendigin aitty. Biraq, Ramazan myrza oghan kónbedi. Týn ortasynda kózin jәudiretip, kishi úlymdy beytanys jerde qalay qaldyryp ketemin degendey, jýregine beymәlim bir ýrey kirdi.

Aqyry, aq halatty jandardan qayta-qayta ótinip jýrip, úlyn auruhanadan shygharyp aldy. Endi mine, júbayy ýsheui týnning beyuaghynda ýilerine qaytyp keledi.

Áudem jer úzap shyqqan son, Ramazan myrza ózderi túratyn jaqqa qaray baratyn tóte jolgha qaray búrdy mashinasyn. Janyna batqan auru jana ghana basylyp, anasynyng aldynda balbyrap úiyqtap ketken úlyn ýige tezirek jetkizgisi keldi. Ári ózi de býgin әbden qaljyraghan siyaqty. Shirkin, osynday bir sәtterde adamdy sharshatatyn auyr júmys emes, qalyng uayym ekenine kózing anyq jetedi eken-au. Áytpese, nemene, kýsh-quaty boyynda tasyp túrghan azamat kózining aghy men qarasynday úldary, qyz­ghyshtay qoryghan otbasy aman bolsa, qanday qiyndyqqa da tózedi emes pe.

Kenet mashinanyng jýrisi ózgerip, selk-selk ete týsti de, kilt toqtady. Mәssaghan! Mynang qara, endigi jetpegeni osy edi!.. Kólikting janarmayy tausylypty!..

Býgingi kýnning әuresi әli tausylmaghanyn Ramazan myrza osy sәtte anyq sezdi. Bәlkim, naghyz synaq endi bastalghan bolar degen de oy keldi. Sebebi...

IYә-ә, múnyng qaybir sebebin aityp tauysarsyn. Týn ishi. Qala shyrt úiqyda. Jaqyn manda janarmay beketi joq. Eng qiyny, Altaydyng azuyn aigha bilegen qyzylshúnaq ayazy. Endi birazdan song mashinanyng ishi de suy bastaydy. Sonda ne istemek? Qayda baryp, kimning esigin qaghyp, pana súramaq?..

Osy sәtte júbayy úiqtap jatqan balasyn oyatyp almaugha tyrysyp, aqyryn ghana:

— Ne boldy? – dep súrady ýreylenip.

Ramazan myrza ýn qatpady.

— Mashina búzylyp qaldy ma?

«Joq» degendey, búl endi, basyn shayqap:

— Benziyn... – dedi kýbirlep. – Qazir, qazir... Janarmay qúyamyz... Sonson... sonsong jýremiz de ketemiz.

— Oi, qúdayym-ay, — dep júbayy tereng kýrsindi. – Ony qaydan tabasyn?.. Týn ishinde... Jәne mynanday suyqta... Endi qayttik?

-Sabyr et. Bir mәnisi bolar...

Júbayy bir sәt ýnsiz qaldy. Sodan son, mashinanyng ishindegi jym-jyrt  tynyshtyqtan sekem alyp:

— Apyr-au, biz múnda ne istep jýrmiz?.. – dedi әbden amaly qúryp, sharasy tausylghanday ah úryp. —  Búl qalada biz kómek súraytyn bir de bir tuysymyz joq qoy!..

Kenet: «Nege?! – degen bir oidyng úshqyny jylt ete týsti Ramazan myrzanyng sanasynda. – Mektepte birge qyzmet isteytin ústazdar, ózim sabaq bergen shәkirtter jәne olar­dyng ata-analary she? Odan qalsa, mynau ainalamyzdaghy júrt bar emes pe?!.»

Biraq, solardyng birde-bireuine qonyrau shalyp, habar­lasa almay púshayman bolyp otyrghan múnyng ózi ghoy! Óitkeni, qoldy-ayaqqa túrmay shyryldaghan qúlynshaghyn kóterip, asyp-sasyp jýrgen shaqta qalta telefonyn ýide úmytyp qaldyryp ketipti. Ol az bolghanday, mashinanyng janarmayy tausylugha jaqyn qalghanyn da angharmapty.

Jә, jaraydy, endi oghan ókinding ne, ókinbeding ne?..

Qúdayym-au, tannyng atuyn kýtip, qansha otyrar ekenbiz múnda?.. Myna mashinanyng ishi әlden-aq suy bastaghan siyaqty ma, qalay?..

Shynynda da,  sharasyzdyqqa dushar bop qalghanymyz ba?..

Kenet art jaqtan bir jaryq kóringendey boldy. Týnde­letip, qalanyng júrt siyrek qatynaytyn jaghyna bir mashina kele jatqan siyaqty. Áne, onyng gýrildegen dausy da qúlaqqa anyq jete bastady.

Ramazan myrzanyng kónilinde ýmit oty jylt ete týsti. Qol kóterip toqtatpaq bolyp, syrtqa atyp shyqty. Álgi mashina búlargha jete bere kilt toqtady.

— Ramazan agha, búl siz be?!

Yapyr-ay, әinektey shytynaghan ayazdy týnde estilgen mynau tanys dauys jan dýniyesine tanghajayyp bir núr qúiyp jibergendey bolghanyn qaranyzshy. Mashinadan týsken jigit bóten emes, bógde emes, osydan bir jyl búryn liyseyden týlep úshqan ózining shәkirti bolyp shyqty. Bas­qasy-basqa, ol tipti, ústazynyng mashinasynyng nómirine deyin tanyp túr.

— Ne bop qaldy? Beymezgil uaqytta múnda nege túrsyzdar, ústazym? – deydi an-tang bolyp.

— Mine, jaghday...

«Osylay da osylay» dep, Ramazan myrza oghan býgingi bolghan jaydy qysqasha ghana týsindirip ótti.

— Bәse! – dedi shәkirt jigit taban astynan bir qúpiya­nyng syryn ashqanday serpilip. – Býgin tipti, úiqym kel­mey qoyyp edi... Ári jattym dónbekship, beri jattym dónbek­ship. Áldeqanday bir tylsym kýsh «Syrtqa shyq, mashinagha otyr» dep sybyrlaghanday bolady. Sóitsem, sizder...

«Shirkin, mynau ghajap dýniyening tylsym syry, sheshuin taptyrmaytyn júmbaghy kóp-au, — dep oilady Ramazan myrza. – Biraq, onyng bәri de tek bir Alla taghalagha ghana ayan aqiqattar emes pe!..»

***

Ýige jetken son, júbayy onyng shәkirtine sheksiz alghysyn jaudyryp: «Týn ortasynda, mynanday suyq ólkede jas balamyzben jolda qalyp qoyghanymyzda men: «Múnda ne istep jýrmiz, qúday-au?!» dep ah úryp edim. Sóitsem, sizder bar ekensizder ghoy. Allagha shýkir!..» — dedi kózine quanyshtan jas alyp.

Sol kezde Ramazan myrzanyng shәkirti de shyn kónilimen aqtarylyp: «Jengey, sizder múnda biz ýshin keldinizder emes pe?! Sondyqtan da, sizder qinalghan kezde Alla bizge úiqy bermey, ústazymyzgha qaray jol siltedi!» dep kýle jauap qatty.

Rasynda da, qyzyq oqigha emes pe?!

"Almaty aqshamy" gazeti