Redaksiyadan: Juyrda Abai.kz aqparattyq portalynyng poshtasyna jәne whatsapp jelisine audandardyng tóltanbalaryndaghy kóshirmeler turaly maqala kelip týsti.

Maqala avtory - Atyrau qalasy, Memlekettik rәmizderdi nasihattau jónindegi últtyq ortalyghynyng atqarushy diyrektory Ruslan Hamza dep kórsetilgen. Maqlany redaksiyagha úsynushy - geralidist Aydyn Rysbekúly.

Abai.kz aqparattyq portaly erkin aqparat alany. Múnday oy jarystyryp, pikir talastyrugha Qazaqstannyng әrbir azamaty qúqyly. Sol sebepti, biz atalghan maqalany portal oqyrmandarynyng talqysyna úsynghandy jón sanadyq. Maqalada aty atalghan jekelegen azamattar nemese memlekettik, qoghamdyq úiymdar redaksiyamyzgha jauap beruge niyetti bolsa, olardyng da pikirlerin jariyalaytyn bolamyz.

Memlekettik rәmizder - memleketting tәuelsizdigin bildiretin simvolikalyq aiyrym belgileri.

Memlekettik rәmizder belgili bir maghyna bererlik ózara ýilesimde ornalastyrylghan jandy-jansyz zattardyng beynelerinen qúrastyrylady. Múnday beyneler ýilesiminen memlekettin, elding arman-múraty, ózin-ózi týisinui kórinis beredi.

Qazaqstannyng memlekettik rәmizderi retinde Tuy, Eltanbasy jәne Gimni jatqyzylady.

Memlekettik rәmizder tәuelsizdik nyshany retinde erekshe qadirlenip, olargha biyik mәrtebe beriledi. Olardyng týr-týsi men resmy qoldanylu tәrtibi Konstitusiyada nemese Konstitusiyalyq zanda belgilenedi jәne zanmen qorghalady.

Ókinishke oray, Qazaqstan aumaghynda әr oblystyng audandarynda jәne auyldyq okrugterinde tughan mekenge arnalghan tóltanbalar jasalyp keledi.

Degenmen, tóltanbalardy dәlme-dәl kóshirip, ózdik plagiattyq jolymen asyratyndar da bar bolyp shyqty.

Mysaly, Atyrau oblysynyng Qúrmanghazy audanynyng tóltanbasynyng ortasynda «últtyq dombyra» men «shanyraq» jәne «últtyq on-órnekpen» aiqyndalghan. «Oi-órnektin» astynda «dala qyrannyn» beynesimen jasaqtalghan. Osynday kórinisti Pavlodar oblysynyng Bayanauyl audanynyng Q.Sәtbaev auyldyq okrugining tóltanbasy Atyrau oblysynyng Qúrmanghazy audanynyng tóltanbasynan «aynytpay» dәlme-dәl jasaqtaghan. Bayanauyl audanynyng Sәtbaev auyldyq okrugi әkimining apparatyna habarlasyp, tóltanbanyng ózi 2017 jyldan bastap qoldanylyp keletindigin, auyldyq okrugi әkimi M.Kokenovten resmy hatynda bylay jauap bergen, Auyl jastarynyng ózara kenesinde tóltanbanyng tuyndysyn jasaqtau jóninde mәsele kóterilgen bolatyn. Negizgi iydeya avtory auyldyng túrghyny Ishanov Qanat. Tóltanbada «shanyraq» astynda últtyq aspap «dombyra» beynesi. Sol domyranyng eki jaghynda «eki túlpar» beynelengen. «Dombyra» men «eki túlpardyn» astynda «qyran býrkit» beynesi jәne Sәtbaev auyldyq okrugi jazuy beynelengen. Tóltanbanyng ong jaghynda «Pavlodar oblysy», al sol jaghynda «Bayanauyl audany» jazuy jazylghan dep jauap qaytarghan.

Atyrau oblysy Qyzylqogha audanynyng tóltanbasy 2011 jylghy 31 tamyzdaghy IV saylanghan Qyzylqogha audandyq mәslihaty HHHI sessiyasynyng №4 sheshimimen jeke kәsipker B.Tóleubaydyng eskiyzi bekitilgen bolatyn. Tóltanbada shenberding ainalasynda «qoshqar mýiizding ong-órnekpen» órnektelgen. Ortasynda «shanyraq» jәne «aynalasynda tórt týlik maldardyn» beynelerimen beynelengen. Alayda, atalghan tóltanbany Aqtóbe oblysy Martók audany Saryjar auyldyq okruginde de osynday kóshirilgen júmysty da kezdestiruge bolady. Mәrtók audananyng Saryjar auyldyq okrugi әkimining apparatyna habarlasyp, kelesi jauap kelip, Saryjar auyldyq okrugining tóltanbasy 2017 jyldyng shilde aiynda mektep oqushysy Tәjibay Áyteke jasap, tóltanbanyng ortasynda «shanyrak», ainalasynda «tórt týlik mal» beynelerin kórsetilgen dep, auyldyq okrugining әkimi B.Sarsenbaev jauap qaytarghan bolatyn.

1999 jylghy Atyrau qalasy әkimining №613 sheshimimen Atyrau qalasynyng eltanbasyn anyqtau boyynsha konkurstyq komissiyasynyng qortyndysymen «Almatyqalabezendiru» mekemesi jenimpaz bolyp anyqtaldy. Qala eltanbasynda elimizding qara baylyghy bolyp esepteletin – «bekire» túqymdas balyqtyng beynesimen oryndalghan. Osynday bekirening beynesin Shyghys Qazaqstan oblysy Zaysan audanynyng tóltanbasynda Atyrau qalasynyng eltanbasynda beynelengen «bekirenin» beynesin kóshirip alynghan.

2005 jyly Qyzylorda oblysy Qarmaqshy audanynyng tóltanbasy әzirlendi. Tóltanbanyng ortasynda «qobyz» ben «dombyranyn» qaghyp túrghan qanattarymen jasaqtalghan. 2019 jyly Jetisu oblysy Sarqan audanynyng tóltanbasynyng beynesine kóz salsaq, Qarmaqshy audanynyng tóltanbasyndaghy «qobyz» ben «dombyranyn» elementteri engizilgenin aiqyn kezdestiruge bolady. Osy beyneni Aqtóbe oblysy Bayghanin audanynyng Aqay auyldyq okruginde de paydalanady.

2014 jyldyng mamyrynda Qostanay oblysy Jitiqara audanynyng jana tóltanbasy әzirleuge konkurs jariyalap, bekitiledi. Jitiqara audanynyng tóltanbasynda audannyng ózindik ereksheligin, onyng mәdeniy-tarihy bastaulary men dәstýrlerin bildiredi, әleumettik-ekonomikalyq erekshelikterdi kórsetedi. Tóltanbanyng ishki shenber terendik sezimin beretin kógildir týsting ashyq renkinde oryndalghan. Shenberding ortalyq bóliginde Jitiqara audanynda óte keng taralghan «altyn týstes býrkit» beynelengen. Tóltanba jiyeginde stilidengen simvoldar – Jitiqara audanynyng auyl sharuashylyghynyng negizgi baghytyn kórsetetin, sonday-aq audanda nan molshylyghyn, dәndi daqyldardyng bay týsimin beyneleytin ong jaghynda «biday masaghy» ornalastyrylghan. Jiyekting sol jaghynda Jitiqara dalalarynda taralghan «qyzghaldaqtyn» beynesi beynelengen. Jogharghy bóliginde – audannyng Qazaqstangha tiyesiligin kórsetetin «últtyq oiy-órnek» beynemen jasalghan. Dәlme-dәl eshqanday qatesiz elementterimen Aqtóbe oblysy Martók audany Tәnirbergen auyldyq okrugining tóltanbasyna tek auyldyng atauymen qyrannyng astymen jasaqtalghan. Tәnirbergen auyldyq okrugi әkimining apparatynan resmy hat kelip, tóltanba shenber formasynda, shenber qanyq kók, kógildir, sary týsterine boyalghan. Tóltanbanyng kók týske boyauly kók aspandy suretteydi. Kók aspannyng astynda shanyraq kýn sәulesin uyqtarymen taratqany surettelegen. Elimizding Tudaghyday qazaqtyng últtyq ong-órnegi bar dep jauap qaytarghan auyldyq okrugining әkimi M.Bekjanov. Ári qaray tóltanbada biday men gýl auyldyng kórkemdeuining jәne damuyn bildiredi. Tóltanba 2017 jylghy 18 mamyrynda qabyldandy.  Avtory sol auyldyng búrynghy әkimi D.Tleuov.

2009 jyly Jambyl oblysy Jambyl audanynyng qúrylghanyna 80 jyl toluyna oray, mereytoy qarsanynda audandyq ziyaly qauym jәne audan túrghyndarynyng kelisimimen atalghan tóltanbasy bekitiledi. Tóltanbada jyr alyby Jambyl Jabaev beynelengen eskertkish jәne de beybit kýnning sәulesi, jýirik at, qazaqy oy-órnektermen, sonymen qatar, shenberdegi jogharghy jәne tómengi jaqta audannyng atauymen bezendirilgen. Osynday tóltanbany Aqtóbe oblysy Temir audanynyng Aqsay auyldyq okrugining tóltanbasy jasaqtalghan. Temir audany Aqsay auyldyq okrugining әkimi E.Begimovting hatyna sәikes, tóltanbanyng avtory belgisiz. 2015 jyly pishini dýniyege kelgen. Egerde kóz jýgirtetin bolsaq, barlyq elementteri Jambyl audanynyng tóltanbasynan tolyqtay «kóshirip alghanyn» kóruge bolady.

Ózdik plagiat - búl jazbasha júmysta basqa bireuding mәtinin nemese qaghaz nemese elektrondy týrde jariyalanghan avtorlyq qúqyqtyng basqa obektisin tolyq siltemesiz (avtordyng aty-jónin jәne qaryz alu kózin kórsetpesten) nemese siltemelermen paydalanu, biraq qaryz aludyng kólemi men sipaty oryndalghan júmystyng nemese onyng negizgi bólimderining birining derbestigine kýmәn keltiretindey bolyp sanalady.

Atyrau oblysynyng Qúrmanghazy jәne Qyzylqogha audandary, Atyrau qalasy men Qyzylorda oblysynyng Qarmaqshy audany jәne Qostanay oblysy Jitiqara audany men Jambyl oblysy Jambyl audandarynyng tóltanbalary jergilikti mәslihat arqyly bekitilse, Pavlodar oblysynyng Bayanauyl audany Q.Sәtbaev auyldyq okruginin, Aqtóbe oblysy Martók audanynyng Saryjar, Tәnirbergen auyldyq okrugterinin, Bayghanin audanynyng Aqay auyldyq okruginin, Shyghys Qazaqstan oblysy Zaysan audanynyng tóltanbalary bekitilmegen bolyp shyqty.

Ruslan Hamza,

Memlekettik rәmizderdi nasihattau jónindegi últtyq ortalyghynyng atqarushy diyrektory,

Atyrau qalasy

Abai.kz