Bala qúqyqtary jónindegi uәkil Dinara Zәkiyeva kәmeletke tolmaghandar arasyndaghy suisid problemasy, onyng aldyn alu, sebepterin anyqtau jәne olarmen júmys isteu jónindegi sharalar jayyna keninen toqtaldy, dep habarlaydy Abai.kz Halyq Uni -ne silteme jasap.

Búl jayttar memlekettik kenesshi Erlan Karinning tóraghalyghymen ótken memlekettik organdar ókilderining qatysuymen ótken keneste qaraldy. Osy jiynda talqylanghan mәseleler jayynda balalar ombudsmeni әleumettik jelide arnayy jazba jariyalady.

IIM mәlimetteri boyynsha, balalar arasynda suisid jasaushylardyng ortasha jasy 15-17 jasty qúraydy. Alayda odan da erte, yaghny 11-13 jastaghylar arasynda da jaghdaylar jii kezdesedi. Negizgi sebepteri:

• - jalghyzdyq,
• - ata-analarymen, tuystarymen, qúrdastarymen qarym-qatynasy,
• - bulling, qorqytyp-ýrkitu qúrbany bolghanda,
• - sonymen qatar, qazirgi әlemde әleumettik jeli de suisidke týrtki bolyp jatatyny jasyryn emes.

Osyghan baylanysty atalghan keneste kiyberqauipsizdik mәseleleri talqylandy. Biyl Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi suisidti nasihattaytyn aqparatty taratudyng 22 faktisin anyqtady. Onyng nәtiyjesinde 19 material joyyldy, zorlyq-zombylyqty nasihattaytyn aqparat taratudyng 157 faktisi, onyng ishinde 56 internet-resurs shekteldi, sonday-aq 101 material boyynsha habarlamalar jiberildi», – dep jazdy ol Facebook paraghynda.

Zәkiyeva býgingi tanda atalghan ministrlik Telegram jәne Meta ókilderimen baylanysyp, balalardy tartu ýshin paydalanyluy mýmkin belgili bir ataulary bar barlyq topty joydy súraghanyn basa aitty.

«Keneske qatysushylar ata-analarmen aqparattyq júmys jýrgizu turaly mәseleni kóterdi. Atap aitqanda, ata-analar balalardyng minez-qúlqyndaghy qanday ózgeriske nazar audaruy kerek jәne balanyng kómekke múqtaj ekenin qalay týsinuge bolatyndyghy túrghysynda», – deydi maman.

Onyng aituynsha, aldyn alu sharalaryna balanyng habarlasu qúraldaryn qúru jatady.

Sondyqtan biz SDIAÓM-men balalar da jii jýginetin 111 baylanys ortalyghynyng júmys sapasyn arttyru boyynsha júmys istep jatyrmyz. Mәselen, jaqynda zorlyq-zombylyqqa úshyraghan qyz habarlasty. Onyng óz-ózine qol júmsau niyeti bary anyqtaldy. Qonyrau nәtiyjesinde kýdikti ústaldy. Tergeu jýrip jatyr. 11 aida psihoemosionaldy jaghday jәne suisid jasaugha niyettenu mәseleleri boyynsha 1 237 ótinish týsken. Barlyghy 75 myng qonyrau týsti. Áriyne, mektepterdegi balalarmen júmys jayy da talqylandy, – deydi ombudsmen.

Eng aldymen, búl jeke qauipsizdik daghdylaryn ýiretu. Osy aidan bastap barlyq mektepte qauipsizdik sabaqtary engizildi. Biz bir jyl boyy balalardyng qúqyqtaryn qorghau komiytetimen júmys istedik. Barlyghy – 130 sabaq. Sonday-aq, 110 mektepte Kiva-nyng bullingke qarsy baghdarlamasyn synaq retinde engizu bastaldy. Ol kelesi jyly barlyq mektepke de engizile bastaydy.

Suisidtik kónil-kýidi, bullingti, zorlyq-zombylyqty uaqtyly anyqtaudyng negizgi baghyttarynyng biri – osy jazda jana zangha sәikes ashylghan psihologiyalyq qoldau ortalyqtarynyng júmysy. Ókinishke qaray, tәjiriybe kórsetkendey, mektep psihologtary nashar psihoemosionaldy jaghdaydyng aiqyn belgileri bar balalardy anyqtay bermeydi, tipti olarmen qalay júmys isteu keregin bilmeydi nemese búl aqparatty elemeydi. Sondyqtan ortalyqtar mektep psihologtarymen júmys isteydi, olardy oqytyp, әdistemelik qoldau kórsetedi, ol jalpy ishtey búiyqqan, keshendi kómekti qajet etetin balalardy anyqtaugha baghyttalady. Sonday-aq, qantardan bastap barlyq mektepte 500 balagha bir psiholog boluy kerek (qazir 1500 balagha – bireu).

Kenes barysynda әkimdikterding osy júmysqa qatynasy mәselesi kóterildi. Barlyq ónir osynday ortalyqtardyng sapaly júmysyn qamtamasyz etken joq, kadrlarmen qamtamasyz etilmegen, mekteptermen ózara is-qimyl bastalmaghan, mekteptermen jәne psihologtarmen júmys kestesi jasalmaghan. Atap aitqanda, Almaty, Shymkent, Aqtóbe jәne Týrkistan oblystarynda júmys isteudi talap etetin mәseleler bar.

Qazir ónirlerge jasaghan saparym barysynda men osy ortalyqtargha at basyn tirep, olardyng mindetterin týsindirip, júmysqa dayyndyghyn tekseremin. Suisidting aldyn aluda densaulyq saqtau jýiesimen ózara әrekettesu óte manyzdy. Biyl ózara júmys isteu ýshin birlesken búiryqtar men algoritmder qabyldandy. Kenes barysynda, ókinishke qaray, ónirlerdegiler búl algoritm turaly da, búiryqtar turaly da bilmeytini aityldy. Sonday-aq, 10 jastan asqan balalarmen júmys isteytin jastar densaulyq ortalyqtarynyng qyzmetine qatysty súraqtar bar. Olar balalardyng ótinishi boyynsha júmys istey bermeydi. Sondyqtan búl kómekke múqtaj balalardy qamtu kólemin de azaytady. Osy jayttyng barlyghyn tekseru ýshin prokuraturagha tapsyrdyq, – deydi uәkil.

Abai.kz