Balalar әdebiyeti turaly sóz etken shaqta osy taqyrypty kóterip jýrgender eshkimge kereksiz bósteki sózge kóp ýiir bolyp ketken joq pa degen oigha qalatynymyz ras.

Shyndyghyn aitar bolsaq, әleumettik jelide balalardyng tәrbiyesindegi jas úrpaqty ana tilmen susyndatudyng joldary, últ bolashaghy turaly taqyryptar mýldem auyzgha alynbaytyn boldy. Auyzgha alynbaytyn sebebi, bylayghy júrt atalghan mәseleni tek qazaq tili múghaliminin, til bilimi salasynyng mamandary hәm Til basqarmasynyng atqaratyn júmys dep sanaytyn týsinik sanamyzda berik qalyptasyp ketti.

Búl arada aitpaghymyz internetting keninen qanat jany songhy jyldary jurnaldarynyng taralymyn mýldem azaytyp jiberdi. Kezinde tanymal aqyn-jazushy, qogham qayratkerlerinyng tuyndylary jaryq kórgen «Baldyrghan», «Aqjelken» jurnaly men «Úlan» gazetterining de basynan baqtary taya bastady. Shynymyzdy aitsaq, ana tilimizdi ýiretu balalar basylymynan bastalady. Biraq olardy zamangha beyimdep shygharu jaghy osy újymdar tarapynan eskerilmey otyrghan jayy bar.

Chat ashyp, oghan ata-analardy tartyp, memleket bólgen aqshagha shtat ashyp, belsendi túlghalardy tartar bolsa, tiyn-teben tólep jastargha shygharmalar jazyrar bolsa, «Úrpaghymyz qazaqsha sóilemeytin boldy» dep ýide otyryp zar qaqsyatyn ata-analarmen pikir bólisse, osy bir «júqpaly indettin» aldyn aludyng jolyn qarastyrugha qoghamdy júmyldyrsa kóp nәrse biter edi.
Qazir balalar BAQ bir bólek, onyng oqyrmandary jas baldyrghandar bir bólek әlemde ómir sýrip jatyr. Balalar BAQ mendjerlik әbjildik joq. Mektepaldy dayarlyq toby, bastauysh synyp oqushylaryna sabaq arasynda balalargha arnalghan gazet-jurnaldar yutub arnalar ashsa, obylstyq bilim basqarmalarymen birlesip júmys jasasa kóp nәrsening orny tolar edi. Osy yutub arnalarda tóbe kórsetken ózi qatarly oqushylardyng tyrnaqaldy dýniyesin tyndaghan jas óskin jazugha qúlshynysy oyanyp, qolyna qalam alyp, shygharmashylyq әlemining bosaghasyn attar edi.

Aqyn-audarmashy Erik Qayratbekúly qúrghan Qúnanbay qajy atyndaghy «Alash audarmashylary odaghy» osy baghytta kóp nәrse istep jýr. Balalar әdebiyetin daymtudyng bastau kózi audarmada jatyr. Qazir «Sandyq dәuir» qazaq tilinsiz damyp jatyr. Qanday ókinishti. Sifrlyq dizayn salasynda qanday mamandyqtargha súranys kóp ekenimen oy bóliskimiz keledi. Keyin osy oilarymyzdy basqa qyrynan tarqatatyn bolamyz.

Erik Qayratbekúly Qordyng missiyasy turaly:

Tek 4-15 jas aralyghyndaghy jas oqyrmandargha «Web - audarma» salasyna Qazaqstandaghy mýmkindigi shekteuli nemese júmyssyz jýrgen pedagogtar, arnayy túraqty tabysy joq jәne jalghyz basty ata-analar jәne az qamtylghan otbasynda tәrbiyelenip jatqan, asyraushysynan aiyrylghan janúyadaghy shәkirtterdi qatystyru әri olardy arnayy oqytu, audarma salasynda jasaghan enbekterining jemisin kóruin memlekettik qoldau sharalarynan tys sheshu baghytynda Ayakóz, Kókpekti audandarymen baylanys jasap otyrmyz. Bәri birden bola qoymaydy. Osy baghytta óz basym Semey qalasynda N11 mektepte «Aq qauyrsyn» ýiirmesin ashyp, audarmashy jәne shygharmashylyq túlghalardy dayyndaugha kirisip kettik. Tómendegi ýndeuimiz Abai.kz saytyna shyqty. Júrt tanys boluy ýshin mәtininen ýzindi bere ketkendi jón kórdik.

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Últtyq qúryltaydyng ýshinshi otyrysyn elimizding Batysyndaghy Atyrauda ótkizgeni bizding 11 mektepting oqushylaryn bey-jay qaldyrghan joq. Bizge últymyzdyng bolashaghy bolyp tabylatyn shәkirtterge osy Qúryltaydaghy Preziydentimizding ana tilimizding respublikamyz ben odan tysqary jerde órken jaiyna qatysty oy tolghaghan tómendegi tezisteri: «Kelesi mәsele. Tilimizding qoldanu ayasyn keneyte týsu memlekettik sayasattyng basty baghyty bolyp qala beredi. Búl – biz ýshin myzghymas ústanym.

Elimizde qazaq tiline degen súranys jyl ótken sayyn artyp keledi. Qazaq tili biznestin, ghylym men tehnikanyng tiline ainala bastady. Búl ýrdisti odan әri damytudyng eng tiyimdi әri tóte joly – aghartushylyq.

Qazir iri kitap dýkenderinde qazaq tilindegi tuyndylardyng ýlesi arta týsti. Songhy kezde baspagerlerding jana buyny әlemdik bestsellerge ainalghan shygharmalardy audaryp jýr. Kóptegen kitaptardy shygharyp jatyr. Audarylghan kitaptardyng ishinde kórkem әdebiyet qana emes, iskerlik baghyttaghy tuyndylar da kóp. Memlekettik sayasattyng mәni – osynda.

Eshkimdi mәjbýrlemey, kýndelikti ómirdegi qajettilikti arttyru arqyly tilimizding túghyryn nyghayta beremiz. Memlekettik tilge qatysty qúr sózden eshtene shyqpaydy. Eng bastysy, naqty is boluy kerek» ýlken oy salyp, qazaq tilin jana belesterge kóteruge jetelegeni jasyryn emes.

Bizding 11 mektepting oqushylar komiyteti qazaq tildi mediakonteti qalyptastyrugha qatysty shәkirtter men studentter arasynda «Jas Alash Fandab» qozghalysyn ómirge әkelu ýshin atsalysugha qúrby-qúrbastarymyzdy shaqyramyz. Jәne tughan qalamyz Semeyding «Ruhany Astana» mәrtebesine layyqty bolu ýshin Web audarma salasynda óz ýlesimizdi qosqymyz keledi.
Sol sebepti әrbir joo, kolledj ben mektepterde jas audarmashylar komiyteti qúrylyp, qazaq tilining baghy ýshin tәrjimalar jasap, ghalamtor kenistigin ana tilimizdegi kontenttermen toltyryp, últymyzdyng mәdeniy-ruhany damuyna óz ýlesimizdi qosqymyz keletinin mәlimdeymiz.

Balalar qazaq balalar әdebiyetin daymtugha dayyn. Biraq qogham soghan dayyn ba degen oigha qalamyz. Birinshi mәsele balalar әdebiyeti men kino-beyne ónimderine qatysty termin mәselesi aldymyzdy kesedi – búl bir. Jәne osy saladaghy mamandardy dayyndau problemasy bar. Júrt arasynda búl eki mәsele mýldem kóterilmedi degen Erikting pikirining jany bar. Tómendegi úghym-týsinikter júrt sanasyna sinirilmey balalar әdebiyeit men mәdeniyetine qatysty sóz qozghaudyng esh keregi joq. Endi ata-ana men bala biluge qajet terminderge qysqasha toqtala keteyik.

Mulitiymedia termiyni latyn tilinen mulity — kóp jәne media — orta degen sózderding biriguinen qúralady. Sonymen, Mulitiymedia (Multimedia) — kompiuterde dybysty, aqparatty, túraqty jәne qozghalystaghy beynelerdi biriktirip kórsetu ýshin jinaqtalghan kompiuterlik tehnologiya.

Ol aqparatty keshendi týrde beyneleudi — mәlimetterdi mәtindik, grafikalyq, beyne-, audio- jәne mulitiplikasiyalyq týrde shygharudy — jýzege asyrady. Mәtin, týrli-týsti grafika, dybys, sóz ben keskin sintezin jasap, aqparattyng óte kólemdi mólsherin jadynda saqtap, dialogtyq týrde júmys isteydi.

Mulitiymedia elementterimen erkin interaktivti týrde qatynas qúrugha, dybyspen sýiemeldenetin beynekórinisterdi kompiuter ekranynda kórsetuge, tyndaugha tolyq mýmkindik bar.

Mulitiymedialyq programmalar sóileytin ensiklopediyadan bastap, beynekliptik mәlimetter bazasyn jasau júmystaryn tolyq qamty alady.

Balalar әdebiyetin damytugha qatysty terminderdi sóz etkende onyng ana tilimizde qalyptasyp, júrt arasynda qoldanys tabuy birinshi orynda túruy kerek.

Orysshasy «Follover» atty jana sózding qazaqsha «Pәluәshi» bola ala ma?-degen mәselening basyn ashyp alayyq.

Bizde bir jaman әdet kirme sózdi orys tili arqyly qabyldau nemese balamaly audarma jasap әlekke týsu. Sonda ne amerikalyq, ne britandyq aitylym negizinde sóz qabaldaudy jolgha qoyatyn kez kelgen siyaqty
Follower amer. |ˈfɑːləʊər| briyt. |ˈfɒləʊə| britandyq aitylym, yaghni, qazaqy mәnerde pәluәshi. Follover - búl әleumettik jelining paydalanushysy, ol basqa adamgha jazylyp, onyng akkauntyn qadaghalaydy. Aghylshyn tilindegi follower «jaqtaushysy, izbasary», follow «», + -er zat esim jasaushy júrnaqtan tuyndaghan.

Aghylshyn tilinen audarghanda (follow) «kelesi, bireuding artynan kele jatqan» degendi bildiredi. Sondyqtan pәluәshiler kóbinese belsendi jazylushylar, bloger jankýierleri dep atalady. Mine biz balalar әdebiyetining baghy jansyn desek, últtyq tól pәluәshiler qauymdastyghyn ómirge әkelip, solar arqyly aniyme, dorma audaratyn talantty tәrjimashylardy dayyndaytyn produserlik ortalyqtardy ashudy qolgha ala bastadyq, - deydi Erik Qayratbekúly.

ANIYME ([ɐnʲɪ'mɛ] jap. アニメ [anʲime], aghyl. animation – «animasiya») — kópshilik jaghdayda kompiuterlik animasiyagha negizdelgen japon mulitiplikasiyasy.

DORAMA – Ontýstik-Shyghys elderining telehikayattary. Týp tórkini Batystyng «drama» termiyninen shyqqan.

Týrli mektepterde aniyme, dorma audaratyn talantty tәrjimashylardy dayyndaytyn produserlik ortalyqtardy ashqan son, mektep qabyrghasynan bastap, onda tәlim alghan balany ómirlik azyq bolatyn mamandyqqa ýiretkenimiz lәzim. Endi balalar әdebiyeti men mәdeniyeti boyynsha jana mamandyqtardyng týrlerine týsinik bere keteyik.

BLOGER – óz arnasyn, saytty men betterin jýrgizetin internet paydalanushysy.

ANIMATOR – belgili bir amal-tәsilder jәne tehnologiyalar arqyly mulitfilim nemese kompiuterlik oiyndardyng personajdarynyng (keyipkerlerinin) illuziyalyq qozghalysty ómirge әkelushi suretshi әrtis.

DABBER aghyl. dubber – ózine úsynylghan audarmany dybys jolaghyna oqyp dybystushy.

KLIPMEYKER aghyl. – qyzyqty beynerólýk (viydeoroliyk) jasaushy maman.

KONTENT degenimiz – oqugha, kóruge jәne estuge bolatyn kez kelgen aqparat.

MULTIYMEDIA degenimiz – mәtin, audio, suret, animasiya nemese beyne t.b. týrli kontentterding basyn qosatyn kommunikasiyanyng erek formasy.

SABBER aghyl. Sabber – tóltuma dybystaudy qasiyetti ana tilimizge (nemese ana tilimizden ózge tilge) audaratyn adam.

FANDABBER aghyl. Fandabber – ózine úsynylghan (nemese ózi audarghan) aniymeni, doramany dybystaushy.

FRILANSER (angl. freelancer, sonday-aq erkin suretshi) – ónerdegi siyaqty mulitiymedia salasyndaghy erkin qyzmetker.

Osy baghytta bizding arnayy kurs: Subtitrshi audarmashylar toby (viydeogha audarmagha mәtin dayyndaytyn tәrjimashylar); Mәtindik audarmashylar toby (týrli taqyryptaghy kitapty t.b. tәrjimashylar); Mangalyq audarmashylar toby (komikske mәtin audaryp berushi tәrjimashylar); Án-sazgerlik audarmashylar toby (viydeoklipke qazaqsha mәtin dayyndaytyn tәrjimashylar); Óleng men әngimeni sahanalau sheberleri jәne Podkast-mantajdaushy audarmashylar toby (viydeo materialdy әlemjelige taratatyn tәrjimashylar) dayyndaugha kirisip ketti.

Digital-dizaynerler - sandyq dәuirding siqyrshylary. Virtualdy әlemder men vizualdy kontent jasap, onlayn-ortany tartymdy jәne ynghayly etedi.
Digital-dizayn - búl jeti negizgi mamandyq:

Grafikalyq dizayner;
Veb-dizayner;
UX/UI-dizayner;
Motion-dizayner;
3D dizayner;
Fullstack-dizayner;

Kommersiyalyq illustrator osylardy qazaqy ortagha beyimdeu kýn tәrtibinde túr.

Grafikalyq dizayner kompaniyanyng firmalyq stiylin әzirleydi, jarnamalyq maketter men qaptamalardy jasaydy.

Grafikalyq dizayner әdemi suretpen ghana júmys istemeydi, sonymen qatar shygharmashylyq beynelerding kómegimen kommunikasiya jәne maqsatty auditoriyagha qajetti habarlamany beru mindetterin sheshedi.

Sonymen "Grafikalyq dizayner" ne isteydi:

Kompaniyanyng firmalyq stiyli: logotiyp, qaripter, týs shemasy, grafika;

Tauarlar men qyzmetterge arnalghan qaptama;

Jarnamalyq maketter, bannerler men posterler;

Ártýrli qúrylghylargha arnalghan beyimdelgen maketter;

Animasiyalanghan elementter, better arasyndaghy ótpeler;

Suretter men suretterdi óndeu.

Qanday túldar (qúraldar) paydalanady:

Adobe Illustrator;
Adobe Photoshop;
Adobe InDesign;
Figma.

Veb-dizayner sayttar men qosymshalardy jobalaydy. Dizaynerding vizualdy sheshimderi brendti qabyldau men satugha әser etedi. Ol maqsatty auditoriyanyng qajettilikterin týsinedi jәne sayttar qúrghan kezde onyng artyqshylyqtaryna baghdarlanady.

Veb-dizayner ne isteydi:

Sayttar men betteu, qosymshalar men maketter;
Ár týrli qúrylghylargha arnalghan beyimdelgen maketter, sayttardyng mobilidi núsqalary;
Ynghayly interfeyster;
Kýrdeli emes animasiya, better arasyndaghy ótu;
Interfeysterge arnalghan mәtinder;
Fotosuretterdi óndeu;

Qanday túldar paydalanady:

Figma;
Adobe Photoshop;
After Effects.
UX/UI dizayner
UX/UI-dizayner - sifrlyq dizayn әlemindegi negizgi túlgha. Kәsiby aqparat aghynyn paydalanushylar ýshin intuitivti týsinikti jәne jaghymdy interfeyske ainaldyrady. Navigasiya jәne vizualizasiya ýshin sheshimder jasaydy.

UX jәne UI-dizayn degenimiz ne:

UX - Paydalanushy tәjiriybesi nemese paydalanushy tәjiriybesi.

UI - Paydalanushy interfeysi nemese paydalanushy interfeysi.

UX-dizayner veb-betterdegi paydalanushylardyng minez-qúlqyn zertteydi, olardyng jolyn resurs boyynsha jasaydy. Ol әleuetti kliyentting әdetterin jәne onyng paydalanushylyq tәjiriybesin zertteydi.

UI-dizayner songhy interfeysterdi, lendingter men sayttardyng surettik súlbasyn jasaydy. Ol ýshin maman UX-dizayner әzirlegen ssenariyler men prototipterdi paydalanady.

UX jәne UI-dizayn ózara tyghyz baylanysty, sondyqtan júmys berushiler eki mamandyqty biriktirip - UX/UI-dizayner dep ataydy.

UX/UI dizayneri ne isteydi:

Paydalanushylardyng minez-qúlqyn zertteydi;
Bәsekelester men trendterdi taldaydy;
Navigasiyadan vizualizasiyagha deyin paydalanushynyng mindetterin sheshetin sayttar men baghdarlamalardyng dizaynyn jasaydy;
Dizayndy mobilidi qúrylghylargha beyimdeydi;
Auditoriya ýshin dizaynnyng qolaylylyghyn taldaydy;
Ónimning navigasiyasy men qúrylymyn jasaydy;
Biznes-metrikany taldau arqyly ónimdi jaqsartady;
Qúrastyrushylar ýshin ornalasular jasaydy.

Qanday túldar paydalanady:

Figma;
Adobe Photoshop;
Adobe After Effects;
Google Analytics;
Adobe Illustrator.
Motion dizayner

Motion-dizayner dinamikalyq beynerolikter, animasiyalanghan elementter men arnayy әserler, prezentasiyalar jasaydy. Baghyt týrli media formattardy qamtidy: YouTube, TV, kino jәne jarnama.
Motion-dizaynerding tehnikalyq sheberligi men shygharmashylyq oilau qabileti, emosiyalarmen júmys isteu jәne birneshe sekund ishinde messedj jiberu qabileti erekshelenedi.

Motion-dizayner ne isteydi:

Jarnamalyq rolikterdi, túsaukeserlerdi әzirleydi jәne iske asyrady;
Kadrmen júmys isteydi: kompozisiya qaghidattaryn paydalanady, shynayy suretterdi jasaydy;

3D modelideri bar ozyq kompozisiyalardy jasaydy;

Beyneni montajdau: óndeydi, vizualdy әserler men animasiyalar qosady;
Obektilerdi animasiyalaydy: keyipkerlerdi, interfeysterdi, infografikany jәne logotipterdi qosa alghanda, keshendi 2D- jәne 3D-animasiya.

Qanday túldar paydalanady:

After Effects;
Cinema 4D;
Photoshop;
Blender.Design;
Adobe Illustrator;
Premiere Pro.
3D dizayner
3D dizayner kino, mulitfilimder, jarnama, oiyndar men illustrasiyalar ýshin grafika jasaydy. Sonday-aq 3D-baspamen jәne ghylymy vizualizasiyamen ainalysa alady. ZBrush jәne Blender kómegimen óz keyipkerlerin «tiri» etedi.

3D dizayner ne isteydi:

Keyipkerlerdi jasaydy: mimika, shash, kiyim jәne aksessuarlar qosady;
Keyipker ýshin atmosferalyq ortany generasiyalaydy;

Týrli kýrdeliliktegi 3D-obektilerdi fotorealistikalyq obektilerdi jasaydy jәne ýlgileydi;

Negizgi kadrlardy, materialdar men teksturalardy jasaydy jәne óndeydi;
Virtualdy kenistikte sahnany jaryqtandyrudy qalyptastyrady: qajetti kónil-kýidi ornatady, әrtýrli tiptegi shamdarmen jәne shamdarmen júmys isteydi;

Ýsh ólshemdi sahnany vizualizasiyalaydy jәne keyingi óndeudi jasaydy.

Qanday túldar paydalanady:

ZBrush;
Dynamesh;
Octane Render;
Blender.

Fullstack dizayneri

Ámbebap maman retinde veb-sayttar men qosymshalar jasau ýshin dizayner men әzirleushining daghdylaryn biriktiredi. UX/UI dizayn, betteu jәne frontend-әzirleu boyynsha sarapshy bolyp tabylady.

Atalghan dizayner veb-resurstyng nemese qosymshanyng vizualdy jәne funksionaldyq qúramdas bóligin jasaydy. Ol tújyrymdamamen jәne kodty ontaylandyrumen júmys isteydi. Basqasha aitqanda, әzirleuding tolyq siklin orynday alady. Fullstack dizayneri betteushi (verstalishiyk) jәne frontend qúrastyrushysymen týsinikte qyzmet etedi

Fullstack-dizaynerding mindetteri jobagha baylanysty ózgerip otyrady. Negizinen mamandar tómendegidey mindettermen : sayt maketin nemese qosymshany syzu, sәulet jasau, testileu jәne frontend-әzirleu ainalysady.
fullstack dizayner ne isteydi:

Sayttardy, paydalanushy interfeysterin, dizayn jýielerin jasaydy;
Maketter men tújyrymdamalardy әzirleydi;
UX-zertteulerdi jýrgizedi jәne paydalanushy tәjiriybesining derekterin negizge ala otyryp, dizayn jasaydy;
Maqsatty auditoriyany taldaydy jәne kliyentting jolynyng kartasyn jasaydy: tauardy nemese qyzmetti izdeuden satyp alugha deyin nemese CJM;
Sayttar, lendingter jәne prezentasiyalar ýshin beyimdelgen dizayn jasaydy;
Interfeys elementterin animasiyalaydy;
Sayttardy betteu, kodpen jәne stilidermen júmys isteu;
Krossbrauzerlik ónimderdi jasaydy;
Dayyn sheshimderdi úsynady.
Qanday qúraldar paydalanady:
Readymag;
Figma;
Cinema 4D;
Blender;
Adobe XD;
Tilda;
HTML;
CSS;
JavaScript.

Sóz sonynda aitpaghymyz, qazaq balalar әdebiyeti men mәdeniyeti sandyq dәuirge ótti. endi sony zamana lebine layyqtau ýshin últ bolyp at salysugha tiyispiz.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz