Seysenbi, 8 Qazan 2024
Biylik 264 0 pikir 8 Qazan, 2024 saghat 17:56

Dinder siezi әlemde soghys emes, dialog jenetinine ýmit beredi!

Suret QR Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi baspasóz qyzmetinen alyndy.

Joghary mәrtebeli Miygeli Anheli Moratinos myrzamen súhbatty Abai.kz oqyrmandarynyng talqysyna úsynamyz...


– BÚÚ-nyng Órkeniyetter aliyansynyng mәdeniyetaralyq jәne órkeniyetaralyq dialog baghytyndaghy negizgi júmys aspektileri turaly bayandap ótseniz.

– BÚÚ ÓA Birikken Últtar Úiymynyng Bas hatshysynyng qaqtyghystardyng aldyn alu jәne sheshuge qoldanatyn júmsaq qúraly bolyp túr.

2005 jyldyng shilde aiynda qúrylghan BÚÚ ÓA Birikken Últtar Úiymynyng bir qúrylymdyq jýiesi bolyp tabylady. Aliyanstyng negizgi maqsaty – mәdeniyetteri әrtýrli elder men halyqtardyng arasyndaghy ózara týsinistik pen seriktestikti jaqsartu jәne jergilikti jәne ghalamdyq dengeydegi bólinudi shekteu.

Onyng airyqsha orny men mandaty BÚÚ Bas Assambleyasynyng 2009 jyldyng 10 qarashasyndaghy A/RES/64/14 jәne 2015 jyldyng 6 shildesindegi A/RES/69/312 qararlarymen moyyndalghan.

BÚÚ ÓA óz mandatyn oryndau ýshin týrli qauymdastyqtar arasyndaghy mәdeniyetaralyq týsinistikke baghyttaytyn, sonymen qatar dinaralyq jәne mәdeniyetaralyq dialogqa jeteleytin ýgit-nasihat jәne baghdarlamalyq júmystaryn jýrgizedi. Osy shenberde biz ýkimetter men úiymdar, BÚÚ-nyng ózge de qúrylymdary jәne agenttikterimen, jeke sektormen, ghylymy ortalarmen, BAQ, diny birlestiktermen, diny liyderlermen jәne jalpy azamattyq qoghammen qoyan-qoltyq júmys isteymiz.

2019 jyly BÚÚ-nyng Bas hatshysy maghan BÚÚ-nyng diny nysandardy qorghau boyynsha BÚÚ-nyng júmys josparyn jasaqtau jәne onyng jýzege asyryluyn qadaghalaudy tapsyrghan bolatyn. Júmys jospary diny nysandargha shabuylgha qarsy is-qimyl men oghan dayyndyq, shabuyldyng aldyn alugha tiyimdi negiz bolyp tabylady.

Diny nysandar men senushilerdi qorghau qimyldaryn jaqsartu ýshin, BÚÚ ÓA «#forSafeWorship» heshtegimen ghalamdyq kommunikasiyalyq kampaniya jasady. Múnda osy heshteg boyynsha әlemning әr týkpirinen adamdar ózderining qanday da bir diny nysanmen baylanysyn qysqa mulitiymediyalyq oqigha etip tarata alady. Atalmysh kampaniya osy nysandardyng jalpy adamzat ýshin manyzyn hәm tarih pen dәstýr beynesin kórsetedi. Júmys josparyna sәikes BÚÚ ÓA diny nanym-senim bostandyghy men әrtýrli dinning ókildigi, geografiyalyq tepetendik tújyrymdaryna sәikes birneshe tәjiriybelik elderge airyqsha kónil bóle otyryp, әlemdegi qasiyetti oryndar kartasyn jasaugha atsalysady. Shvesiya ózderining diny nysandarynyng interaktivtik kartasyn úsynghan túnghysh pilottyq el boldy.

BÚÚ-nyng Terrorizmmen kýres basqarmasymen birge, BÚÚ-nyng Terrorizmmen kýres komiytetining diyrektoratymen jәne BÚÚ-nyng Aymaqaralyq qylmys jәne sot tóreligi mәseleleri boyynsha ghylymiy-zertteu institutymen birlesken týrde BÚÚ ÓA Birikken últtar úiymynyng osal nysandargha tónetin terrorizm qaupinen qarsy is-qimyldyng úzaq jylghy baghdarlamasyn jýzege asyrdy. Baghdarlama osal nysandardy, sonday-aq, diny nysandar men ghibadat etu oryndaryn terrorizm shabulynan qorghaudy janjaqty kýsheytuge baghyttalghan. Sonymen qatar, BÚÚ ÓA kishkene qauymdastyqtarda jәne keng kólemde mәdeniyetaralyq jәne konfessiyaaralyq dialog qúru arqyly jekelegen túlghalar men azamattyq qogham qúru mýmkindigin kýsheytetin kóptegen sharalar ótkizedi. Mysaly ýshin, Mәdeniyetaralyq innovasiyalyq hab BÚÚ ÓA jәne BMW Group, Accenture qoldauymen beybit jәne inkluzivti әlemge qol jetkizudi kózdeytin mәdeniyetaralyq dialog baghytyndaghy innovasiyalyq jobalardyng mýmkindigin molaytyp otyr. Europa Kenesining Soltýstik-Ontýstik ortalyghy jәne ózge de seriktestermen birlese otyryp, BÚÚ ÓA ghalamdyq bilim beru jәne mәdeniyetaralyq-órkeniyetaralyq dialog qúrudy ýiretetin onlay-kurs jasap shyghardy.  Bizding Jastar yntymaqtastyghy qory arqyly BÚÚ ÓA beybit jәne inkluzivti qogham qalyptastyru maqsatynda tiyimdi әri innovasiyalyq jolmen dinaralyq jәne mәdeniyetaralyq dialog qúratyn jastar úiymdary әleuetin jaqsartu ýshin qarjylay qoldau kórsetedi. Biz tipti mәdeniyetaralyq dialogty ózimizding Stiypendiyalar baghdarlamasy men Jas bitimgerler baghdarlamasyna engizdik.

Týptep kelgende, BBÚ Órkeniyetter Aliyansy Joghary ókilining lauazymyndaghy BÚÚ Bas hatshysynyng orynbasary retinde mening ózim de jekkórushilikpen jasalghan qylmys, evreylerdi nemese arabtar men jalpy músylmandardy qughyndau, sonday-aq әlemdegi diny nysandar men dindarlargha jasalatyn shabuyldargha qarsylyghymdy bildirip, әlsin-әlsin mәlimdeme jasap otyramyn. Men ózimning sayasy jәne nasihattau mindettemelerimdi qoldana otyryp, diny tózimsizdik әreketterine halyqaralyq qauymdastyqtardyng nazar audaryp, barlyq mýddeli taraptardy japa shekken jaqqa konfessiyaaralyq hәm mәdeniyetaralyq dialog qúru arqyly janashyrlyq pen qúrmet kórsetuge shaqyramyn.

– Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining Sezi men osyghan úqsas alandardyng manyzdylyghyn neden kóresiz?

– 2022 jyldyng qarashasynda Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti, Mәrtebeli Qasym-Jomart Toqaev ózining úlyqtau rәsiminde sóilegen sózinde qazaq halqynyng eng manyzdy tarihy qúndylyqtarynyng birin «әrtýrliliktegi birlik» dep oryndy sipattady. Shynynda da Qazaqstannyng bay ruhany múrasy men beybit qatar ómir sýru jәne diny tózimdilik tarihyn eskere otyryp, Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining Sezi әrtýrli diny birlestikterdi biriktiru, Qazaqstannyng barshagha ortaq beybit, әdil jәne kelisimdi qogham turaly kózqarasyn ilgeriletu, elder men barlyq órkeniyetter arasyndaghy ashyq jәne inkluzivti dialogqa shaqyru ýshin moralidyq bedeli bar manyzdy bastamagha ainaldy. Sezd qúrugha bastamashy bola otyryp, Qazaqstan sayasy jәne diny salalardaghy dialogty ilgeriletuge jәne әlem halyqtary arasyndaghy ruhany jaqyndasu ýderisin nyghaytugha ózining shynayy beyildiligin kórsetti. Sezd arqyly halyqaralyq qoghamdastyq beybitshilik, әdildik pen kelisim eshqashan qarapayym nәrse retinde qabyldanbau kerektigin moyyndaydy. Kerisinshe, senimge, ózara qúrmetke, adam qúqyqtaryna jәne barlyghy ýshin qadir-qasiyetke negizdelgen túraqty jәne beybitshilik kýn sayyn qalyptasuy kerek.

Men býkil әlem boyynsha osynday bastamalardyng iske qosyluyn qúptaymyn, óitkeni men óz senushilerin jalpy adamzattyq qúndylyqtardy6 ruhany jәne әleumettik damugha újymdyq mindettemeni quattay otyryp, jalpy adamzattyq beybitshilikke, qauipsizdik pen túraqtylyqqa baghyttaytyn senim men ruhany kóshbasshylardyng kýshine senemin. Kóptegen adamdar ýshin senim ýmit pen tózimdilikpen tyghyz baylanysty. Men diny jәne ruhany kóshbasshylar men dindar adamdar ózderining qauymdastyqtarynda, sonday-aq jelide taralyp jatqan óshpendilik pen alauyzdyqqa jauap retinde jaghymdy әngimeler úsynatyny turaly kóptegen mysaldarmen bólise alamyn, senim artty, dialogty ilgeriletu jәne birlikke, yntymaq pen ózara әrekettesuge shaqyrady.

– Sizding oiynyzsha, Sezdining ereksheligi nede?

– Órkeniyetter men dinder arasyndaghy dialogty, onyng ishinde Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderlerining Sezin qúru arqyly ilgeriletudegi bastamany qolgha alghany ýshin Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimetine alghysymdy bildiremin. Sezd siyaqty manyzdy konfessiyaaralyq forumnyng ghasyrlar boyy 18 konfessiya men 100-den astam etnos ókilderi tatu-tәtti ómir sýrip kele jatqan Qazaqstanda dýniyege kelui kezdeysoq emes.

2003 jyldan bastap Sezd qazirgi zamannyng eng kýrdeli mәselelerining sheshimin izdeude konfessiyalar men mәdeniyetter arasyndaghy dialogty algha tartty. Mysaly, terrorizm men diny ekstremizm olardyng arasyndaghy alauyzdyqty terendetu qaupi tóngen uaqytta hristian, islam jәne basqa diny qauymdastyqtar arasynda kópir qúru ýshin konfessiyaaralyq alang manyzdy boldy. Osylaysha, Konvensiyanyng missiyasy, maqsattary men basymdyqtary Birikken Últtar Úiymynyng Órkeniyetter Aliyansynyng missiyasy, maqsattary men basymdyqtary ýshin erekshe ózekti bolyp tabylady.

BÚÚ ÓA ýshin Sezd júmysyna qatysuy ýlken mәrtebe jәne biz Konfessiyaaralyq jәne órkeniyetaralyq dialogty damytu jónindegi N. Nazarbaev ortalyghymen seriktestikti joghary baghalaymyz.

– Qazirgi zamanghy syn-qaterler ayasynda dinaralyq jәne konfessiyaaralyq dialog qanshalyqty manyzdy? Bolashaqta dinaralyq dialog qalay damuy kerek dep oilaysyz?

– Mәdeniyetaralyq, konfessiyaaralyq jәne dinaralyq dialog radikaldanudyng týpki sebepterin jong ýshin ghana emes, sonymen qatar nәsilshildik, ksenofobiya, antiysemitizm, islamgha qarsy óshpendilik jәne diny tózimsizdikting basqa týrlerine jәne ekstremizmdi qozdyrmaugha qarsy qúral retinde manyzdy

Ókinishke oray, әlemning birde-bir óniri ekstremizm qaupinen saqtandyrylmaghan. Songhy kezderi geosayasy landshafttyng kýrt ózgerui, birpolyarlyq tendensiyasy jәne etnikalyq, mәdeny jәne diny mәseleler boyynsha alauyzdyqtardyng terendey týsui Batys pen әlemning qalghan bóligi arasyndaghy qaqtyghys turaly pikirtalastardyng jandanuyna әkeldi. Dinaralyq dialog qaqtyghys aimaqtaryndaghy kelisim kiltterining biri bolyp tabylady.

Týrli qauymdastyqtar qayta birigip, shynayy jәne jemisti dialogqa týsui ýshin, әsirese Tayau Shyghysta senim men ózara qúrmetti qalpyna keltirudi qosa alghanda, beybitshilik ýshin jaghday jasaudyng shúghyl qajettiligi bar. Ókinishke oray, dinaralyq jәne mәdeniyetaralyq dialog qaqtyghystardyng aldyn alu men diplomatiyanyng ómirsheng qúraly bolyp tabylady, ol әdette elenbeydi. Degenmen, BÚÚ Órkeniyetter aliyansynyng júmysy kórsetkendey, onyng oqshaulanumen, senimsizdikpen jәne teketirespen kýresude sheshushi manyzy bar. Shyn mәninde, men dinaralyq jәne mәdeniyetaralyq dialog HHI ghasyrdaghy qaqtyghystardyng aldyn alu men sheshuding eng quatty vektory bolatynyna senimdimin. Áleumettik, mәdeny jәne diny mәselelerding halyqaralyq qauymdastyqtyng kýn tәrtibinde kóbirek oryn aluy kónil quantady.

2022 jylghy qarashada Marokkoda ótken BÚÚ Órkeniyetter aliyansynyng 9-shy jahandyq forumynda Birikken Últtar Úiymyna mýshe memleketter qabyldaghan Fes deklarasiyasy órkeniyetter arasyndaghy ýnqatysudyng órkeniyetter arasynda ortaq til tabuda jәne barlyq adamdardyng tәn qadir-qasiyeti men teng qúqyqtaryn tanuda manyzdy ról atqara alatynyn rastady.

Birikken Últtar Úiymy Bas hatshysynyng «Bizding ortaq kýn tәrtibimiz» atty bayandamasy újymdyq is-әreketke qatysa alatyn jәne qatysuy tiyis keng auqymdy subektiler arasynda diny kóshbasshylar men senimge negizdelgen úiymdardyng manyzdylyghyn moyyndaytyn qayta jandanghan kópjaqtylyqqa shaqyrady.

Birikken Últtar Úiymy 2024 jyldyng 22-23 qyrkýieginde Niu-Yorkte joghary dengeydegi Bolashaq sammiytin ótkizedi, onda әlemdik kóshbasshylar bolashaqty qalay jaqsy qorghay alatynymyz jәne jaqsyraq әlem jasay alatynymyz turaly jana halyqaralyq konsensus qúru ýshin bas qosady. Qazirgi uaqytta Birikken Últtar Úiymynyng Bas Assambleyasyna mýshe memleketter Sammitke deyin konsensuspen qabyldanuy tiyis tarihy qújat – «Bolashaq paktisi» boyynsha kelissózder jýrgizude.

Beybitshilik mәdeniyetining damuyn atap ótuge quanyshtymyn; mәdeniyetti qorghau jәne nasihattau; Nәsilshildiktin, ksenofobiyanyn, islamofobiyanyn, antiysemitizmning jәne tózimsizdikting barlyq týrlerining joyyluy «Bolashaq paktisi» boyynsha ýkimetaralyq konsulitasiyalarda layyqty týrde moyyndalghan. Osy elementterdi halyqaralyq sayasat pen adam qúqyqtary jýiesine engizuding manyzdylyghyn moyyndau maghan soghys emes, dialog jenetinine jәne adamzat ornyqty, úzaq beybitshilikke qol jetkizetinine ýmit beredi.

– Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderleri sezining Damu tújyrymdamasynyng mazmúnynda qanday manyzdy tústardy bayqadynyz?

– Qazaqstandy «Álemdik jәne dәstýrli dinder kóshbasshylary sezining 2023-2033 jyldargha arnalghan Damu tújyrymdamasy» siyaqty qújattyng qabyldanuymen qúttyqtaymyn. Búl aldaghy onjyldyqtaghy is-qimyldyng strategiyalyq baghytyn belgileytin óte egjey-tegjeyli jol kartasy.

Jastar men bilim BÚÚ ÓA júmysynyng negizgi tirekterining biri bolghandyqtan, men Damu tújyrymdamasy qújatynda Órkeniyetter Aliyansy men Sezding tayau jyldardaghy jaqyndasuynyng kóptegen baghyttaryn tapqanyma quanyshtymyn. Qazaqtyng aqyny Maghjan Júmabaev aitqanday: «Men jastargha senemin». Men osy senimmen bólisetindikten, Damu baghdarlamasynyng jastargha, sonyng ishinde zayyrly jәne ruhany jastarmen Jas diny liyderler forumyn shaqyrugha qanshalyqty kónil bóletinin kórgende erekshe әser aldym.

Men sonday-aq Sezding qazirgi úrpaq mәselelerin sheshu ýshin halyqaralyq jastar dialogyn ilgeriletu josparyn qúptaymyn. Sonday-aq Damu tújyrymdamasynda dinaralyq jәne últaralyq qatynastar, dinaralyq dialog pen ózara is-qimyl jәne qazirgi qoghamdaghy dinderding róli mәseleleri boyynsha zertteulerdi qoldau ýshin bilim beru mekemelerinin, ghylymy ortalyqtardyn, ghalymdar men sarapshylardyng yntymaqtastyghyn nyghaytu jónindegi perspektivalyq úsynysty kóremin. Bilim beru baghdarlamalaryn jýzege asyru jәne dinaralyq, mәdeniyetaralyq dialogqa qatysatyn jastardyng qúzyrettilikterin, bilimderi men daghdylaryn ýzdiksiz damytu ózara syilastyq pen týsinistikti qalyptastyru manyzdy bolyp tabylady.

Sonday-aq, men Damu tújyrymdamasy BÚÚ Órkeniyetter Aliyansynyng konfessiyaaralyq jәne mәdeniyetaralyq dialog arqyly mәdeniyetaralyq shiyelenisti azaytu jәne qauymdastyqtar arasynda kópir qúrudaghy basty rólin, Sezd BÚÚ Órkeniyetter Aliyansymen yntymaqtastyqty nyghaytugha úmtylatynyn moyyndaymyn.

Abai.kz

0 pikir