Astana men Parij arasyndaghy ekijaqty yntymaqtastyq arta týsti. Búghan eki el basshylarynyng songhy 2-3 jyldaghy memlekettik saparlary dәlel bola alady. Býgin Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyng Fransiyagha arnalghan memlekettik sapary ayaqtaldy. Búl sapargha ony Fransiya Preziydenti Emmanueli Makron shaqyrghan bolatyn. Batys Europa tórinde eki el basshylary birqatar kelissózder ótkizip, sauda-ekonomikalyq, investisiyalyq jәne mәdeniy-gumanitarlyq salalardaghy yntymaqtastyqty odan әri damytugha uaghdalasty. Preziydent Toqaev sonymen qatar tisker toptarmen de kezdesti. Qazaqstan men Fransiya qarym-qatynasyna qatysty sarapshylar óz pikirlerin bilidirip jatyr.

QR Preziydenti janyndaghy QSZIY-dyng Europalyq jәne amerikalyq zertteuler bólimining jetekshi sarapshysy Álisher Ábdireshevting aituynsha, Fransiya - Qazaqstannyng manyzdy strategiyalyq, sauda-ekonomikalyq jәne sayasy әriptesi bolyp sanalady.

«Qazaqstan men Fransiya arasynda sauda-ekonomika, investisiya, energetika, auyl sharuashylyghy, kólik-logistika, mәdeniyet jәne endi damyp jatqan su salasy boyynsha berik baylanystar qalyptasyp keledi. Mәlimetter boyynsha,  Fransiyanyng Ortalyq Aziyamen saudasynyng 90 payyzy Qazaqstangha tiyesili. Yaghny yntymaqtastyq perspektivalary jyl sayyn artyp keledi. Tipti Astana men Parij qarapayym sauda yqpaldastyghynyng ayasynan әldeqashan asyp ketti. Atap aitsaq, fransuz kompaniyalary su sharuashylyghy nysandaryn salu jәne janghyrtu jónindegi qazaqstandyq jobalargha qatysugha qyzyghushylyq bildirude. Búl Qazaqstandaghy sudy ýnemdeu salasyndaghy infraqúrylymdyq jobalardy damytugha qomaqty ýles qosady», - deydi sarapshy.

Álisher Ábdireshevting payymdauynsha,  búl qarym-qatynas Auyl sharuashylyghy, onyng ishinde fermerlik iske de ong yqpalyn tiygizedi. Odan ózge  Qazaqstan Fransiyagha býgingi kýni múnay, uran, titan, turboreaktivti jәne turbovintti qozghaltqyshtar, elektr jelisin basqarugha arnalghan apparattar, kosmetikalyq jәne medisinalyq búiymdarmen qatar taghy basqa týrli qúraldardy tasymaldaydy. Jalpy alghanda, qazaq eli kәri qúrlyq elderine paydaly qazbalardan bólek әrtýrli ónimderin úsyna alady.

«Býginde Fransiya Qazaqstannan jylqy etin importtaugha qyzygha bastady. Osylaysha Fransiya - Qazaqstannyng Europadaghy negizgi sayasy jәne ekonomikalyq seriktesining qatarynda túr. Sondyqtan eki el Preziydentterining kezdesuinde halyqaralyq, aimaqtyq mәseleler jóninde biraz sharualar sheshimin tabuy tiyis. Nәtitjesinde Qazaqstan men Fransiya arasyndaghy yntymaqtastyq arta týsedi, jalpy Fransiya el ekonomikasyna qomaqty qarjy qúyatyn iri investorlardyng biri», - dedi sarapshy.

Sayasattanushy Qazybek Shayh, Qazaqstan men Fransiya arasyndaghy strategiyalyq seriktestikti nyghaytu eki elge de birqatar geosayasy jәne ekonomikalyq artyqshylyqtar әkeledi dep sanaydy.

«Geosayasy jәne ekonomikalyq artyqshylyqtaryna kelsek, búl birinshiden Ortalyq Aziyadaghy túraqtylyq bolyp tabylady. Qazaqstan men Fransiya arasyndaghy yntymaqtastyq Ortalyq Aziyadaghy qauipsizdik pen túraqtylyqty nyghaytugha yqpal etedi. Búl aimaqtaghy túraqtylyq transkaspiylik kólik dәlizderin damytugha jәne ónirlik integrasiyany arttyrugha mýmkindik beredi. Al halyqaralyq bedel turaly aitsaq, Fransiyamen strategiyalyq seriktestik Qazaqstannyng halyqaralyq arenadaghy bedelin arttyrady. Búl Qazaqstannyng kópvektorly syrtqy sayasatynyng tiyimdiligin kórsetedi», - dedi sayasattanushy.

Onyng aituynsha, Europalyq Odaqpen vizalyq rejimdi jenildetu jәne kóshi-qongha qatysty kelisimder Qazaqstannyng halyqaralyq bedelin nyghaytady. Búl Qazaqstan azamattarynyng Europagha sayahattauyn jenildetedi jәne mәdeni, bilim beru jәne iskerlik baylanystardy arttyrady.

«Europa elderimen әriptestikti keneytu Qazaqstannyng kópvektorly sayasatynyng tiyimdiligin kórsetedi. Osy sayasat Qazaqstangha týrli halyqaralyq seriktestermen tengerimdi qatynastar ornatugha mýmkindik beredi. Ekonomikalyq artyqshylyqtar jaghynan da útymdy tústar barshylyq. Fransiyanyng investisiyalary men tehnologiyalyq qoldauy Qazaqstannyng ekonomikalyq damuyna serpin beredi. Búl әsirese, jasyl energetika, sifrlandyru jәne kólik-logistika salalarynda asa manyzdy.  Eki el arasyndaghy sauda qatynastarynyng keneni Qazaqstannyng europalyq naryqtargha shyghuyna jol ashady. Búl óz kezeginde ekonomikalyq ósimge yqpal etedi», - dedi Qazybek Shayh.

Býginde jasyl energetika jәne klimattyq maqsattar boyynsha kóptegen jetistikterge negiz qalandy. Preziydent Toqaev «tabighy uran óndiruden әlemde aldynghy qatarda túrghan Qazaqstan fransuzdyng atom ónerkәsibining senimdi seriktesi statusynda qalugha niyetti» ekenin de aitqan. Onyng sózinshe, Qazaqstannyng AES salu jobasy Fransiyamen seriktestik kókjiyegin keneytuge jol ashpaq.

«Fransiyanyng jasyl energetika jobalaryna qoldau kórsetui Qazaqstannyng kóptegen ekologiyalyq maqsattaryna jetuine kómektesedi. Búl saladaghy seriktestik janartylatyn energiya kózderin damytugha, kómirtegi shygharyndylaryn azaytugha jәne ekologiyalyq túraqtylyqty arttyrugha mýmkindik beredi. Eki elding sifrlandyru, jasandy intellekt jәne kólik-logistika salalaryndaghy yntymaqtastyghy Qazaqstannyng ekonomikalyq ósimine ong yqpal etedi. Búl salalardaghy innovasiyalar men tehnologiyalar Qazaqstannyng ekonomikalyq әleuetin arttyrady jәne jana júmys oryndaryn ashugha mýmkindik beredi», -  dedi sarapshy.

Memleketter arasynda tek ekonomikalyq-sayasy saladan bólek ekinshi baghyt – mәdeny baylanysty nyghaytu.  Kýni keshe Parijde Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaevtyng Fransiyagha memlekettik sapary ayasynda Giyme Aziya ónerining últtyq muzeyinde «Qazaqstan: Úly Dala jauharlary» kórmesining saltanatty ashylu saltanaty ótti. Ekspozisiyada Qazaqstannyng Últtyq muzeyi men «Áziret Súltan» muzey-qoryghynyng kolleksiyalarynan alynghan 35 siyrek artefakt úsynyldy.  Kórmede birinshi kezende neolit dәuirine jatatyn «Tobyl oishyly» mýsini qoyylghan. Ekinshi kezende «Altyn adam» әshekeyleri arqyly saqtar men sarmattar sekildi kóshpeli taypalardyn, proto-memleketterding payda boluy sipattalghan. Balbaltastar týrki qaghanattary kezenindegi ortaghasyrlyq Qazaqstan shejiresinen, Qazaq handyghynyng qalyptasu tarihynan syr shertedi. Ayta ketelik, Giyme muzeyining negizi 1889 jyly qalanghan. Onyng qorynda Aziya ónerining eng qúndy jәdigerleri jinaqtalghan.

«Byltyr Fransiya Preziydenti Emmanueli Makron bizding elge issaparmen kelgen bolatyn. «Etnoauyl» kórmesi úiymdastyrylyp, últymyzdyng bay múrasyn tanystyrghan bolatynbyz. Biz ózimizding mәdeny qúndylyqtarmyzdy әlemge kórsetuimiz kerek. Batys Europadan kelgen sheteldikter qolóner, zergerlik, týrli óner búiymdaryn jәne kókónis, jemis-jiydektermen bezendirilgen «kók bazardy» kórip tanday qaqty. Kórmede qazaq suretshilerining kartinalary, otandyq dizaynerler әzirlegen últtyq sәn ýlgilerining defiylesi úiymdastyryldy. Etnoauyl aumaghynda qazaq kýresi, asyq oiyny, sayatshylar men qúsbegilerding óneri pash etildi. Ekijaqty mәdeny baylanystar odan әri jalghasyn tapsa bizding el azamattaryna paydasy zor. Qazaq-fransuz halyqtaryn jaqyndastyratyn mәdeny baylanystardyng orny bólek. Osynday iygi sharalar arqyly biz de damyp-óse týsemiz dep oilaymyn», - deydi Qazaqstan etnodizaynerler odaghynyng tórayymy  Saltanat Japarova.

Qazaqstan men Fransiya arasynda diplomatiyalyq qarym-qatynas 1992 jyldyng 25 qantarynan bastau alady. 2021 jyly eki el arasynda sauda-ekonomikalyq jәne investisiyalyq yntymaqtastyghynyng 2030 jylgha deyingi jol kartasyna qol qoyylghan bolatyn.

Qazybek Shayh

Abai.kz