«Alang da alan, alang júrt,
Aqala ordam qonghan júrt,
Atamyz bizding bú Sýiinish
Kýieu bolyp barghan júrt,
Anamyz bizding Boztughan
Kelinshek bolyp týsken júrt,
Qarghaday mynau
Qaztughan batyr tughan júrt...»

Qaztughan jyrau Sýiinishúly jyrynyng osy joldarynda bir úlys, bir últ ishindegi júrttardy aityp túr. Ákesi kýieu, anasy kelin bolghan eki ruly el ghoy, asylynda.

«Jigitting ýsh júrty bar» degendi estimey jýrgen bauyrymyz joq shyghar. Tili qazaq pen tegi qazaqtyng barshasynyng jadynda bar sóz. Sondyqtan, kimnen súrasang da: «Óz júrtym,  naghashy júrt, qayyn júrtym», - dep, mýdirmey aitary anyq. Alghashqy ekeui azamattyng ózi jaryq dýniyege kelip ýlgermey-aq, o bastan bar júrty. Al ýshinshisi ata-anasynyng «qúda týsuimen» nemese erjetkende ózining tandauymen, týbi Tәnirding qalauymen búiyrmys bolady.

ÓZ JÚRTYN.  Ol turaly aitsaq, «óz júrtyng kýnshil» degen túraqty tirkes aldynnan shyghady. Osy kýni búl mәteldi tura týsinip: «Óz júrtyng jaman eken», - dep úghatyn «últaraqtar» kóbeyipti. Júrtynan bezinuding arty últynan jerinuge soqtyratynyn kórip jýrmiz. Azattyghymyzdan aiyryp, ata dilimiz ben ana tilimizding týbine jetuge az qalghan alpauyt kórshimiz bir ghasyr ghana mezgilding múghdarynda qasiyetti qazaqy qalypty qan-sólsiz qaldyryp, dalalyq dәstýrli úghymdardyng úlyq astaryn búrmalap, «sekseuildi sekseuilge soghyp», aghayyn arasyn ajyratugha, birligin búzugha barynsha amaldap baqqanyn basqa emes, biz – Alash úrandy últ bilsek kerek-ti.

Auylyng bir bolghanymen otauyng onasha, babang bir bolghanymen әuleting bólek, jaylauyng birge bolsa da órising derbes bolghan son, aghayyn arasynda týrli týsinbestik, kóp kýnkil oryn alatyny zandy ghoy. Degenmen, dau-damaygha da barysatyn aghayyn alauyzdyqqa jol bermeuge tyrysady. «Bereke basy – birlikte» ekenin biletin bauyrlar baryn salady, janyn salady búnday bәsi biyik sәtterde. Jalpynyng múraty jalqynyng mýddesinen joghary túrmay, jekeden ortaqtyng alapasy artpay, bәri bәz-bayaghy qalpynda bola bermek: kýnkil de, kýndeu de, kýmәn men kýdik te... Kýder ýzuge bolmaydy, biraq. Ortaq mýdde barda, bar bauyrdyng basyn qosar jaghdayat, tuysty tútastyrar tústar túrghanda, azamat ataulynyng aghayyny ýshin dýn-dýniyeni tónkerip tastaugha baryn bilemiz. Ras, qiyndyqty bas biriktirip, júmyla jengen son, «sol eski syrqaty syr berip, ejelgi saryngha salatyny» taghy bar. Eshtene etpeydi, ýirenshikti hәm ótkinshi shaq qana... «Aghayynnyng azary bolsa da, bezeri joq», «daugha berse de, jaugha bermeytin» atalastar tez tabysady. Ýiing qúlasa qayta túrghyzatyn, qinalsang demeu bolatyn, quansang toyyndy kóteretin – sol aghayynyn. Tipti, «búrynghylar týsken jýri jolgha» búrylarda «oy, bauyrymdap» baqúldasyp, baqilyqqa arulap attandyratyn – solar. Demek, dәl osy tuystanymda óz júrtyn birinshi atalady.

NAGhAShY JÚRT. Ózindi tughan ayauly anannyng tórkini. Asqar tauday әkenning qayyn júrty. Asyl da ardaqty atannyng qúdalary. Bayqasanyz, tuystyqtyng bastauy – qúdalyqta. Olardy sen tumay túryp, atang men әkeng tandap, perishte júptap, Qúday qúptap qoyghan.

«Naghashy júrt synshyl» ekenin eskergen qazaq «jigitting jaqsysy – naghashydan» degen qaghidatta da esh qatelespegen. Kóp qasiyet anannyng aq sýtimen daryghan son, naghashy júrtyng boyynnan sol arda bolmysty bayqasa bir jasap qalyp, izdegen izgilikti tabighatynnan taba almasa alang kýige týsedi. Synay qaraydy, «soqtyqpaly, soqpaqsyz jerde» sýrinip qalmauyndy qalaydy. Synay jýrip, jaman minezindi tyiyp, jaqsy qasiyetindi daralap, damytugha qadariy-qal jetkenshe kýsh salady. Týgel «tentektigine» meylinshe mol keshirim jasap, saghan bazbireuler qatty aityp, әldekim núqyp qalmauyn qatang qadaghalaytyny da qospasyz shyndyq. Ýlken janashyrlyqpen: «Jiyendi úrsan, qolyng qaltyraydy», - dep, dәiim sózindi sóilep, soyylyndy soghatyn da sol naghashylaryn. «Jiyen qúryqqa» jatqyzyp, saghan bәsire berudi de ózderine mindet sanaytyn, sóitip, meselindi qaytarmay, esebindi týgeldeytin de, joldan jyghylmaytyn da solar – synshyl júrt. Búnyng bәrine naghashylar jayly «jalpy erejelerdi» jattap jýrip, «jýrdim-bardym» jasaytyn nauqandyq sharua syndy emes, este joq eski zamandardan bir dәnegi búzylmay bizge jetken dәstýrimiz, qangha singen qadirli saltymyz retinde ystyq yqylas tanytyp, zor qúrmetpen qaramaq kerek.

QAYYN JÚRT. Ýilenip, ýielmen bolghan jigitter jar tabumen qatar, qayyn júrtyn da týgendemek. Árbir deni sau er azamat ýshin «kýieu» atanu paryz... Ári әlimsaqtan bergi ghúmyrdyng búljymas zany. Qayyn júrt – tek er azamatqa ghana tәn týsinik. Qayyn júrtynyng aldynda kýieuding óz jón-josyghy, kýieuge qatysty qayyn júrttyng óz jol-joralghysy bar. Tandauly jarynyng tórkini sybaghasyn saqtap, tiyesili tósti tartyp, kýieuge qúrmet kórsetedi. Jarasymdy joralghy, ghibratty ghúryp emes pe?!.

Endi «qayyn júrt minshil» degenge toqtalayyq. Jat jangha erkeletip ósirgen qyzyn bere salu onay emes. Sol sebepti de úzatylar әzdegining bolashaq otasar azamatyn alystan andap, jaqynnan baghalay barghan syralghy jengeler kýieu balany barynsha synay qaraydy. Er adam boyyndaghy jaqsy qasiyetti ya jaman jaghyn bajaylay biletin әkki jengelerge az-kem minindi birden bayqay qoy asa qiyn is te emes. Qalyndyqtan ýmitker azamattyng artyqshylyghy men kemshiligin tez-aq topshylap, tiyisinshe tújyrym jasap ta ýlgergen ýlgili hәm tәjiriybeli jengeler kórgen-estigeni men týsingen-týigenin qyzdyng әjesi men anasyna aityp keledi. Olar óz kezeginde әlgi aqparatty әdiptep, úzatylar qyzyna tigisin jatqyzyp jetkizedi. Keyin qyz kýieu jigitting minin bayqap, dem arasynda ainyp, nekeleser shaqta shorshyp týspeui – shart, eskertu – mindet. Múnyng barlyghy otbasynyng irgetasy berik boluy ýshin jasalady.

Osy bir tústa jiti nazar audaryp, údayy jadymyzda ústap jýrer jayt bar: jogharyda birer sóz bolghan «syn men minnin» atap aitarlyq aiyrmasy... Syn ónegeli tәlim-tәrbiyemen, ómirlik tәjiriybemen týzeuge bolatyn minezge qatysty aitylsa, min – týzelui qiyn kemshilik. Baldyzdary men jengeleri reti kelgende jarasymdy әzilge jatqyzyp, kýieuding minin betine basyp otyrady. Jezde yaky kýieuding qaljyng men qaghytpada esh ese jibermeuge tyrysyp-aq baghatyny da sondyqtan. Baldyzdary qansha qaljyngha ainaldyryp, qaghytyp otyrsa da kýieuding qayyn júrt aldynda qashan da qadiri artyq, qúrmeti bólek. Salmaqty sebep: kýieu – erke qyzdarynyng er azamaty, aq jiyenderining әkesi.

QYZDYNG JÚRTY. Qazaqta qyz balanyng «qayyn júrty nemese óz júrty» bolmaydy. Tughan júrtyn «tórkin» deydi. Tórkininen qyz sonau «saq, ghún, ýisin dәuirlerinen» qazirgi qazaqqa deyin múra bop qalghan dәstýrmen «sәukele» atalatyn úzynsha bas kiyim kiyip, ong bosaghadan úzatylady. Ong bosaghadan qaytys bolghan adamnyng mәiiti de shyghatynyn bilemiz. Óz ýiinen úzatylghan arudyng da osylaysha «qyz ghúmyry» ólip, týsken jerinde «kelin» kýiinde qayta tiriledi. Bayyrghy jәdiger jolmen qyz tórkinining «óli-tiri» taratatyny da tap sodan. Qazaqtyng qyz balasyn óz ýiinde tórge otyrghyzyp, tórkininde «qyryq jerden tyiym» baryn eskere túryp, erkeletip ústauyna da osy sebep.

«Qyz ghúmyr» óte qysqa ghana dәuren ghoy.  Qyzdarymyzdyng ómirinde bir-aq ret kiyetin úzyn bas kiyimining «sәukele» atanuynyng arghy arqauyna da osy úghym negiz bolghanday kórinedi. «Altyn adamnyn» ejelgi Esik qorghanyndaghy obagha altyn zerli úzyn bas kiyimmen jerlenuine kónil audarsaq, múnyng mәnin úghamyz. Atalmysh ghúryptyng astarynda «bar pende búl dýniyede qaytys bolyp, o dýniyede qayta tiriledi» degen senim jatyr.

KÝIEU MEN QAYYN JÚRTTYNG QALJYNY. Kýieu jýrgen jerde oryndy oiyn-kýlki men ýilesimdi әzil-qaljyng jýrui dәstýrimizde baghzydan bar. Búl qaghytpa qaljynnyng tabighaty turasynda aldynda aityp óttik. Osynday ondy ýlgini kórip ósken órender әkesining qayyn júrtyna erkelep, synshyl júrtqa emin-erkin «qaqpan qúryp», qalyby qazaqy, ýlgisining mәni men meyirimi mol ýrdis «naghashy-jiyennin» mýldem zilsiz, әbden jarasymdy әziline jalghasady.

Qansha jasqa kelgenine qaramastan, kýieuding qayyn júrttaghy airyqsha jaghdayy auytqymaydy, qaljyny da qalmaydy. Onyng mәrtebesi kómeskilenip, dәrejesine kólenke týspeydi. Jyl ozghan sayyn qayyn júrtynyng qúrmeti arta týspese, abyroyy esh kemimeydi, qayta qadiri ajarlanyp, túlghasy kemeldene beredi. Shyntuaytynda, kýieu ata-enesi men qayynaghalarynan basqanyng bәrin tilge tiyek etip, sәtin salghanda qyljaq qylyp, әzildese alady. Áyelining әuleti ghana emes, tútas rudy qaghytyp, әdebin saqtay otyryp, әdetki әlibimen әdemi әzildeu qúqyghy kýieu men naghashy-jiyenge ghana berilgen. Olardyng qaljynyna ókpeleu – orynsyz. Búl kýnde kýlli rudy qaghytu osy shenberden shetkeri shyghyp ketti. Qazaqtyng kez-kelgen ruyna jiyen ne kýieu bolmasa, namysqa tiyer sóz aitugha eshkimning qúqyghy joq. Onday óreskeldikke baru – órening tym tómen týsui, kisining óz kórgensizdigining belgisi. «Kórgensiz, teksiz, zaty búzyq, nәti jaman» degendi estu qay qazaqqa da auyr soqqy bolary anyq-ty. Demek, «bir eli auyzgha – eki eli qaqpaq». Áriden oilayyq, әdepten ozbayyq!

KÝIEU MEN QAYYN JÚRTTYNG ZAMANAUY QARYM-QATYNASY. Kýieu turaly keybir maqaldar baldyzdardyng jezdesin qaghytuynan shyqqan. Búl baghyttaghy barlyq maqal-mәtelderdi shynayy qabylday beruge bolmaydy, kóbining astarynda әzil bar әri syny sipaty basym.

Qazaqta kýieu ya jiyen bolmasa, ózge rugha qatysty qysyr sóz aitugha esh qúqyq berilmegenin taghy eskertemin! Qazirgi kezde tuystyghy bar adamdardyng әzilderi ózge rudy qaralaugha oiysyp, orynsyz qoldanyla bastaghanyn, kesirli keskini keselden beter beleng alyp bara jatqanyn jii bayqap jýrmiz. Búl – asa qauipti qúbylys. Otarlaudyng ozbyrlyghy asqynghan kezeninde El ishine iritki saludyng barlyq tetikteri paydalanylghany belgili. Búny bile túra, kejegesi keyin tartyp, rulyq dengeyden ósuge, tútas últ mýddesine qyzmet qylugha esh talpynbaytyn qazaqty týsinip kóriniz... Últtyq ústyndy sóz arasyna qystyra salu emes, osy kýni, dәlirek aitsaq, keyingi otyz jyl kóleminde orys últynyng mentaldyq ústanymdary qayyn júrt jayly úghymdy da ózgeriske úshyratty. Teriskeydegi kórshimizding aghayyngha da, basqa tuys pen jekjatqa da kózqarasy bizding dýniyetanymnan basqa. Olardyng dәstýrli týsinigi boyynsha er adamnyng qayyn júrtynda túruynda oghash eshtene joq, әriyne. Qazaqta «kýshik kýieu» bolu key-keyde kezdesetini bolmasa, joqqa tәn. Orysta kóbinese «er adamnyng anasy úlyn kelinnen qyzghanady» dep, qyzdyng ýiinde túrady. Qyzdyng sheshesi kýieu balasynyng bar minin (keyde joqtan bar jasap!) betine basyp, esesine, kýieu balasy da qarap qalmay, enesin múqatyp otyratyndyqtan, olardyng óz arasynda auyr әzilder óte kóp jýretini jasyryn jayt emes. Orys últymen etene aralasudyng nәtiyjesinde múnday beypil sóz, beyәdep minez ben kelensiz kórinister qazirgi qazaq qoghamynda boy kórsetip, tórt tarapqa taray bastady. Biraq búl – bizding býtin bolmysymyzgha jat, qanymyzda joq minez-qúlyq, baryp túrghan qasiyetsizdik. Sebebi, qazaqta er adamnyng enesi siyrek qatynaytyn qúrmetti qonaq. Uaqyt oza kele, otarsyzdanu nәtiyjesinde búl úghym óz qalpyna keledi... Sol sýiinishti kezding kesheuildep kelmeytinine seneyik.

QÚDALASU. Qúda týsuding san týri bar. Bala anasynyng boyyna bitken kezden «bel qúda» nemese dýniyege kelgen song «besik qúda» boludan bastalyp, ary qaray jalghasa beredi. Qúda bolu týrleri negizgi taqyryp bolmaghandyqtan, oghan toqtalmay-aq qoyayyn. Qúdalyqtyng týpki maqsaty – eki jasty tabystyryp, eki júrtty tuys etu.         Basqa últtarmen salystyra qaraghanda, qazaqtar «qúdalyq» joralghysyna qatty kónil bólgen. «Astyn dәmin keltiretin – túz, El men eldi qosatyn – qyz», - dep, jatty jaqyn etuge, jaulasqandy tatu etuge kýieu men qalyndyqty paydalanghan. Qúda bolu kýieu men kelinsiz iske aspaytyn amal bolghandyqtan, qúdalyqtyng qazaq qoghamyndaghy alatyn orny airyqsha, atqarar qyzmeti asa manyzdy. Tumysy bólek elmen tuys bolyp, «qúdasyn qúdayynday syilaytyn» qazaqqa qúda-jekjatqa kópten kóp qúrmet kórsetu – mýltiksiz oryndalar mindet. Qúdanyng bas kóterer atalastaryn qonaq qylyp, mol syi-syyapat ýlestiru de, óz kezeginde qúdanyng shaqyruymen alys-jaqyn tuystaryn ertip baryp, qúdalardan keng peyil qarymtasyn kórip qaytu da bizding halyqta búrynnan bar. Qúdalyq kәdesinen keyin úl men qyzdyng ata-anasy ghana emes, eki ruly el bir-birin qúda retinde qúrmettep jýrmek. «Ýiiri basqany noqta qosady, ruy basqany neke qosady» degen maqal kýieu men kelinning otbasyn qúruyna ghana menzemey, eki elding qúdandaly tuys boluyn anyqtap túr. Búl iygi dәstýr kóptegen ru-taypadan qúralghan qazaq halqynyng birligi men berekesining kepili bolghanyna ghasyrlar – kuәger.

«Qúdandaly» úghymy «qúda» jәne «anda» degen eki sózden túrady. Anda bolu – qany bólek adamdardyng ant berip, ajyramas dos boluy. Qúdandalasyp, neke qiylghannan keyin bir ruly elge kýieu atanghan jigit osy kezden bastap ýsh júrty týgel azamatqa ainalady. Bir qyzyghy, qazaq: «Qúda – myng jyldyq», - dep, birneshe buyngha sheyin qúdalyghyn ýzbey, jekjattyq joldy jalghastyra beredi. Endeshe, ru súrasudyng bir sebebin bólinu emes, tuystyqty anyqtaudyng joly retinde bilmek kerek. Jón súrasa kelip, bayaghydan qúdandaly, yaghny «sarysýiek qúda» bop shyqqan, sol dәrejesine say qúrmet kórsetken oqighalar da kóp kezdesedi.

Bizding baytaqta tuystyghy eskire bastasa, «sýiek janghyrtatyn» dәstýr de bar. Birin-biri qimaghan taraptar alystap ketpeu ýshin qayta qúdandalasady. Búl dәstýr boyynsha da basty rólde kýieu men qalyndyq bolatyny týsinikti.

JETI ATA. Qazaqta qalyndyqty kem degende 8-12 atasy ortaqtaspaytyn, tegi alystau elden izdeydi. Ol zang búzylsa, tútas rudyng sýiegine tanba bolmaq. Erteden el aghalary oghan eshbir jol bermegen. Atalastan qyz alugha dala zany, qazaqy salt tyiym salady. Jón bilmeuding saldarynan oqystan oryn alatyn oqighalardyng arty auyr ayaqtalghan talay tragediyalar elge mәlim. Shәkәrimning «Qalqaman - Mamyr» poemasy sonyng bir mysaly ghana. Áygili әdeby tuyndy jelisi ómirding ózinen alynghanyn kókiregi oyau, kózi ashyq qazaq balasy biledi. Anyghynda, atalas qyzben qosylugha Qalqaman batyrdyng qas jaudy jausatyp, jasaghan eren erligi de esh kómektese almady. Mamyr ekeui oqqa baylanyp, jaraly Qalqaman Almaty manyn mekendegen naghashy júrtyna ketuge mәjbýr bolghany barshagha ayan.

Zanghar jazushy Múhtar Omarhanúly osy oqighada oryn alghan alapat taqyrypty tarqatyp, «Qaragóz» tragediyasyn jazdy. Últtyq bolmys biyiginen qarasaq, búl shygharmadaghy jaghymsyz keyipker Syrym bolyp shyghady. Ózining altynshy atadan qosylatyn qaryndasy Qaragózdi boranda qútqaryp alghanyn mindetsinip, әjeptәuir әurege saldy. Ókinishten ózegi órtenip: «Nege tudym altynshy atam Óserden?!.» - dep, óz tegine qorlanady keyipker. Myng jerden ghashyqtyq dertine shaldyghyp, aiyqpastay bolsa da, bizding últtyq úghymda búl – insest. Atalas qyzgha «qaryndas» dep qaray almauy batyrdyng ózinen búryn baghyna balaghan arudyng basyna búlt ýiirip, týbine jetti. Áuleti auzyna qarap otyrghan Mórjan әjesi basynda Qaragózding qarsylyghyn týsinbey, әbden dal boldy. Ghibratty ghúryptarymyz ben sarabdal salttarymyz sanasyna singen júrt ta Syrymmen basy baylanyp jýrgenin úgha almaytyn. Aqyry Qaragóz salt pen Syrymnyng ortasynda jyndanyp tyndy. «Qazaq teatry tarihy» pәninen dәris bergenn ústazymyz Erkin Juasbek: «Áuezovtyng sheberligi sol – Qaragózding jyndanyp ketui medisina túrghysynan dәleldengen», - deytin. Qysqa qayyryp, toqeterin aitsaq, búl aitylghannyng bәri qan tazalyghyn saqtau maqsatynda ghana emes, últtyng tútastyghyn ústap túru ýshin jasalghan.

ÝSh JÚRT JÁNE PARYZ. Er azamattyng basty paryzy – otbasyn asyraumen qatar, el-júrtyna qorghan bolu. Sol sebepti, ýsh júrtynyng qay-qaysysyna jau tiyse de bes qaruyn saylap, әskery saptan tabyluy – MINDET. Dәl osyny Qazaqstannyng Halyq jazushysy, dramaturg, qazaqtyng alghashqy kәsiby teatr synshysy Qaltay Múhametjanov kópshilikke belgili súhbatynda jan-jaqty taldap, jeter jerine jetkizip aitqan bolatyn.

RULARDYNG ATAGhA BÓLINUI MEN QÚDANDALASYP TUYSUY. Bir atadan taraghan úrpaq jeti-on eki atadan asyp, jan sany ósken shaqta aghayyn arasy alshaqtay bastaydy. Quanysh pen qauip kelgende toptasyp, ólim-jitimde birge joqtasyp jýrgen qany bir tuystyng yntymaq-ymyrasyna syzat týsip, birligi búzyla bastaghanda qúdandalasyp, qayta tabysatyn dәstýr de bar bizde. Ony kópshilik bile bermeui mýmkin. Sol bir siyrek oryndalatyn salt boyynsha, alghashqy qadamdy búrynghy rulas jigittin  kóz salyp jýrgenin bayqaghan «qyz jaq» jasaydy. Arnayy ala bie soyylyp, onyng jyly-júmsaghyn ózderi jep, ainalshyghy men ishek-qúshaghyn alystay bastaghan atalasyna tartady. Eki әulet arasynda tóbeles boluy tiyis. Auyr sóz aitylyp, jaraqat boluy da yqtimal. Sosyn aqsaqaldar algha shyghyp, dau-damay men tóbelesti toqtatyp, eki aghayyn eldi tatulastyrugha kirisedi. Búnyng barlyghy – bayyrghy babalar saltynyng ajyramas bólikteri. Áriyne: «Sazdyng týbin shym bekitedi, daudyng týbin qyz bekitedi», - degendi algha tartyp, әu bastaghy jospar boyynsha, qarsy jaqqa qalynsyz qyz beredi. Mine, osylay bir atadan taraghan aghayyn el birneshe atagha bólinip, qyz alysa bastaydy. Álgindegidey, búl jaghdayda da negizgi mindetti atqaratyn qalyndyq pen kýieu bala bolmaq. Búl turasynda jazushy, etnograf Baqtiyar Ábildәúlynyng zertteu maqalalasynda kenirek jazylghan.

ÝSh JÚRT JÁNE ÚIYSU. Qazaq osy «ýsh júrt» iydeyasy arqyly ýsh jýzding basyn bir aituly azamattyng manayyna úiystyra alghan. Árbir azamattyng ýsh júrtyna toqtalsaq, kiyizdey úiysqan tútastyqty kóremiz. Kiyizdi beker aityp otyrghan joqpyn. Kiyizding qalyng qyldan túratynyn týsindirip jatudyng qajeti bolmas. Qyl toptasyp, jýn bolady. Jýn – tartsang týtilip, ýrleseng búrqyrap shashylyp ketetin nәrse. Al ony shiyge orap tepkilep, әielder bilektegennen keyin qyldyng әrbir taly bir-birine kirigip úiysady, yaghny kiyizge ainalady. Kiyizdi tartsang jyrtyluy, kesseng kesilui, órteseng januy óte qiyn. «Úiysu» sózining ózi de osy kiyizge baylanysty.

Taghy bir mysal – almaz. Almazdyng himiyalyq qúramyna zer salsanyz, kәdimgi kómirtegi menmúndalaydy. Qalypty jaghdayda ýgilip túratyn zat. Al әr atomy qasyndaghy ýsh atommen berik baylanysyp, molekula qúraghan sәtte almazgha ainalyp, dýniyedegi eng berik miyneral bolyp shygha keledi. Demek, tútas әri berik bolu – әr úsaq bólshekting manyndaghy biriguge úmtylghan bólshekpen tyghyz baylanysuynan bolady. Búl zandylyqty qazaq jaqsy bilgen. Jan-jaqtan joly týsip, әr taraptan kelin bop týsken analar óz tórkinining dialekt, subdialektilerin «jana júrtqa» ala bardy. Búl qisyndy qaghidagha sýiensek, asa auqymdy alapqa jayylyp, keng baytaq jerge qonystanghan qazaq últynyng tútastyghymen qatar, tilining biregey boluy abzal analarymyzgha baylanysty. Bala tildi eng aldymen anasynan ýirenetindikten, últtyq tilimiz «ana tili» dep atalady. Bizden әldeqayda kishi territoriyalarda túrsa da búnday balamasyz salt, dara dәstýrdi ústanbaytyn ózge últtardyng tildik aiyrmalary óte ýlken. Bir-birin týsinui de qiyn bolatynynyng mysaldary molynan kezdesedi. Tili ortaq taypalar odaghy týrli ataularmen birigip, býtin búdyn boldyq. San ghasyr boyy tútas qaghanat bolyp, qayta ydyradyq... Bizdi birneshe jýzjyldyqtardan beri Qazaq handyghyna biriktirip, tóltuma tanymy bar, birtútas últqa birjola ainaldyrghan da osy salt-dәstýrlerimiz.

Saghadildә Ýsibәli

Abai.kz