1603-jyly Angliya patshayymy Elizaveta Tudor ómirden ótedi. Sol kezde Shotlandiya patshasy bolghan VI Djeyms onyng eng jaqyn tuysqany retinde taqqa nómiri birinshi múrager edi. Sondyqtan VI Djeyms Edinburgtegi sarayyn tastap, Londongha ketedi. Angliyanyng da biyleushisi atanady da, eki eldi qatar basqara bastaydy. Sodan bastap Angliya men Shotlandiya Birikken korolidik retinde bir ortalyqqa qaraydy.

Yaghni, VI Djeyms eki memleketti, birikken patshalyqty qatar biyleu ýshin Shotlandiyany Angliyagha jyghyp berdi. Óz elin tәuelsizdiginen, jeke patshalyq-basqaru jýiesinen aiyrdy. Negizi, erte me, kesh pe, Angliya bәribir Shotlandiyany qaramaghyna qosyp alar edi. Sebebi aghylshyn biyligi soltýstiginde jeke tәuelsiz elding bolghanyn qalamaghan. Bir aralda birneshe memleketting boluy Angliyagha bolashaqta qater tóndirui mýmkin dep sanaghan. Biraq sol ýderisti, yaghni, Shotlandiya men Angliyanyng bir korolidik retinde biriguin VI Djeyms jedeldetip berdi. Múny, jogharyda aitqanymyzday, eki memleketti qatar basqaru ýshin, yaghni, biylik ýshin istedi.

Ótken ghasyrdyng 90-shy jyldarynda Kenes Odaghy barlyq jaghynan әbden qúldyrady. KSRO Preziydenti Gorbachev pen Resey Preziydenti Elisin arasynda qyrghiy-qabaq bәsekelestik boldy. Orystardyng ózderi Elisin biylikti qatty jaqsy kórgenin, jeke-dara biylikke úmtylghanyn aityp jýr. Sóitip, Elisin bastap, Ukraina jәne Belarusi Preziydentteri qostap, 1991-jyly 7-8 jeltoqsanda Belarusite bas qosty. Olar KSRO-nyng qúlap, Tәuelsiz Memleketter Dostastyghy qúrylghanyn resmy bekitip, qújattargha qol qoyyp, әlemge jariyalady. Yaghni, Elisin sol kezde KSRO Preziydenti bolyp otyrghan Gorbachevti biylikten shettetip jiberip, Kenes Odaghyn taratatyn qújatqa qol qoyyp, Resey Federasiyasynyng taghyna ózi qonjidy. Elisinning onday biylikqúmarlyghy, Gorbachevpen qyrghiy-qabaq arazdyghy bizge jaqsy boldy. Tәuelsiz memleket bolyp shygha keldik. Elisinder onsyz da tarap ketken imperiyanyng qúlaghanyn qújat jýzinde bekitip berdi.

Jogharydaghy eki tarihy faktiden týigenim – biyleushilerding sheksiz biylikqúmarlyghy el mýddesin úmyttyryp, qaraqan basynyng qamyn birinshi oryngha qoyghyzady. Sonyng saldarynan kishkentay elder tәuelsizdiginen airylady, al imperiyalar qúlap, tarih sahnasynan ketedi.

Juyrda «Ana tili» gazetine bergen súhbatynda Memleket basshysy Qazaqstanda qos biylik bolghanyn ashyq aitty. Eks-preziydentting sayasy sypayylyqty saqtamay, ministrler men lauazymdy túlghalardy shaqyrtyp, jinalystar ótkizgenin, sonyng kesirinen sheneunikter kimge baghynaryn bilmey qalghanyn jetkizdi.

Qúday keler dәuirlerde qazaqqa tek biylikqúmarlyghyn ysyryp qoyyp, birinshi el mýddesin oilaytyn basshylar nәsip etse eken.

Alpamys Fayzolla

Abai.kz