Slavika Gadzova Sviyderska – aqyn, zertteushi, audarmashy, filologiya ghylymdarynyng doktory, uniyversiytet lektory. 1984 jyly Soltýstik Makedoniyanyng Bitola qalasynda tughan. 2001 jyly «Sheksizdik» («Infinity»), 2012 jyly «Hattar» («Letters»),  2015 jyly «Mahabbat sayasaty» («Politics of Love»), 2017 jyly «Tәnder» («Bodies»), 2021 jyly «Ýrey sayasaty» («Politics of fear») degen jyr jinaqtary jaryq kórgen. Atalghan óleng kitaptary ýshin birqatar halyqaralyq әdeby syilyqtargha ie bolghan. Sonday-aq, ol – birneshe monografiyanyng avtory: 2013 jyly «Ádebiyet jәne biylik diskurstary» («Literature and the discourses of power»), 2016 jyly «Maghyna jәne absurd» («Sense and Absurdity»), 2018 jyly «Ádebiyet jәne sayasy zúlymdyq» («Literature and political violence»). Slavikanyng jyrlary «Zamanauy makedon poeziyasy» antologiyalaryna engen jәne aghylshyn, qytay, italiya, cheh, slovak, serb, horvat, bosniya, alban tilderine audarylghan. Sonymen birge, ol – «Vostok» baspasynyng negizin qalaushy әri redaktory. Qazir Albaniyadaghy Tirana uniyversiytetining Shet tilder fakulitetinde Makedon tili pәninen dәris oqidy.

– Qúrmetti Slavika, siz «Ishki kartografiyam» («Self cartography») degen óleninizde bylay jyrlaysyz: «Oryndalmay, Óli tenizding túzyna ainalghan ólgen armandardy, Júlynghan qanattardyng qansyraghan ornyn – qarashyghymda saqtaymyn» (jolma-jol audarma – A. F.). Biraq armandar nege óldi, qanattar nege júlyndy?..

– Erte me, kesh pe, ghúmyr barlyghymyzdyng qanatymyzdy qyrqatyny ne júlyp alatyny, ókinishke qaray, aqiqat. Qatygez ómir bizdi úshyrghysy kelmeydi, tabanymyz jerden ajyrap, әuege kóterilgenimizdi qalamaydy. Bizding mindetimiz – qanday bolsyn kedergige qaramastan, úshudyng jolyn tabuymyz kerek. Ruhymyzben, emosiyamyzben úshugha tiyispiz. Tipti, býkil әlem birigip qarsy túrsa da, bizdi qalyqtaudan toqtata almauy qajet. Jogharyda siz aitqan jyrda aitqym kelgeni – osy. Yaghni, taghdyr tauqimetteri men týrli synaqtar bizding «kókke úshuymyzgha» tosqauyl bola almauy kerek. Sonymen qatar, adam balasy fotoalibom siyaqty ekenin úmytpaghanymyz jón. Yaki, kýndelikti kórgen kórinister, sezgen iyister men dәmder, sezimder, estigen tilder – bәri de osy alibomdy ýzdiksiz qalyndata beredi.

– «Álem, olar sening tәnine jaraqat saldy!» degen óleninizding de maghynasy tereng eken:

Álem, olar sening tәnine jaraqat saldy,
Bomba tastap, keudendi qansyratty,
Yadrolyq synaqtarmen
Múhittarynnyng jýregin parshalady.
Uly gazdarmen
Ormandaryndy túnshyqtyrdy.
Dinozavrdan da kәri denendegi jaraqattargha, kýiikterge
Endi kim dәri jaghyp, kim emdeydi?! (jolma-jol audarma – A. F.) – deysiz atalghan jyrynyzda. Ádebiyet dýniyede beybitshilik ornatugha yqpal ete ala ma, qalay oilaysyz?

–  Ádebiyet, eng aldymen, adamzat jaratylysynyng úly arhiyvi ispetti. Yaghni, adamzat tarihy, adamdar istegen jaqsy-jaman isterding bәri kitaptarda qattalyp, әdeby shygharmalarda saqtalyp otyrady. Alayda әdebiyet tynyshtyq pen beybitshilik ornatatynday qúdiret-qauqargha ie dep oilamaymyn. Degenmen, sóz óneri ótkenning súmdyqtaryn pash etu arqyly nening dúrys, nening búrys ekenin eskertedi. Esti adam hәm oily qogham sodan sabaq alghany abzal. Sonymen birge, әdebiyet bizdi ishki múnnan, jan kýizelisinen emdep, bolattay berik әri kýresker bolugha tәrbiyeleydi.

– Soghys zardaptary jóninde kóptegen óleninizde jazdynyz. Mysaly, «Farrah» degen jyrynyzda shahardy bombalau sәtin beyneleysiz: «Qala kýlge ainaldy, Ýiler opyrylyp, domino tastarynday bir-birin qiratty» (jolma-jol audarma – A. F.). Adamzattyng qantógisten kóz ashatyn kýni bola ma keleshekte?

– Soghystyng basty sebebi – jerge talas. Óitkeni, key elder óz aumaghyn qorghau ýshin shayqasady, al key memleketter, kerisinshe, jerin keneytu ýshin ózgege maydan ashady. Múny adamzattyng tabighatynan alyp tastau mýmkin emes shyghar. Sondyqtan ghalamsharymyzda qoy ýstine boztorghay júmyrtqalaghan zaman eshqashan ornamaydy. Adamzattyng mandayyna jazylghany – osy. Mәngi-baqy bir-birimen qyryq pyshaq bolyp, soghysyp ótedi. Bir ólkede maydan ayaqtalyp, beybitshilik ornasa, onda basqa bir aimaqta jana soghys bastalyp jatady. Keybir elding halqy baquatty, bay, baqytty, tynysh ómir sýrse, al key júrttar qantógis pen qasiret-qayghydan kóz ashpaydy. Óitkeni, ómir tarazysy әdiletsiz. Áytse de, kóp azap shekken adamnyng ruhany kemeldikke jetuge mýmkindigi esh qiyndyq kórmegenderden anaghúrlym artyq.

– Maghan sizding zertteushi ekeniniz de mәlim. 2013 jyly «Ádebiyet jәne biylik diskurstary» («Literature and the discourses of power»), 2016 jyly «Maghyna jәne absurd» («Sense and Absurdity»), 2018 jyly «Ádebiyet jәne sayasy zúlymdyq» («Literature and political violence») degen monografiyalarynyz jaryq kórdi. Zertteu nysany retinde nege búl baghytty tandadynyz?

– Jogharyda aitqanymday, әdebiyet – adamzattyng úly arhiyvi. Sonday-aq, әdebiyet – adamzattyng ary. Men tarihta ghalamnyng әr púshpaghynda oryn alghan sayasy zúlymdyqtargha әdebiyetting qalay qarsy túrghanyn zerdelep, qarastyramyn. Latyn Amerikasy elderining sóz óneri ýlgilerin jәne ózimdi tughan halyq makedonnyng әdeby shygharmalaryn zertteymin. Meninshe, adamzattyng basty mәselesi zúlymdyq eshqashan úmytylmauy tiyis. Zúlymdyqtyng kesirinen búqara qalay japa shekkenin әrdayym jas úrpaqtyng esine salyp otyruymyz kerek. Bәlkim, sonda qatigezdikti týbegeyli joya almasaq ta, azaytugha septigimiz tiyer.

– Qazir Albaniyadaghy Tirana uniyversiyteti Shet tilder fakulitetinde Makedon tili pәninen ústazdyq etesiz. Mening biluimshe, makedonsha – 1,6 million adamnyng ana tili. Búl sonshalyqty kóp san emes. Makedoniyalyqtar ana tilinde sóiley me? Makedon tilin saqtap qalu ýshin el ýkimeti qanday júmystar atqaruda?

– IYә, makedon tilinde sóileytinder sany az. Mening oiymsha, tilding úlylyghy men terendigi sóileytin adam sanymen ghana ólshenbeydi. Sonymen qatar, mәdeny múra, foliklor, әdebiyet siyaqty faktorlar da tilding manyzyn kórsetedi. Búl túrghyda makedon әdebiyeti makedon tilining mereyin kóterip, alapasyn asyryp túr. Bolashaqta da osylay jalghasa beretinine senemin. Qúzyrly instituttar makedon tilin nasihattau ýshin birqatar jobalardy jýzege asyruda. Solardyng biri – ana tilimizdi shetelderde oqytu. Albaniya astanasynda mening makedon tilinen dәris oqyp jýrgendegi akademiyalyq missiyam da – osy.

– Ádebiyetke qalay keldiniz? Qalamgerlik qabiletiniz qalay oyandy?

– Jahandaghy eng kóne kólderding biri Prespa kólining jaghasynda tuyp-óstim. Ólkemizding tabighaty óte әsem. Tughan ónirimning tereng tarihy men súlu tabighaty sóz zergeri boluyma әser etken shyghar. Makedoniya astanasy Skopiede oqyghanmen, men ózimdi bilim-ghylym jolynda bir orynda túraqtamay, kóship-qonyp jýretin akademiyalyq kóshpeli sanaymyn. Búryn kórmegen jana aimaqtargha sayahattap, el kórip, jer aralaghan sayyn tanymym keneye týsedi. Al shygharmashylyq ýderis jayly aitar bolsam, men óleng jazghanda, jyr jýregime kókten qúiylatynyn sezemin. Sondyqtan shabytty shaqty qalt jibermey, jana jyr jazugha talpynamyn. Key ólender әldebir taqyrypta úzaq uaqyt boyy tolghanyp jýrgennen tuady. Yaghni, ishtey әbden pisip-jetilgen týiin jauhar jyr bolyp aqtarylady.

– Qazaq әdebiyeti turaly ne bilesiz?

– Sizder de kirillisamen jazatyndarynyzdan habardarmyn. Birdey jazu әlipbiyin qoldanatynymyz bizding halyqtardy baylanystyratyn nәrse. Qazaq әdebiyetinde últtyq mәseleler kórinis tabatyny maghan mәlim. Múhtar Áuezovtyng epikalyq romanyn bilemin.

– Sýiikti qalamgerleriniz kimder?

– Maghan Latyn Amerikasy elderining sóz óneri men orys әdebiyeti airyqsha únaydy. Atalghan eki aimaqtyng әdeby dәstýrleri erekshe. Qansha sýngiseng de, inju-marjandary tausylmaydy. Sýiikti jazushylarym retinde Markes, Liosa, Kortasar, Nabokov, Bulgakov, Dostoevskiy, Gogoli t.b. atar edim.

– Qazaqta «Jeti júrttyng tilin bil» degen sóz bar. Maghan jetken aqparat boyynsha siz odan da kóp til bilesiz...

– IYә, til ýirenuge tuma darynym bar. Aghylshyn, ispan, fransuz, cheh, slovak, serb, bosniya, bolgar, polyak, alban tilderinde sóiley alamyn jәne búl tilderdi jii qoldanamyn.

– Oqyrmandarymyzgha qanday tilek aitasyz?

– Adamzatqa mahabbatpen, ómirge qúlshynyspen qaranyz der edim. Sәtsizdikter men synaqtardan qoryqpanyz. Sebebi qiyndyqtar adamdy shiratady, ruhany túrghyda ósiredi.

– Ángimenizge rahmet!

Súhbattasqan Alpamys Fayzolla

Abai.kz