سلاۆيكا گادزوۆا سۆيدەرسكا – اقىن، زەرتتەۋشى، اۋدارماشى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ۋنيۆەرسيتەت لەكتورى. 1984 جىلى سولتۇستىك ماكەدونيانىڭ بيتولا قالاسىندا تۋعان. 2001 جىلى «شەكسىزدىك» («Infinity»), 2012 جىلى «حاتتار» («Letters»),  2015 جىلى «ماحاببات ساياساتى» («Politics of Love»), 2017 جىلى «تاندەر» («Bodies»), 2021 جىلى «ۇرەي ساياساتى» («Politics of fear») دەگەن جىر جيناقتارى جارىق كورگەن. اتالعان ولەڭ كىتاپتارى ءۇشىن بىرقاتار حالىقارالىق ادەبي سىيلىقتارعا يە بولعان. سونداي-اق، ول – بىرنەشە مونوگرافيانىڭ اۆتورى: 2013 جىلى «ادەبيەت جانە بيلىك ديسكۋرستارى» («Literature and the discourses of power»), 2016 جىلى «ماعىنا جانە ابسۋرد» («Sense and Absurdity»), 2018 جىلى «ادەبيەت جانە ساياسي زۇلىمدىق» («Literature and political violence»). سلاۆيكانىڭ جىرلارى «زاماناۋي ماكەدون پوەزياسى» انتولوگيالارىنا ەنگەن جانە اعىلشىن، قىتاي، يتاليا، چەح، سلوۆاك، سەرب، حورۆات، بوسنيا، البان تىلدەرىنە اۋدارىلعان. سونىمەن بىرگە، ول – «ۆوستوك» باسپاسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ءارى رەداكتورى. قازىر البانياداعى تيرانا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شەت تىلدەر فاكۋلتەتىندە ماكەدون ءتىلى پانىنەن ءدارىس وقيدى.

– قۇرمەتتى سلاۆيكا، ءسىز «ىشكى كارتوگرافيام» («Self cartography») دەگەن ولەڭىڭىزدە بىلاي جىرلايسىز: «ورىندالماي، ءولى تەڭىزدىڭ تۇزىنا اينالعان ولگەن ارمانداردى، جۇلىنعان قاناتتاردىڭ قانسىراعان ورنىن – قاراشىعىمدا ساقتايمىن» (جولما-جول اۋدارما – ا. ف.). بىراق ارماندار نەگە ءولدى، قاناتتار نەگە جۇلىندى؟..

– ەرتە مە، كەش پە، عۇمىر بارلىعىمىزدىڭ قاناتىمىزدى قىرقاتىنى نە جۇلىپ الاتىنى، وكىنىشكە قاراي، اقيقات. قاتىگەز ءومىر ءبىزدى ۇشىرعىسى كەلمەيدى، تابانىمىز جەردەن اجىراپ، اۋەگە كوتەرىلگەنىمىزدى قالامايدى. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – قانداي بولسىن كەدەرگىگە قاراماستان، ۇشۋدىڭ جولىن تابۋىمىز كەرەك. رۋحىمىزبەن، ەموتسيامىزبەن ۇشۋعا ءتيىسپىز. ءتىپتى، بۇكىل الەم بىرىگىپ قارسى تۇرسا دا، ءبىزدى قالىقتاۋدان توقتاتا الماۋى قاجەت. جوعارىدا ءسىز ايتقان جىردا ايتقىم كەلگەنى – وسى. ياعني، تاعدىر تاۋقىمەتتەرى مەن ءتۇرلى سىناقتار ءبىزدىڭ «كوككە ۇشۋىمىزعا» توسقاۋىل بولا الماۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، ادام بالاسى فوتوالبوم سياقتى ەكەنىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون. ياكي، كۇندەلىكتى كورگەن كورىنىستەر، سەزگەن يىستەر مەن دامدەر، سەزىمدەر، ەستىگەن تىلدەر – ءبارى دە وسى البومدى ۇزدىكسىز قالىڭداتا بەرەدى.

– «الەم، ولار سەنىڭ تانىڭە جاراقات سالدى!» دەگەن ولەڭىڭىزدىڭ دە ماعىناسى تەرەڭ ەكەن:

الەم، ولار سەنىڭ تانىڭە جاراقات سالدى،
بومبا تاستاپ، كەۋدەڭدى قانسىراتتى،
يادرولىق سىناقتارمەن
مۇحيتتارىڭنىڭ جۇرەگىن پارشالادى.
ۋلى گازدارمەن
ورماندارىڭدى تۇنشىقتىردى.
دينوزاۆردان دا كارى دەنەڭدەگى جاراقاتتارعا، كۇيىكتەرگە
ەندى كىم ءدارى جاعىپ، كىم ەمدەيدى؟! (جولما-جول اۋدارما – ا. ف.) – دەيسىز اتالعان جىرىڭىزدا. ادەبيەت دۇنيەدە بەيبىتشىلىك ورناتۋعا ىقپال ەتە الا ما، قالاي ويلايسىز؟

–  ادەبيەت، ەڭ الدىمەن، ادامزات جاراتىلىسىنىڭ ۇلى ءارحيۆى ىسپەتتى. ياعني، ادامزات تاريحى، ادامدار ىستەگەن جاقسى-جامان ىستەردىڭ ءبارى كىتاپتاردا قاتتالىپ، ادەبي شىعارمالاردا ساقتالىپ وتىرادى. الايدا ادەبيەت تىنىشتىق پەن بەيبىتشىلىك ورناتاتىنداي قۇدىرەت-قاۋقارعا يە دەپ ويلامايمىن. دەگەنمەن، ءسوز ونەرى وتكەننىڭ سۇمدىقتارىن پاش ەتۋ ارقىلى نەنىڭ دۇرىس، نەنىڭ بۇرىس ەكەنىن ەسكەرتەدى. ەستى ادام ءھام ويلى قوعام سودان ساباق العانى ابزال. سونىمەن بىرگە، ادەبيەت ءبىزدى ىشكى مۇڭنان، جان كۇيزەلىسىنەن ەمدەپ، بولاتتاي بەرىك ءارى كۇرەسكەر بولۋعا تاربيەلەيدى.

– سوعىس زارداپتارى جونىندە كوپتەگەن ولەڭىڭىزدە جازدىڭىز. مىسالى، «فارراح» دەگەن جىرىڭىزدا شاھاردى بومبالاۋ ءساتىن بەينەلەيسىز: «قالا كۇلگە اينالدى، ۇيلەر وپىرىلىپ، دومينو تاستارىنداي ءبىر-ءبىرىن قيراتتى» (جولما-جول اۋدارما – ا. ف.). ادامزاتتىڭ قانتوگىستەن كوز اشاتىن كۇنى بولا ما كەلەشەكتە؟

– سوعىستىڭ باستى سەبەبى – جەرگە تالاس. ويتكەنى، كەي ەلدەر ءوز اۋماعىن قورعاۋ ءۇشىن شايقاسادى، ال كەي مەملەكەتتەر، كەرىسىنشە، جەرىن كەڭەيتۋ ءۇشىن وزگەگە مايدان اشادى. مۇنى ادامزاتتىڭ تابيعاتىنان الىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس شىعار. سوندىقتان عالامشارىمىزدا قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زامان ەشقاشان ورنامايدى. ادامزاتتىڭ ماڭدايىنا جازىلعانى – وسى. ماڭگى-باقي ءبىر-بىرىمەن قىرىق پىشاق بولىپ، سوعىسىپ وتەدى. ءبىر ولكەدە مايدان اياقتالىپ، بەيبىتشىلىك ورناسا، وندا باسقا ءبىر ايماقتا جاڭا سوعىس باستالىپ جاتادى. كەيبىر ەلدىڭ حالقى باقۋاتتى، باي، باقىتتى، تىنىش ءومىر سۇرسە، ال كەي جۇرتتار قانتوگىس پەن قاسىرەت-قايعىدان كوز اشپايدى. ويتكەنى، ءومىر تارازىسى ادىلەتسىز. ايتسە دە، كوپ ازاپ شەككەن ادامنىڭ رۋحاني كەمەلدىككە جەتۋگە مۇمكىندىگى ەش قيىندىق كورمەگەندەردەن اناعۇرلىم ارتىق.

– ماعان ءسىزدىڭ زەرتتەۋشى ەكەنىڭىز دە ءمالىم. 2013 جىلى «ادەبيەت جانە بيلىك ديسكۋرستارى» («Literature and the discourses of power»), 2016 جىلى «ماعىنا جانە ابسۋرد» («Sense and Absurdity»), 2018 جىلى «ادەبيەت جانە ساياسي زۇلىمدىق» («Literature and political violence») دەگەن مونوگرافيالارىڭىز جارىق كوردى. زەرتتەۋ نىسانى رەتىندە نەگە بۇل باعىتتى تاڭدادىڭىز؟

– جوعارىدا ايتقانىمداي، ادەبيەت – ادامزاتتىڭ ۇلى ءارحيۆى. سونداي-اق، ادەبيەت – ادامزاتتىڭ ارى. مەن تاريحتا عالامنىڭ ءار پۇشپاعىندا ورىن العان ساياسي زۇلىمدىقتارعا ادەبيەتتىڭ قالاي قارسى تۇرعانىن زەردەلەپ، قاراستىرامىن. لاتىن امەريكاسى ەلدەرىنىڭ ءسوز ونەرى ۇلگىلەرىن جانە ءوزىمدى تۋعان حالىق ماكەدوننىڭ ادەبي شىعارمالارىن زەرتتەيمىن. مەنىڭشە، ادامزاتتىڭ باستى ماسەلەسى زۇلىمدىق ەشقاشان ۇمىتىلماۋى ءتيىس. زۇلىمدىقتىڭ كەسىرىنەن بۇقارا قالاي جاپا شەككەنىن ءاردايىم جاس ۇرپاقتىڭ ەسىنە سالىپ وتىرۋىمىز كەرەك. بالكىم، سوندا قاتىگەزدىكتى تۇبەگەيلى جويا الماساق تا، ازايتۋعا سەپتىگىمىز تيەر.

– قازىر البانياداعى تيرانا ۋنيۆەرسيتەتى شەت تىلدەر فاكۋلتەتىندە ماكەدون ءتىلى پانىنەن ۇستازدىق ەتەسىز. مەنىڭ بىلۋىمشە، ماكەدونشا – 1,6 ميلليون ادامنىڭ انا ءتىلى. بۇل سونشالىقتى كوپ سان ەمەس. ماكەدونيالىقتار انا تىلىندە سويلەي مە؟ ماكەدون ءتىلىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ەل ۇكىمەتى قانداي جۇمىستار اتقارۋدا؟

– ءيا، ماكەدون تىلىندە سويلەيتىندەر سانى از. مەنىڭ ويىمشا، ءتىلدىڭ ۇلىلىعى مەن تەرەڭدىگى سويلەيتىن ادام سانىمەن عانا ولشەنبەيدى. سونىمەن قاتار، مادەني مۇرا، فولكلور، ادەبيەت سياقتى فاكتورلار دا ءتىلدىڭ ماڭىزىن كورسەتەدى. بۇل تۇرعىدا ماكەدون ادەبيەتى ماكەدون ءتىلىنىڭ مەرەيىن كوتەرىپ، الاپاسىن اسىرىپ تۇر. بولاشاقتا دا وسىلاي جالعاسا بەرەتىنىنە سەنەمىن. قۇزىرلى ينستيتۋتتار ماكەدون ءتىلىن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن بىرقاتار جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدا. سولاردىڭ ءبىرى – انا ءتىلىمىزدى شەتەلدەردە وقىتۋ. البانيا استاناسىندا مەنىڭ ماكەدون تىلىنەن ءدارىس وقىپ جۇرگەندەگى اكادەميالىق ميسسيام دا – وسى.

– ادەبيەتكە قالاي كەلدىڭىز؟ قالامگەرلىك قابىلەتىڭىز قالاي وياندى؟

– جاھانداعى ەڭ كونە كولدەردىڭ ءبىرى پرەسپا كولىنىڭ جاعاسىندا تۋىپ-ءوستىم. ولكەمىزدىڭ تابيعاتى وتە اسەم. تۋعان ءوڭىرىمنىڭ تەرەڭ تاريحى مەن سۇلۋ تابيعاتى ءسوز زەرگەرى بولۋىما اسەر ەتكەن شىعار. ماكەدونيا استاناسى سكوپەدە وقىعانمەن، مەن ءوزىمدى ءبىلىم-عىلىم جولىندا ءبىر ورىندا تۇراقتاماي، كوشىپ-قونىپ جۇرەتىن اكادەميالىق كوشپەلى سانايمىن. بۇرىن كورمەگەن جاڭا ايماقتارعا ساياحاتتاپ، ەل كورىپ، جەر ارالاعان سايىن تانىمىم كەڭەيە تۇسەدى. ال شىعارماشىلىق ۇدەرىس جايلى ايتار بولسام، مەن ولەڭ جازعاندا، جىر جۇرەگىمە كوكتەن قۇيىلاتىنىن سەزەمىن. سوندىقتان شابىتتى شاقتى قالت جىبەرمەي، جاڭا جىر جازۋعا تالپىنامىن. كەي ولەڭدەر الدەبىر تاقىرىپتا ۇزاق ۋاقىت بويى تولعانىپ جۇرگەننەن تۋادى. ياعني، ىشتەي ابدەن ءپىسىپ-جەتىلگەن ءتۇيىن جاۋھار جىر بولىپ اقتارىلادى.

– قازاق ادەبيەتى تۋرالى نە بىلەسىز؟

– سىزدەر دە كيريلليتسامەن جازاتىندارىڭىزدان حاباردارمىن. بىردەي جازۋ ءالىپبيىن قولداناتىنىمىز ءبىزدىڭ حالىقتاردى بايلانىستىراتىن نارسە. قازاق ادەبيەتىندە ۇلتتىق ماسەلەلەر كورىنىس تاباتىنى ماعان ءمالىم. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ەپيكالىق رومانىن بىلەمىن.

– سۇيىكتى قالامگەرلەرىڭىز كىمدەر؟

– ماعان لاتىن امەريكاسى ەلدەرىنىڭ ءسوز ونەرى مەن ورىس ادەبيەتى ايرىقشا ۇنايدى. اتالعان ەكى ايماقتىڭ ادەبي داستۇرلەرى ەرەكشە. قانشا سۇڭگىسەڭ دە، ءىنجۋ-مارجاندارى تاۋسىلمايدى. سۇيىكتى جازۋشىلارىم رەتىندە ماركەس، لوسا، كورتاسار، نابوكوۆ، بۋلگاكوۆ، دوستوەۆسكي، گوگول ت.ب. اتار ەدىم.

– قازاقتا «جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل» دەگەن ءسوز بار. ماعان جەتكەن اقپارات بويىنشا ءسىز ودان دا كوپ ءتىل بىلەسىز...

– ءيا، ءتىل ۇيرەنۋگە تۋما دارىنىم بار. اعىلشىن، يسپان، فرانتسۋز، چەح، سلوۆاك، سەرب، بوسنيا، بولگار، پولياك، البان تىلدەرىندە سويلەي الامىن جانە بۇل تىلدەردى ءجيى قولدانامىن.

– وقىرماندارىمىزعا قانداي تىلەك ايتاسىز؟

– ادامزاتقا ماحابباتپەن، ومىرگە قۇلشىنىسپەن قاراڭىز دەر ەدىم. ساتسىزدىكتەر مەن سىناقتاردان قورىقپاڭىز. سەبەبى قيىندىقتار ادامدى شيراتادى، رۋحاني تۇرعىدا وسىرەدى.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان الپامىس فايزوللا

Abai.kz