Jyljymaly dәrihanalar – dәri tapshylyghyn sheshe me?
JYLJYMALY DÁRIHANALAR – ShALGhAY AUYLDARDAGhY DÁRI TAPShYLYGhYN ShEShE ME?
Jyljymaly dәrihana úghymy alghash ret XX ghasyrdyng basynda payda boldy. Múnday bastamanyng negizin qalaushylar – Europa men AQSh-taghy medisinalyq qyzmetkerler men farmasevter.
Olar shalghaydaghy eldi mekenderge dәri-dәrmek jetkizuding manyzdylyghyn týsinip, arnayy farmasevtikalyq kólikterdi qoldana bastaghan. Alghashqy mobilidi dәrihanalar negizinen soghys uaqytynda jәne daghdarys kezenderinde de halyqqa medisinalyq kómek kórsetu ýshin qoldanylghan. Keyin búl tәjiriybe damyp, әsirese Kanada, Avstraliya, Úlybritaniya jәne Germaniya siyaqty elderde keninen tarady. Auyldyq aimaqtar men shalghay eldi mekenderdegi halyqtyng qajettiligin eskere otyryp, mobilidi dәrihanalar dәri-dәrmekti tikeley jetkizu jәne medisinalyq kenes beru qyzmetterin úsynatyn túraqty jýiege ainaldy.
Qazirgi tanda әlemning kóptegen elderinde mobilidi dәrihanalar halyqqa medisinalyq qyzmet kórsetuding manyzdy bóligine ainalghan. Elimizde de búl tәjiriybe birtindep engizilip, densaulyq saqtau salasyndaghy qoljetimdilikti arttyrugha kómektesude. Degenmen, Qazaqstannyng geografiyalyq erekshelikteri men auyldyq jerlerdegi halyq sanynyng azdyghy búl jýiening qarqyndy damuyn tejep otyr. Ásirese, ónirimiz siyaqty halqy siyrek ornalasqan ónirde búl mәsele erekshe ózekti.
Soltýstik Qazaqstan oblysy – eldegi halqy siyrek ornalasqan ónirlerding biri. Kóptegen auyldar audan ortalyqtarynan ondaghan, keyde jýzdegen shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan, búl әsirese egde jastaghy adamdar men mýmkindigi shekteuli jandar ýshin qiyndyq tudyrady. Qysta joldyng nasharlauy jaghdaydy odan әri qiyndatady. Medisinalyq mekemeler bar bolghanymen, olardyng barlyghynda dәrihanalar júmys istemeydi. Al sozylmaly aurulary bar túrghyndar ýshin qajetti dәri-dәrmekti uaqytyly alu asa manyzdy. Biraq audan ortalyghyna jetu ýshin olar úzaq jol jýruge mәjbýr. Búl densaulyqqa qauip tóndiredi, әsirese, qarttar men jýkti әielder ýshin.
Oblystyq densaulyq saqtau basqarmasynyng mәlimetinshe, oblysta medisinalyq qyzmet kórsetetin 29 auruhanalyq úiym jәne 501 ambulatoriyalyq-emhanalyq mekeme bar. Onyng ishinde 12 audandyq auruhana, 58 dәrigerlik ambulatoriya, 41 felidsherlik-akusherlik punkt jәne 397 medisinalyq punkt bar. Alayda, dәrihanalar búl mekemelerding barlyghynda birdey ornalaspaghan. Kóptegen auyldyq eldi mekenderde dәrihana joq. Búl jaghday soltýstikqazaqstandyqtardyng dәri-dәrmekke qoljetimdiligin kýrdelendirip otyr. Mysaly, túrghyndar qarapayym suyq tiige qarsy nemese qan qysymyn tómendetuge arnalghan dәrilerdi alu ýshin birneshe shaqyrym jol jýruge mәjbýr. Al jedel jәrdem kómegi barlyq auylgha birdey jyldam jete almaydy. Osyghan baylanysty dәrihanalardyng jetispeui – oblystaghy densaulyq saqtau salasynyng basty mәselelerining biri.
Osy mәselelerdi sheshu ýshin memleket tarapynan qoldau kýsheytilui tiyis. Búl rette, Mәjilis deputattary da jyljymaly dәrihanalar jelisin damytu qajettiligine nazar audaryp otyr.
Mәjilis deputaty Jarqynbek Amantaydyng pikirinshe, jyljymaly dәrihanalardy damytu ýshin jergilikti әkimdikter tasymal shyghyndaryn subsidiyalauy tiyis eken algha tartady. Bagha baqylauy kýsheytilip, deldaldardyng naryqqa enuine jol berilmeui kerek, sonymen qatar jyljymaly dәrihanalardyng qyzmet kestesi naqty bekitilui tiyis dep otyr.
– Tasymaldau shyghyndary dәri-dәrmek baghasyna әser etpeuge tiyis. Auyldargha jol shyghyny aldyn ala eseptelip, ony jergilikti budjetter kóterui kerek. Mysaly, elimizding ontýstik ónirlerinde halyq tyghyz ornalasqan, esesine ol jerlerde dәrihanalar barshylyq. Al teriskeydegi Pavlodar, Soltýstik Qazaqstan, Qostanay, Abay, Shyghys Qazaqstan oblystaryndaghy keybir auyldardyng shalghaylyghy 300-400 shaqyrymdy qúraydy. Soghan oray tasymal shyghynyn respublikalyq ortaq tarifpen belgileu mýmkin emes. Aumaqtar subsidiyalaudy óz aumaqtyq erekshelikterine qaray jýzege asyrsa qúp. Búl oblystardyng budjetine kóp salmaq salmaydy, – deydi deputat.
Deputattar jyljymaly dәrihanalargha memlekettik qoldaudy kýsheytu qajettigin atap ótude. Alayda, osynday bastamalar kóterilgenimen, búl mәsele týbegeyli sheshmin tapqan joq.
Býgingi tanda elimizde dәri-dәrmek naryghy jyl sayyn ósip keledi. 2023 jyldyng qorytyndysy boyynsha, Qazaqstandaghy farmasevtika naryghynyng kólemi 950 mlrd. tengege jetti, onyng ishinde 144,3 mlrd. tengesi otandyq óndiriske tiyesili. Al «SQ-Farmasiya» JShS 437. mlrd tengege dәri-dәrmek satyp alghan. Sarapshylardyng boljamynsha, 2024 jyly búl kórsetkish 1 trln. tengeden asuy mýmkin. Alayda, naryqtyng qarqyndy damuy shalghay auyl túrghyndarynyng dәri-dәrmekke qoljetimdiligi mәselesin tolyq sheship otyrghan joq. Audan ortalyqtaryna jetu uaqyt pen qarjyny talap etedi, al keybir eldi mekenderde túraqty dәrihana mýlde joq.. Osyghan baylanysty jyljymaly dәrihanalar – eng tiyimdi sheshimderding biri bolyp tabylady.
Oblystyq Medisinalyq jәne farmasevtikalyq baqylau departamentining derekterine sәikes, qazirgi tanda ónirde tek bir ghana jyljymaly dәrihana júmys isteydi. Departament basshysy Batyrhan Sarymsaqovtyng aituynsha, búl dәrihana «Soltýstik Qazaqstan oblysy әkimdigining densaulyq saqtau basqarmasy» kommunaldyq memlekettik mekemesine qarasty «Jambyl audandyq auruhanasy» janynan úiymdastyrylghan. Ol arnayy jyljymaly medisinalyq keshenning negizinde qúrylyp, shalghay auyldargha dәri-dәrmek jetkizumen ainalysady.
– Jyljymaly dәrihanalardyng jabdyqtaluy auyldyq aimaqtardyng qajettilikterine qaray jýzege asady. Múnda túrghyndargha qajetti analigetikter, antibiotikter, antiyseptikter, vitaminder jәne alghashqy kómek kórsetuge arnalghan glukometrler, termometrler, qan qysymyn ólsheu qúraldary siyaqty medisinalyq jabdyqtar úsynylady. Búl dәrihanada eki maman – dәrihana mengerushisi men farmasevt túraqty týrde júmys isteydi, - deydi basshy. Degenmen, ónirdegi jalghyz jyljymaly dәrihana barlyq qajettilikti ótey almay otyr.
Jambyl audandyq auruhanasy janynan qúrylghan búl mobilidi keshen – oblystaghy jalghyz jyljymaly dәrihana. Ónirdegi 500-den astam medisinalyq mekemening kópshiliginde dәrihanalar joq, al shalghay auyl túrghyndary dәri-dәrmek alu ýshin audan ortalyqtaryna barugha mәjbýr. Búl әsirese qarttar men sozylmaly aurulary bar nauqastar ýshin ýlken qiyndyq tughyzyp otyr.
Medisinalyq jәne farmasevtikalyq baqylau departamentining bólim basshysy Mirasgýl Qasenghaliyevanyng aituynsha, ónirdegi jalghyz jyljymaly dәrihanadaghy dәri-dәrmek baghasy túraqty dәrihanalardaghy baghamen birdey belgilenedi. Yaghni, olardyng qúny Densaulyq saqtau ministrligining №QR DSM-94 búiryghymen baqylanady. Búl baghalardyng negizsiz ósuine jol bermeu ýshin memlekettik qadaghalau jýrgiziletinin bildiredi.
Sonymen qatar, «Halyq densaulyghy jәne densaulyq saqtau jýiesi turaly» zannamagha sәikes, dәrihanasy joq auyldyq eldi mekenderdi dәrilik zattarmen qamtamasyz etu – jergilikti atqarushy organdardyng qúzyretine kiredi. Biraq oblystaghy auyldardyng kóptigin jәne olardyng audan ortalyqtarynan alshaqtyghyn eskersek, búl jalghyz jyljymaly dәrihana barlyq súranysty qanaghattandyra almaydy.
Sondyqtan, jyljymaly dәrihanalar sanyn arttyru – ónirdegi densaulyq saqtau salasy ýshin manyzdy qadam. Eger búl jýie keneytilse, shalghay auyldardyng túrghyndary dәri-dәrmekke qoljetimdilik mәselesinen qútyla alady.
Degenmen, búl mәseleni sheshu ýshin tek jyljymaly dәrihanalardyng sanyn arttyru jetkiliksiz. Ónirde olardyng tapshylyghy ghana emes, sonymen qatar infraqúrylymdyq qiyndyqtar men qarjylandyru mәseleleri de búl jýieni keneytudi tejep otyr.
Oblystyq densaulyq saqtau basqarmasynyng baspasóz hatshysy Gýlnәr Qaliyevanyng aituynsha, jyljymaly dәrihanalardy keneytu birqatar kedergilerge baylanysty bayau jýzege asuda.
– Alghashqy mәsele – qarjylandyrudyng jetkiliksizdigi. Jyljymaly dәrihanalardy úiymdastyru ýshin arnayy kólik, dәri-dәrmekterdi saqtau jәne tasymaldau jýiesi qajet, infraqúrylymdyq qiyndyqtar da aitarlyqtay kedergi keltirude. Auyldyq eldi mekenderding kóbinde jol sapasy nashar, al qys mezgilinde keybir eldi mekenderge kólikpen jetu mýmkin bolmay qalady. Sonday-aq zannamalyq shekteuler bar. Keybir dәrilik zattardy tasymaldau men saqtau qatang normativtik talaptargha baghynady. Sondan keyingi mәsele kadr tapshylyghy. Auyldyq jerlerde túraqty týrde qyzmet etetin bilikti farmasevt mamandar jetispeydi. Búl jyljymaly dәrihanalardyng tiyimdi júmys isteuine kedergi keltirude, - deydi Gýlnәr Saylauqyzy.
Qazirgi tanda jyljymaly dәrihana qyzmeti Densaulyq saqtau ministrligi men farmasevtikalyq kompaniyalardyng baqylauymen jýzege asyp jatyr. Búl bastama «Halyq densaulyghy jәne densaulyq saqtau jýiesi turaly» Kodeksine jәne «Mindetti әleumettik medisinalyq saqtandyru turaly» zangha sәikes retteledi.
Osylaysha, elimizding klimattyq jәne geografiyalyq erekshelikterin, sonday-aq ónirlerdegi halyq sanynyng azdyghyn eskersek, auyldyq jerlerde farmasevtikalyq punktter ashu jeke biznes ýshin tiyimsiz. Sol sebepti, jyljymaly dәrihanalardy damytugha memleket tikeley aralasugha mәjbýr. Búl baghyttaghy júmystardy jýieli týrde jýrgizu ýshin qarjylandyru mehanizmderin jetildiru, infraqúrylymdyq mәselelerdi sheshu jәne zannamalyq ózgerister engizip, jeke kәsipkerlerdi tartu syndy naqty sharalardy jýzege asyru qajet.
Búl pikirdi jergilikti «Semeynaya» dәrihana jelisining basshylyghy da qoldap otyr. Atalghan dәrihana jelisi kóp jyldan beri qyzmet etip keledi. Býginde jeli Tayynsha jәne Qyzyljar audandarynda halyqty dәr-dәrmekpen qamtamasyz etip otyr. Kompaniya ókilderining aituynsha, eger memleket tarapynan naqty subsidiyalar men yntalandyrular qarastyrylsa, olar jyljymaly dәrihana jobasyna qarjy salugha dayyn. Alayda, logistika jәne liysenziyalau mәseleleri búl prosesti qiyndatyp otyr. «Qazirgi tanda shalghay auyldardaghy dәrihana tapshylyghy ózekti mәsele. Biz túrghyndardy dәri-dәrmekpen qamtamasyz etuge ýles qosqymyz keledi, biraq logistikalyq shyghyndar men liysenziyalaugha qoyylatyn talaptar kәsipkerler ýshin qiyndyq tudyrady. Eger búl baghytta memlekettik qoldau kýsheytilse, biz jyljymaly dәrihanalar jelisin damytugha dayynbyz», - deydi dәrihana jelisi ókili Oksana Vladimirovna.
Dәrihana jelisining búl bastamany qoldauy jyljymaly dәrihanalar jýiesining manyzdylyghyn taghy bir mәrte kórsetedi. Eger jergilikti kәsipkerler men memleket kýsh biriktirse, búl bastamany keneytuge mýmkindik tuar edi.
Jyljymaly dәrihanalar – elimzding auyldy aimaqtary ýshin manyzdy bastama. Búl jýie halyqtyng dәri-dәrmekke qoljetimdiligin qamtamasyz etip qana qoymay, densaulyq saqtau salasyn jana dengeyge kótermek.
Soltýstik Qazaqstan oblysyndaghy jalghyz jyljymaly dәrihana ónirdegi barlyq súranysty qanaghattandyra almasy anyq. Búl mәseleni sheshu ýshin jýieli memlekettik qoldau qajet. Sondyqtan búl medisinalyq qyzmetti keneytu kýn tәrtibinen týspeytin manyzdy mәsәle bolyp qala bermek.
Osy maqsatta Densaulyq saqtau viyse-ministri Erjan Núrlybaev arnayy zang jobasyn úsyndy. Onyng basty maqsaty – shalghay auyl túrghyndaryn sapaly dәri-dәrmekpen qamtamasyz etu.
«Elimizding klimaty men geografiyalyq erekshelikterin, sonday-aq ónirlerdegi halyq sanynyng azdyghy men qashyqtyghyn eskersek, auylda farmasevtikalyq punktting jeke biznes tarapynan boluy asa útymdy emes. Sondyqtan búl mәsele qazir óte ózekti. Jyljymaly dәrihana punktterine qatysty jobany iske asyru turaly zang jobasy eng aldymen shalghaydaghy auyldyq eldi mekenderde sapaly dәrilik preparattardyng boluy jónindegi mәseleni sheshuge baghyttalghan», – dedi viyse-ministr.
Eger búl zang jobasy qabyldansa, әr audangha keminde bir jyljymaly dәrihana bólinip, shalghay auyl túrghyndarynyng dәri-dәrmekke qoljetimdiligi artady. Nәtiyjesinde, 1000-nan astam auyl túraqty medisinalyq qamtu jýiesine qosylady.
Týiin: Jyljymaly dәrihanalar jýiesi dúrys damysa, shalghaydaghy myndaghan auyl túrghyny medisinalyq qyzmetke qol jetkizip, densaulyghyn nyghayta alady. Búl – tek densaulyq saqtau salasyndaghy ghana emes, әleumettik tendikti qamtamasyz etudegi manyzdy qadam.
Lәziza Myrzantayqyzy.
Soltýstik Qazaqstan oblysy
Abai.kz
