جىلجىمالى ءدارىحانالار – شالعاي اۋىلدارداعى ءدارى تاپشىلىعىن شەشە مە؟

جىلجىمالى ءدارىحانا ۇعىمى العاش رەت XX عاسىردىڭ باسىندا پايدا بولدى. مۇنداي باستامانىڭ نەگىزىن قالاۋشىلار – ەۋروپا مەن اقش-تاعى مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەر مەن فارماتسەۆتەر.

ولار شالعايداعى ەلدى مەكەندەرگە ءدارى-دارمەك جەتكىزۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىنىپ، ارنايى فارماتسەۆتيكالىق كولىكتەردى قولدانا باستاعان. العاشقى ءموبيلدى ءدارىحانالار نەگىزىنەن سوعىس ۋاقىتىندا جانە داعدارىس كەزەڭدەرىندە دە حالىققا مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋ ءۇشىن قولدانىلعان. كەيىن بۇل تاجىريبە دامىپ، اسىرەسە كانادا، اۆستراليا، ۇلىبريتانيا جانە گەرمانيا سياقتى ەلدەردە كەڭىنەن تارادى. اۋىلدىق ايماقتار مەن شالعاي ەلدى مەكەندەردەگى حالىقتىڭ قاجەتتىلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، ءموبيلدى ءدارىحانالار ءدارى-دارمەكتى تىكەلەي جەتكىزۋ جانە مەديتسينالىق كەڭەس بەرۋ قىزمەتتەرىن ۇسىناتىن تۇراقتى جۇيەگە اينالدى.

قازىرگى تاڭدا الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە ءموبيلدى ءدارىحانالار حالىققا مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ ماڭىزدى بولىگىنە اينالعان. ەلىمىزدە دە بۇل تاجىريبە بىرتىندەپ ەنگىزىلىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋعا كومەكتەسۋدە. دەگەنمەن، قازاقستاننىڭ گەوگرافيالىق ەرەكشەلىكتەرى مەن اۋىلدىق جەرلەردەگى حالىق سانىنىڭ ازدىعى بۇل جۇيەنىڭ قارقىندى دامۋىن تەجەپ وتىر. اسىرەسە، ءوڭىرىمىز سياقتى حالقى سيرەك ورنالاسقان وڭىردە بۇل ماسەلە ەرەكشە وزەكتى.

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى – ەلدەگى حالقى سيرەك ورنالاسقان وڭىرلەردىڭ ءبىرى. كوپتەگەن اۋىلدار اۋدان ورتالىقتارىنان ونداعان، كەيدە جۇزدەگەن شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان، بۇل اسىرەسە ەگدە جاستاعى ادامدار مەن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندار ءۇشىن قيىندىق تۋدىرادى. قىستا جولدىڭ ناشارلاۋى جاعدايدى ودان ءارى قيىنداتادى. مەديتسينالىق مەكەمەلەر بار بولعانىمەن، ولاردىڭ بارلىعىندا ءدارىحانالار جۇمىس ىستەمەيدى. ال سوزىلمالى اۋرۋلارى بار تۇرعىندار ءۇشىن قاجەتتى ءدارى-دارمەكتى ۋاقىتىلى الۋ اسا ماڭىزدى. بىراق اۋدان ورتالىعىنا جەتۋ ءۇشىن ولار ۇزاق جول جۇرۋگە ءماجبۇر. بۇل دەنساۋلىققا قاۋىپ توندىرەدى، اسىرەسە، قارتتار مەن جۇكتى ايەلدەر ءۇشىن.

وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنشە، وبلىستا مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتەتىن 29 اۋرۋحانالىق ۇيىم جانە 501 امبۋلاتوريالىق-ەمحانالىق مەكەمە بار. ونىڭ ىشىندە 12 اۋداندىق اۋرۋحانا، 58 دارىگەرلىك امبۋلاتوريا، 41 فەلدشەرلىك-اكۋشەرلىك پۋنكت جانە 397 مەديتسينالىق پۋنكت بار. الايدا، ءدارىحانالار بۇل مەكەمەلەردىڭ بارلىعىندا بىردەي ورنالاسپاعان. كوپتەگەن اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردە ءدارىحانا جوق. بۇل جاعداي سولتۇستىكقازاقستاندىقتاردىڭ ءدارى-دارمەككە قولجەتىمدىلىگىن كۇردەلەندىرىپ وتىر. مىسالى، تۇرعىندار قاراپايىم سۋىق تيۋگە قارسى نەمەسە قان قىسىمىن تومەندەتۋگە ارنالعان دارىلەردى الۋ ءۇشىن بىرنەشە شاقىرىم جول جۇرۋگە ءماجبۇر. ال جەدەل جاردەم كومەگى بارلىق اۋىلعا بىردەي جىلدام جەتە المايدى. وسىعان بايلانىستى ءدارىحانالاردىڭ جەتىسپەۋى – وبلىستاعى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ باستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى.

وسى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كۇشەيتىلۋى ءتيىس. بۇل رەتتە، ءماجىلىس دەپۋتاتتارى دا جىلجىمالى ءدارىحانالار جەلىسىن دامىتۋ قاجەتتىلىگىنە نازار اۋدارىپ وتىر.

ءماجىلىس دەپۋتاتى جارقىنبەك امانتايدىڭ پىكىرىنشە، جىلجىمالى ءدارىحانالاردى دامىتۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر تاسىمال شىعىندارىن سۋبسيديالاۋى ءتيىس ەكەن العا تارتادى. باعا باقىلاۋى كۇشەيتىلىپ، دەلدالداردىڭ نارىققا ەنۋىنە جول بەرىلمەۋى كەرەك، سونىمەن قاتار جىلجىمالى ءدارىحانالاردىڭ قىزمەت كەستەسى ناقتى بەكىتىلۋى ءتيىس دەپ وتىر.

– تاسىمالداۋ شىعىندارى ءدارى-دارمەك باعاسىنا اسەر ەتپەۋگە ءتيىس. اۋىل­دار­عا جول شىعىنى الدىن الا ەسەپتەلىپ، ونى جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەر كوتەرۋى كەرەك. مىسالى، ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندە حالىق تىعىز ورنالاسقان، ەسەسىنە ول جەرلەردە ءدارىحانالار بارشىلىق. ال تەرىسكەيدەگى پاۆلودار، سولتۇستىك قازاقستان، قوستاناي، اباي، شىعىس قازاقستان وبلىستارىنداعى كەيبىر اۋىلداردىڭ شالعايلىعى 300-400 شاقى­رىم­دى قۇرايدى. سوعان وراي تاسىمال شىعىنىن رەسپۋبليكالىق ورتاق تاريفپەن بەلگىلەۋ مۇمكىن ەمەس. اۋماقتار سۋبسيديالاۋدى ءوز اۋماقتىق ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي ءجۇ­زە­گە اسىرسا قۇپ. بۇل وبلىستاردىڭ بيۋد­جە­تىنە كوپ سالماق سالمايدى، – دەيدى دەپۋتات.

دەپۋتاتتار جىلجىمالى دارىحانالارعا مەملەكەتتىك قولداۋدى كۇشەيتۋ قاجەتتىگىن اتاپ وتۋدە. الايدا، وسىنداي باستامالار كوتەرىلگەنىمەن، بۇل ماسەلە تۇبەگەيلى شەشمىن تاپقان جوق.

بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە ءدارى-دارمەك نارىعى جىل سايىن ءوسىپ كەلەدى. 2023 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، قازاقستانداعى فارماتسەۆتيكا نارىعىنىڭ كولەمى 950 ملرد. تەڭگەگە جەتتى، ونىڭ ىشىندە 144,3 ملرد. تەڭگەسى وتاندىق وندىرىسكە تيەسىلى. ال «سق-فارماتسيا» جشس 437. ملرد تەڭگەگە ءدارى-دارمەك ساتىپ العان. ساراپشىلاردىڭ بولجامىنشا، 2024 جىلى بۇل كورسەتكىش 1 ترلن. تەڭگەدەن اسۋى مۇمكىن. الايدا، نارىقتىڭ قارقىندى دامۋى شالعاي اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءدارى-دارمەككە قولجەتىمدىلىگى ماسەلەسىن تولىق شەشىپ وتىرعان جوق. اۋدان ورتالىقتارىنا جەتۋ ۋاقىت پەن قارجىنى تالاپ ەتەدى، ال كەيبىر ەلدى مەكەندەردە تۇراقتى ءدارىحانا مۇلدە جوق.. وسىعان بايلانىستى جىلجىمالى ءدارىحانالار – ەڭ ءتيىمدى شەشىمدەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

وبلىستىق مەديتسينالىق جانە فارماتسەۆتيكالىق باقىلاۋ دەپارتامەنتىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، قازىرگى تاڭدا وڭىردە تەك ءبىر عانا جىلجىمالى ءدارىحانا جۇمىس ىستەيدى. دەپارتامەنت باسشىسى باتىرحان سارىمساقوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ءدارىحانا «سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى اكىمدىگىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى» كوممۋنالدىق مەملەكەتتىك مەكەمەسىنە قاراستى «جامبىل اۋداندىق اۋرۋحاناسى» جانىنان ۇيىمداستىرىلعان. ول ارنايى جىلجىمالى مەديتسينالىق كەشەننىڭ نەگىزىندە قۇرىلىپ، شالعاي اۋىلدارعا ءدارى-دارمەك جەتكىزۋمەن اينالىسادى.

– جىلجىمالى ءدارىحانالاردىڭ جابدىقتالۋى اۋىلدىق ايماقتاردىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە قاراي جۇزەگە اسادى. مۇندا تۇرعىندارعا قاجەتتى انالگەتيكتەر، انتيبيوتيكتەر، انتيسەپتيكتەر، ۆيتاميندەر جانە العاشقى كومەك كورسەتۋگە ارنالعان گليۋكومەترلەر، تەرمومەترلەر، قان قىسىمىن ولشەۋ قۇرالدارى سياقتى مەديتسينالىق جابدىقتار ۇسىنىلادى. بۇل ءدارىحانادا ەكى مامان – ءدارىحانا مەڭگەرۋشىسى مەن فارماتسەۆت تۇراقتى تۇردە جۇمىس ىستەيدى، - دەيدى باسشى. دەگەنمەن، وڭىردەگى جالعىز جىلجىمالى ءدارىحانا بارلىق قاجەتتىلىكتى وتەي الماي وتىر.

جامبىل اۋداندىق اۋرۋحاناسى جانىنان قۇرىلعان بۇل ءموبيلدى كەشەن – وبلىستاعى جالعىز جىلجىمالى ءدارىحانا. وڭىردەگى 500-دەن استام مەديتسينالىق مەكەمەنىڭ كوپشىلىگىندە ءدارىحانالار جوق، ال شالعاي اۋىل تۇرعىندارى ءدارى-دارمەك الۋ ءۇشىن اۋدان ورتالىقتارىنا بارۋعا ءماجبۇر. بۇل اسىرەسە قارتتار مەن سوزىلمالى اۋرۋلارى بار ناۋقاستار ءۇشىن ۇلكەن قيىندىق تۋعىزىپ وتىر.

مەديتسينالىق جانە فارماتسەۆتيكالىق باقىلاۋ دەپارتامەنتىنىڭ ءبولىم باسشىسى ميراسگۇل قاسەنعاليەۆانىڭ ايتۋىنشا، وڭىردەگى جالعىز جىلجىمالى دارىحاناداعى ءدارى-دارمەك باعاسى تۇراقتى دارىحانالارداعى باعامەن بىردەي بەلگىلەنەدى. ياعني، ولاردىڭ قۇنى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ №قر دسم-94 بۇيرىعىمەن باقىلانادى. بۇل باعالاردىڭ نەگىزسىز وسۋىنە جول بەرمەۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك قاداعالاۋ جۇرگىزىلەتىنىن بىلدىرەدى.

سونىمەن قاتار، «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» زاڭناماعا سايكەس، ءدارىحاناسى جوق اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردى دارىلىك زاتتارمەن قامتاماسىز ەتۋ – جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ قۇزىرەتىنە كىرەدى. بىراق وبلىستاعى اۋىلداردىڭ كوپتىگىن جانە ولاردىڭ اۋدان ورتالىقتارىنان الشاقتىعىن ەسكەرسەك، بۇل جالعىز جىلجىمالى ءدارىحانا بارلىق سۇرانىستى قاناعاتتاندىرا المايدى.

سوندىقتان، جىلجىمالى ءدارىحانالار سانىن ارتتىرۋ – وڭىردەگى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى ءۇشىن ماڭىزدى قادام. ەگەر بۇل جۇيە كەڭەيتىلسە، شالعاي اۋىلداردىڭ تۇرعىندارى ءدارى-دارمەككە قولجەتىمدىلىك ماسەلەسىنەن قۇتىلا الادى.

دەگەنمەن، بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن تەك جىلجىمالى ءدارىحانالاردىڭ سانىن ارتتىرۋ جەتكىلىكسىز. وڭىردە ولاردىڭ تاپشىلىعى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ينفراقۇرىلىمدىق قيىندىقتار مەن قارجىلاندىرۋ ماسەلەلەرى دە بۇل جۇيەنى كەڭەيتۋدى تەجەپ وتىر.

وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى گۇلنار قاليەۆانىڭ ايتۋىنشا، جىلجىمالى ءدارىحانالاردى كەڭەيتۋ بىرقاتار كەدەرگىلەرگە بايلانىستى باياۋ جۇزەگە اسۋدا.

– العاشقى ماسەلە – قارجىلاندىرۋدىڭ جەتكىلىكسىزدىگى. جىلجىمالى ءدارىحانالاردى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن ارنايى كولىك، ءدارى-دارمەكتەردى ساقتاۋ جانە تاسىمالداۋ جۇيەسى قاجەت، ينفراقۇرىلىمدىق قيىندىقتار دا ايتارلىقتاي كەدەرگى كەلتىرۋدە. اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردىڭ كوبىندە جول ساپاسى ناشار، ال قىس مەزگىلىندە كەيبىر ەلدى مەكەندەرگە كولىكپەن جەتۋ مۇمكىن بولماي قالادى. سونداي-اق زاڭنامالىق شەكتەۋلەر بار. كەيبىر دارىلىك زاتتاردى تاسىمالداۋ مەن ساقتاۋ قاتاڭ نورماتيۆتىك تالاپتارعا باعىنادى. سوندان كەيىنگى ماسەلە كادر تاپشىلىعى. اۋىلدىق جەرلەردە تۇراقتى تۇردە قىزمەت ەتەتىن بىلىكتى فارماتسەۆت ماماندار جەتىسپەيدى. بۇل جىلجىمالى ءدارىحانالاردىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋىنە كەدەرگى كەلتىرۋدە، - دەيدى گۇلنار سايلاۋقىزى.

قازىرگى تاڭدا جىلجىمالى ءدارىحانا قىزمەتى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەن فارماتسەۆتيكالىق كومپانيالاردىڭ باقىلاۋىمەن جۇزەگە اسىپ جاتىر. بۇل باستاما «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكسىنە جانە «مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ تۋرالى» زاڭعا سايكەس رەتتەلەدى.

وسىلايشا، ەلىمىزدىڭ كليماتتىق جانە گەوگرافيالىق ەرەكشەلىكتەرىن، سونداي-اق وڭىرلەردەگى حالىق سانىنىڭ ازدىعىن ەسكەرسەك، اۋىلدىق جەرلەردە فارماتسەۆتيكالىق پۋنكتتەر اشۋ جەكە بيزنەس ءۇشىن ءتيىمسىز. سول سەبەپتى، جىلجىمالى ءدارىحانالاردى دامىتۋعا مەملەكەت تىكەلەي ارالاسۋعا ءماجبۇر. بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى جۇيەلى تۇردە جۇرگىزۋ ءۇشىن قارجىلاندىرۋ مەحانيزمدەرىن جەتىلدىرۋ، ينفراقۇرىلىمدىق ماسەلەلەردى شەشۋ جانە زاڭنامالىق وزگەرىستەر ەنگىزىپ، جەكە كاسىپكەرلەردى تارتۋ سىندى ناقتى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت.

بۇل پىكىردى جەرگىلىكتى «سەمەينايا» ءدارىحانا جەلىسىنىڭ باسشىلىعى دا قولداپ وتىر. اتالعان ءدارىحانا جەلىسى كوپ جىلدان بەرى قىزمەت ەتىپ كەلەدى. بۇگىندە جەلى تايىنشا جانە قىزىلجار اۋداندارىندا حالىقتى ءدار-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىر. كومپانيا وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا، ەگەر مەملەكەت تاراپىنان ناقتى سۋبسيديالار مەن ىنتالاندىرۋلار قاراستىرىلسا، ولار جىلجىمالى ءدارىحانا جوباسىنا قارجى سالۋعا دايىن. الايدا، لوگيستيكا جانە ليتسەنزيالاۋ ماسەلەلەرى بۇل پروتسەستى قيىنداتىپ وتىر. «قازىرگى تاڭدا شالعاي اۋىلدارداعى ءدارىحانا تاپشىلىعى وزەكتى ماسەلە. ءبىز تۇرعىنداردى ءدارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلەس قوسقىمىز كەلەدى، بىراق لوگيستيكالىق شىعىندار مەن ليتسەنزيالاۋعا قويىلاتىن تالاپتار كاسىپكەرلەر ءۇشىن قيىندىق تۋدىرادى. ەگەر بۇل باعىتتا مەملەكەتتىك قولداۋ كۇشەيتىلسە، ءبىز جىلجىمالى ءدارىحانالار جەلىسىن دامىتۋعا دايىنبىز»، - دەيدى ءدارىحانا جەلىسى وكىلى وكسانا ۆلاديميروۆنا.

ءدارىحانا جەلىسىنىڭ بۇل باستامانى قولداۋى جىلجىمالى ءدارىحانالار جۇيەسىنىڭ ماڭىزدىلىعىن تاعى ءبىر مارتە كورسەتەدى. ەگەر جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەر مەن مەملەكەت كۇش بىرىكتىرسە، بۇل باستامانى كەڭەيتۋگە مۇمكىندىك تۋار ەدى.

جىلجىمالى ءدارىحانالار – ەلىمزدىڭ اۋىلدى ايماقتارى ءۇشىن ماڭىزدى باستاما. بۇل جۇيە حالىقتىڭ ءدارى-دارمەككە قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتىپ قانا قويماي، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرمەك.

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى جالعىز جىلجىمالى ءدارىحانا وڭىردەگى بارلىق سۇرانىستى قاناعاتتاندىرا الماسى انىق. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن جۇيەلى مەملەكەتتىك قولداۋ قاجەت. سوندىقتان بۇل مەديتسينالىق قىزمەتتى كەڭەيتۋ كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيتىن ماڭىزدى ماسالە بولىپ قالا بەرمەك.

وسى ماقساتتا دەنساۋلىق ساقتاۋ ۆيتسە-ءمينيسترى ەرجان نۇرلىباەۆ ارنايى زاڭ جوباسىن ۇسىندى. ونىڭ باستى ماقساتى – شالعاي اۋىل تۇرعىندارىن ساپالى ءدارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋ.

«ەلىمىزدىڭ كليماتى مەن گەوگرافيالىق ەرەكشەلىكتەرىن، سونداي-اق وڭىرلەردەگى حالىق سانىنىڭ ازدىعى مەن قاشىقتىعىن ەسكەرسەك، اۋىلدا فارماتسەۆتيكالىق پۋنكتتىڭ جەكە بيزنەس تاراپىنان بولۋى اسا ۇتىمدى ەمەس. سوندىقتان بۇل ماسەلە قازىر وتە وزەكتى. جىلجىمالى ءدارىحانا پۋنكتتەرىنە قاتىستى جوبانى ىسكە اسىرۋ تۋرالى زاڭ جوباسى ەڭ الدىمەن شالعايداعى اۋىلدىق ەلدى مەكەندەردە ساپالى دارىلىك پرەپاراتتاردىڭ بولۋى جونىندەگى ماسەلەنى شەشۋگە باعىتتالعان»، – دەدى ۆيتسە-مينيستر.

ەگەر بۇل زاڭ جوباسى قابىلدانسا، ءار اۋدانعا كەمىندە ءبىر جىلجىمالى ءدارىحانا ءبولىنىپ، شالعاي اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءدارى-دارمەككە قولجەتىمدىلىگى ارتادى. ناتيجەسىندە، 1000-نان استام اۋىل تۇراقتى مەديتسينالىق قامتۋ جۇيەسىنە قوسىلادى.

ءتۇيىن: جىلجىمالى ءدارىحانالار جۇيەسى دۇرىس دامىسا، شالعايداعى مىڭداعان اۋىل تۇرعىنى مەديتسينالىق قىزمەتكە قول جەتكىزىپ، دەنساۋلىعىن نىعايتا الادى. بۇل – تەك دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى عانا ەمەس، الەۋمەتتىك تەڭدىكتى قامتاماسىز ەتۋدەگى ماڭىزدى قادام.

ءلازيزا مىرزانتايقىزى.

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى

Abai.kz