Songhy ýsh onjyldyqta qazirgi Qazaqstanda memleketti, biznesti jәne qoghamdy biriktiretin birtútas iydeya nemese qúndylyqtar jýiesi qalyptasqan joq. Búnyng aqyry  ortaq maqsat boyynsha konsensustyng bolmauyna әkeldi: Endi biz qayda baruymyz kerek?

Ókinishke oray, Qazaqstandaghy ýkimet te, azamattyq qogham da elding bolashaghy qanday bolghysy keletinin әli kýnge deyin bilmeydi. Al naqty strategiyasyz jәne úzaq merzimdi payymdausyz azamattar ózderin joghaltqanday sezinedi, depressiyagha úshyraydy jәne damugha degen qúlshynysyn joghaltady.

Mysal retinde Singapurdy alugha bolady. 1960 jyldary Singapurda adamy kapitaldan basqa resurstar bolghan joq - biraq dәl sol kezde Ly Kuan Yu Singapurgha Malayziyadan shyghudy úsyndy jәne qoghamdy tәrtip pen ortaq iygilik iydeyasynyng ainalasynda biriktire aldy. Sayyp kelgende, Singapurdaghy naqty damu strategiyasy men tiyimdi basqaru eldi bir buyn úrpaqtyng ishinde qalay ózgerte alatynynyng jarqyn mysaly boldy.

Singapur keremetining bir jetistigi, sayyp kelgende, meritokratiya ekeni dausyz. Biz búl sózdi kópten beri estip kelemiz. Búl turaly «Samúryq-Qazynada» da, basqa jerlerde de jii aitylyp jýrdi, biraq bizden aiyrmashylyghy - Singapur búl meritokratiyany ómirde shyn mәninde jýzege asyra aldy.

Onda sayasatta, memlekettik mekemelerde, bizneste óz isin shyn biletin adamdar júmys isteydi jәne damyp keledi. Qazaqstanda, ókinishke oray, meritokratiya jay ghana әdemi sóz bolyp qala beredi. Bizding elimizde joghary lauazymdardy óte biliksiz adamdar alady.

Bir qyzyghy, Singapurda ýkimet halyqty aldaghy reformalar turaly 3 jyl búryn eskertedi, sonda barlyq saldarlardy týsinu jәne olargha dayyndalugha mýmkindik tuady. Qazaqstanda kәsipkerler úzaq merzimdi josparlaudy is jýzinde mýmkin emes etetin, kýtpegen ózgeristerge jii úshyraydy.

Osylaysha, Qazaqstannyng kóptegen ekonomikalyq problemalary qalyptasqan strategiyanyng joqtyghyna baylanysty bolyp otyr. Yaghni, naqty basymdyqtardyng bolmauy - memlekettik resurstardy tiyimsiz paydalanugha әkeli psoqtyruda.

Strategiya men birtútas últtyq iydeya bolmaghan kezde qoghamgha әrqashan payda әkele bermeytin jobalargha orasan zor qarjy qúiylady. Al jobalar tabystylyghynyng basty kriyteriyi kóbinese budjetti iygeru faktisine ainalady. Nәtiyjesinde aqsha júmsalady, biraq naqty ózgerister azamattardyng kópshiligi ýshin kórinbeydi, ýkimetke senimsizdik pen elding bolashaghynan ýmitsizdikti arttyrady.

Qazirgi Qazaqstanda taghy bir sozylmaly mәsele bar – ol daryndy jastardyng emigrasiyasy! Olar tek ýlken jalaqygha ghana emes, sonymen qatar baylanys, tanys-tamyrlyq emes, qúzyrettilik baghalanatyn ortany izdeuge ketedi.

Búl adamdardyng ózin-ózi jýzege asyru mýmkindigin jәne shabyttandyratyn últtyq iydeyany kórmeytindikten, әleumettik liftterding bolmauynan tuyndap otyrghan jaghday. Onyng ýstine, jana úrpaq ýshin aqsha onsha manyzdy emes. Olardy saqtau ýshin olargha kýshti maghyna berip, ómirge әser etetin barlyq qosymsha faktorlardy jon qajet. Biz 20 jastaghy jastardyn, eng qabiletti bolashaq kóshbasshylardyn, bәrin jaqsartqysy keletinderding elde qalghysy keletinine kóz jetkizuimiz kerek. Áytpese, elden ketetinderding qatarynda kelesi Ly Kuan Yu boluy mýmkin.

Sonymen, Últtyq iydeyany qalyptastyrudyng jana úrany eng aldymen sayasy jýiege baghyttaluy kerek! Memlekettik basqarushylar týsinui kerek: Siz óz kózqarasynyzdy ózgerte alasyz jәne meritokratiya prinsipterin jýzege asyra alasyz!

Bir nәrse anyq – býginde tabysty dep ataugha bolatyn elder, tarihtyng belgili bir kezeninde qoghamgha baghyttalghan instituttar qúrudy tandaghan adamdargha qaryzdar! Kelesi әleumettik kelisim-shart qaytadan dýmpu bolyp shyqsa nemese nәtiyje bermese, toqyrau qaupi eselep, eldegi kәsipkerlikti damytudy úmytuymyz mýmkin.

Kerimsal Júbatqanov,

tarih ghylymdarynyng kandidaty, S. Seyfullin atyndaghy Qazaq agrotehnikalyq zertteu uniyversiytetining dosenti

Abai.kz