سوڭعى ءۇش ونجىلدىقتا قازىرگى قازاقستاندا مەملەكەتتى، بيزنەستى جانە قوعامدى بىرىكتىرەتىن ءبىرتۇتاس يدەيا نەمەسە قۇندىلىقتار جۇيەسى قالىپتاسقان جوق. بۇنىڭ اقىرى  ورتاق ماقسات بويىنشا كونسەنسۋستىڭ بولماۋىنا اكەلدى: ەندى ءبىز قايدا بارۋىمىز كەرەك؟

وكىنىشكە وراي، قازاقستانداعى ۇكىمەت تە، ازاماتتىق قوعام دا ەلدىڭ بولاشاعى قانداي بولعىسى كەلەتىنىن ءالى كۇنگە دەيىن بىلمەيدى. ال ناقتى ستراتەگياسىز جانە ۇزاق مەرزىمدى پايىمداۋسىز ازاماتتار وزدەرىن جوعالتقانداي سەزىنەدى، دەپرەسسياعا ۇشىرايدى جانە دامۋعا دەگەن قۇلشىنىسىن جوعالتادى.

مىسال رەتىندە سينگاپۋردى الۋعا بولادى. 1960 جىلدارى سينگاپۋردا ادامي كاپيتالدان باسقا رەسۋرستار بولعان جوق - بىراق ءدال سول كەزدە لي كۋان يۋ سينگاپۋرعا مالايزيادان شىعۋدى ۇسىندى جانە قوعامدى ءتارتىپ پەن ورتاق يگىلىك يدەياسىنىڭ اينالاسىندا بىرىكتىرە الدى. سايىپ كەلگەندە، سينگاپۋرداعى ناقتى دامۋ ستراتەگياسى مەن ءتيىمدى باسقارۋ ەلدى ءبىر بۋىن ۇرپاقتىڭ ىشىندە قالاي وزگەرتە الاتىنىنىڭ جارقىن مىسالى بولدى.

سينگاپۋر كەرەمەتىنىڭ ءبىر جەتىستىگى، سايىپ كەلگەندە، مەريتوكراتيا ەكەنى داۋسىز. ءبىز بۇل ءسوزدى كوپتەن بەرى ەستىپ كەلەمىز. بۇل تۋرالى «سامۇرىق-قازىنادا» دا، باسقا جەرلەردە دە ءجيى ايتىلىپ ءجۇردى، بىراق بىزدەن ايىرماشىلىعى - سينگاپۋر بۇل مەريتوكراتيانى ومىردە شىن مانىندە جۇزەگە اسىرا الدى.

وندا ساياساتتا، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە، بيزنەستە ءوز ءىسىن شىن بىلەتىن ادامدار جۇمىس ىستەيدى جانە دامىپ كەلەدى. قازاقستاندا، وكىنىشكە وراي، مەريتوكراتيا جاي عانا ادەمى ءسوز بولىپ قالا بەرەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جوعارى لاۋازىمداردى وتە بىلىكسىز ادامدار الادى.

ءبىر قىزىعى، سينگاپۋردا ۇكىمەت حالىقتى الداعى رەفورمالار تۋرالى 3 جىل بۇرىن ەسكەرتەدى، سوندا بارلىق سالدارلاردى ءتۇسىنۋ جانە ولارعا دايىندالۋعا مۇمكىندىك تۋادى. قازاقستاندا كاسىپكەرلەر ۇزاق مەرزىمدى جوسپارلاۋدى ءىس جۇزىندە مۇمكىن ەمەس ەتەتىن، كۇتپەگەن وزگەرىستەرگە ءجيى ۇشىرايدى.

وسىلايشا، قازاقستاننىڭ كوپتەگەن ەكونوميكالىق پروبلەمالارى قالىپتاسقان ستراتەگيانىڭ جوقتىعىنا بايلانىستى بولىپ وتىر. ياعني، ناقتى باسىمدىقتاردىڭ بولماۋى - مەملەكەتتىك رەسۋرستاردى ءتيىمسىز پايدالانۋعا اكەلى پسوقتىرۋدا.

ستراتەگيا مەن ءبىرتۇتاس ۇلتتىق يدەيا بولماعان كەزدە قوعامعا ارقاشان پايدا اكەلە بەرمەيتىن جوبالارعا وراسان زور قارجى قۇيىلادى. ال جوبالار تابىستىلىعىنىڭ باستى كريتەريى كوبىنەسە بيۋدجەتتى يگەرۋ فاكتىسىنە اينالادى. ناتيجەسىندە اقشا جۇمسالادى، بىراق ناقتى وزگەرىستەر ازاماتتاردىڭ كوپشىلىگى ءۇشىن كورىنبەيدى، ۇكىمەتكە سەنىمسىزدىك پەن ەلدىڭ بولاشاعىنان ۇمىتسىزدىكتى ارتتىرادى.

قازىرگى قازاقستاندا تاعى ءبىر سوزىلمالى ماسەلە بار – ول دارىندى جاستاردىڭ ەميگراتسياسى! ولار تەك ۇلكەن جالاقىعا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بايلانىس، تانىس-تامىرلىق ەمەس، قۇزىرەتتىلىك باعالاناتىن ورتانى ىزدەۋگە كەتەدى.

بۇل ادامداردىڭ ءوزىن-ءوزى جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىندىگىن جانە شابىتتاندىراتىن ۇلتتىق يدەيانى كورمەيتىندىكتەن, الەۋمەتتىك ليفتتەردىڭ بولماۋىنان تۋىنداپ وتىرعان جاعداي. ونىڭ ۇستىنە، جاڭا ۇرپاق ءۇشىن اقشا ونشا ماڭىزدى ەمەس. ولاردى ساقتاۋ ءۇشىن ولارعا كۇشتى ماعىنا بەرىپ، ومىرگە اسەر ەتەتىن بارلىق قوسىمشا فاكتورلاردى جويۋ قاجەت. ءبىز 20 جاستاعى جاستاردىڭ, ەڭ قابىلەتتى بولاشاق كوشباسشىلاردىڭ، ءبارىن جاقسارتقىسى كەلەتىندەردىڭ ەلدە قالعىسى كەلەتىنىنە كوز جەتكىزۋىمىز كەرەك. ايتپەسە، ەلدەن كەتەتىندەردىڭ قاتارىندا كەلەسى لي كۋان يۋ بولۋى مۇمكىن.

سونىمەن، ۇلتتىق يدەيانى قالىپتاستىرۋدىڭ جاڭا ۇرانى ەڭ الدىمەن ساياسي جۇيەگە باعىتتالۋى كەرەك! مەملەكەتتىك باسقارۋشىلار ءتۇسىنۋى كەرەك: ءسىز ءوز كوزقاراسىڭىزدى وزگەرتە الاسىز جانە مەريتوكراتيا پرينتسيپتەرىن جۇزەگە اسىرا الاسىز!

ءبىر نارسە انىق – بۇگىندە تابىستى دەپ اتاۋعا بولاتىن ەلدەر، تاريحتىڭ بەلگىلى ءبىر كەزەڭىندە قوعامعا باعىتتالعان ينستيتۋتتار قۇرۋدى تاڭداعان ادامدارعا قارىزدار! كەلەسى الەۋمەتتىك كەلىسىم-شارت قايتادان ءدۇمپۋ بولىپ شىقسا نەمەسە ناتيجە بەرمەسە، توقىراۋ قاۋپى ەسەلەپ، ەلدەگى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدى ۇمىتۋىمىز مۇمكىن.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ،

تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، س. سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى

Abai.kz