Соңғы үш онжылдықта қазіргі Қазақстанда мемлекетті, бизнесті және қоғамды біріктіретін біртұтас идея немесе құндылықтар жүйесі қалыптасқан жоқ. Бұның ақыры  ортақ мақсат бойынша консенсустың болмауына әкелді: Енді біз қайда баруымыз керек?

Өкінішке орай, Қазақстандағы үкімет те, азаматтық қоғам да елдің болашағы қандай болғысы келетінін әлі күнге дейін білмейді. Ал нақты стратегиясыз және ұзақ мерзімді пайымдаусыз азаматтар өздерін жоғалтқандай сезінеді, депрессияға ұшырайды және дамуға деген құлшынысын жоғалтады.

Мысал ретінде Сингапурды алуға болады. 1960 жылдары Сингапурда адами капиталдан басқа ресурстар болған жоқ - бірақ дәл сол кезде Ли Куан Ю Сингапурға Малайзиядан шығуды ұсынды және қоғамды тәртіп пен ортақ игілік идеясының айналасында біріктіре алды. Сайып келгенде, Сингапурдағы нақты даму стратегиясы мен тиімді басқару елді бір буын ұрпақтың ішінде қалай өзгерте алатынының жарқын мысалы болды.

Сингапур кереметінің бір жетістігі, сайып келгенде, меритократия екені даусыз. Біз бұл сөзді көптен бері естіп келеміз. Бұл туралы «Самұрық-Қазынада» да, басқа жерлерде де жиі айтылып жүрді, бірақ бізден айырмашылығы - Сингапур бұл меритократияны өмірде шын мәнінде жүзеге асыра алды.

Онда саясатта, мемлекеттік мекемелерде, бизнесте өз ісін шын білетін адамдар жұмыс істейді және дамып келеді. Қазақстанда, өкінішке орай, меритократия жай ғана әдемі сөз болып қала береді. Біздің елімізде жоғары лауазымдарды өте біліксіз адамдар алады.

Бір қызығы, Сингапурда үкімет халықты алдағы реформалар туралы 3 жыл бұрын ескертеді, сонда барлық салдарларды түсіну және оларға дайындалуға мүмкіндік туады. Қазақстанда кәсіпкерлер ұзақ мерзімді жоспарлауды іс жүзінде мүмкін емес ететін, күтпеген өзгерістерге жиі ұшырайды.

Осылайша, Қазақстанның көптеген экономикалық проблемалары қалыптасқан стратегияның жоқтығына байланысты болып отыр. Яғни, нақты басымдықтардың болмауы - мемлекеттік ресурстарды тиімсіз пайдалануға әкелі псоқтыруда.

Стратегия мен біртұтас ұлттық идея болмаған кезде қоғамға әрқашан пайда әкеле бермейтін жобаларға орасан зор қаржы құйылады. Ал жобалар табыстылығының басты критерийі көбінесе бюджетті игеру фактісіне айналады. Нәтижесінде ақша жұмсалады, бірақ нақты өзгерістер азаматтардың көпшілігі үшін көрінбейді, үкіметке сенімсіздік пен елдің болашағынан үмітсіздікті арттырады.

Қазіргі Қазақстанда тағы бір созылмалы мәселе бар – ол дарынды жастардың эмиграциясы! Олар тек үлкен жалақыға ғана емес, сонымен қатар байланыс, таныс-тамырлық емес, құзыреттілік бағаланатын ортаны іздеуге кетеді.

Бұл адамдардың өзін-өзі жүзеге асыру мүмкіндігін және шабыттандыратын ұлттық идеяны көрмейтіндіктен, әлеуметтік лифттердің болмауынан туындап отырған жағдай. Оның үстіне, жаңа ұрпақ үшін ақша онша маңызды емес. Оларды сақтау үшін оларға күшті мағына беріп, өмірге әсер ететін барлық қосымша факторларды жою қажет. Біз 20 жастағы жастардың, ең қабілетті болашақ көшбасшылардың, бәрін жақсартқысы келетіндердің елде қалғысы келетініне көз жеткізуіміз керек. Әйтпесе, елден кететіндердің қатарында келесі Ли Куан Ю болуы мүмкін.

Сонымен, Ұлттық идеяны қалыптастырудың жаңа ұраны ең алдымен саяси жүйеге бағытталуы керек! Мемлекеттік басқарушылар түсінуі керек: Сіз өз көзқарасыңызды өзгерте аласыз және меритократия принциптерін жүзеге асыра аласыз!

Бір нәрсе анық – бүгінде табысты деп атауға болатын елдер, тарихтың белгілі бір кезеңінде қоғамға бағытталған институттар құруды таңдаған адамдарға қарыздар! Келесі әлеуметтік келісім-шарт қайтадан дүмпу болып шықса немесе нәтиже бермесе, тоқырау қаупі еселеп, елдегі кәсіпкерлікті дамытуды ұмытуымыз мүмкін.

Керімсал Жұбатқанов,

тарих ғылымдарының кандидаты, С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университетінің доценті

Abai.kz