Qúqyqtyq mәdeniyet – qoghamnyng ainasy men әdebi boluy kerek!

Qúqyqtyq sauattylyqtyng eki týrli negizi bar. Birinshisi – zannamalyq bilimderge, azamattyq-qúqyqtyq kodeksterde jazylghan tәrtip-týzimderge jettik bolu. Búl zandyq negizi bolyp tabylady. Ekinshisi – zandyq tanym. Oghan zandy qúrmetteu, zangha boysynu, zangha jýginu qatarly sanaly әreketter kiredi.
Kez kelgen azamat jogharydaghy eki týrli negizdi, yany alghy shartty tolyq әzirlegende ghana ony is jýzinde qoldana alatyn, ózining zandyq qúqyn tolyq qorghay alatyn bolady. Bireui kem bolsa, zang ýdesinen tolyqtay shygha almaydy. Zang normalaryn tolyq bilgenmen, zangha qúrmeti bolmasa, óz paydasyna jýzege asyrudy oilasa, zang qúryghynan qútylmaydy. Zandyq týisigi bolghanmen, naqty ómirde ony zandyq normalarmen úshastyrmasa, aqyr sonynda opyq jeydi. Mine, búdan qúqyqtyng sauattylyqtyng el azamattary ýshin óte manyzdy ekenin týsinemiz.
Qúqyqtyq sauattylyq – azamattardyq zandyq qúqyghyn qorghauda zandyq kepildikti, qúqyqtyq erejelerdi paydalanudy kórsetedi. Sonday sharty oryndaghanda ghana sottyng әdildigimen kemeldiligine kóz jetkizuge, qúqyq orghandaryna senimin artyrugha bolady.
Zandy qúrmetteu túrghysynan alghanda, azamattardyng qúqyqtyq sauatylyghy joghary bolghanda ghana, sanaly týrde zandy qúrmetteytin,zangha baghynatyn, zangha senim artatyn bolady.
Zandyq qúqyn paydalanu túrghysynan alghanda, azamattardyng qúqyqtyq sauattylyq dengeyi joghary bolghanda ghana aq pen qarany tolyq ajyratyp, qzining qúqyn erkin qorghay alatyn, zandyq túrghydan qamtamasyz etetin bolady.
Qúqyqtyq sauattylyq jeke adamnyng meyli túrmys, júmys, mansap salasynda bolsyn jan-jaqty damuynda sheshushi ról atqarady. Sanaly әreket etuine baghdarshy bolady, dúrys jol silteydi. Preziydentting el azamattarynyng qúqyqtyq sauattylyghyna erekshe kónil bólui de tegin emes. Qúqyqtyq sauattylyq qoghamnyng túraqtylyghy men ýzdiksiz damuynda da úiytqylyq ról oinaydy.

Suret: Spiykerding alibomynan alyndy.
Janar Túranqazyqyzy, QR IIM Akademiyasynyng baspasóz hatshysy. Jurnalist, zanger, polisiya kapitany:
– Qúqyqtyq mәdeniyet – qoghamnyng zandardy týsinui, qúrmetteui jәne olardy saqtauyna negizdelgen qúndylyqtar jýiesi. Ol azamattardyng qúqyqtary men mindetterin biluinen, zandardy saqtaudan jәne әdildikke úmtyluynan túrady.
Búl túrghysynan alghanda aty anyzgha ainalghan anyz da, abyz, er Bauyrjan Momyshúlynyng «Tәrtipke baghynghan qúl bolmaydy», - degen úly tәmsilin eskergendi jón kóruimiz kerek. Sebebi, tәrtip bolghan jerde baghynu da, bas ii de kerek. Ol Otanyna degen qúrmet, iba.
Qúqyqtyq mәdeniyet joghary bolghan jaghdayda, qoghamda zangha degen senim artyp, qúqyq búzushylyqtardyng sany da azayady.
Búl mәdeniyet jýiesi qoghamnyng barlyq dengeylerinde, sonyng ishinde otbasynda, bilim beru mekemelerinde jәne júmys oryndarynda qalyptasady. Qúqyqtyq mәdeniyet azamattardyng qúqyqtyq sauattylyghyn arttyru arqyly nyghayady jәne qoghamnyng túraqty damuy men tәrtibine negiz bolady. Qúqyqtyq mәdeniyetti jetildiru, azamattardyng qúqyqtyq sanasy arqyly tәuelsiz әri demokratiyalyq memleket qúrugha әser etetin qúqyqtyq qoghamdy qalyptastyrudyng manyzdy bólshegi bolyp tabylady.
Memleket basshysy qúqyq qorghau organdarynyng basshylarymen keneste «Zang jәne Tәrtip» qaghidatyn ústanu qoghamnyng iydeologiyalyq jәne sayasy núsqaulyghyna ainaluy qajet ekenin atap ótti. Preziydent: «Ádiletti Qazaqstan – Zang men Tәrtip ýstemdik qúratyn el», – dedi. Búl jana qoghamdyq kelisimning irgetasynda túrghan manyzdy postulat. Barlyq azamattardyng zang aldyndaghy tendigining konstitusiyalyq qaghidaty saqtalmaghan jerde әdiletti memleket qúru mýmkin emes. Búl turaly Preziydent taghy da eske saldy.
Zandy saqtau – әdilettilikting negizi. Sonymen birge әdiletti qoghamda zang – tendik pen tәrtipting kepili. Qúqyqtyq memlekettegi әdilettilik zanmen rettelgen barlyq әleumettik qatynastardyng ortaq belgisi bolady. Búl rette zannyng saqtaluy jauapkershilikti qabyldaudy da bildiredi.
Memleket basshysy «Adal adam – Adal azamat – Adal tabys» atty Últtyq qúryltaydyng ýshinshi otyrysynda últtyng jana kelbetin aiqyndaytyn negizgi qúndylyqtar retinde: «Taghy bir manyzdy qúndylyq, búl – zang jәne tәrtip. Zang aldynda bәri birdey. Búl – barshagha ortaq myzghymas qaghida. Memleket jýgensizdikke, tәrtipsizdikke jәne beyberekettikke eshqashan jol bermeydi. Múny әrbir azamat jete týsinui tiyis. Barsha azamat, barlyq jerde, sonyng ishinde әleumettik jelide de zandy mýltiksiz saqtauy kerek. Zangha qayshy keletin, qoghamgha iritki salatyn jәne arandatushylyq pighyldaghy kez kelgen әreketke qatang tiym salynady. El ishindegi tәrtipke әrqaysymyz jauaptymyz», – dep atap kórsetuining ózi memleketimizdegi tynyshtyqty jәne azamattarymyzdyng qauipsizdigin qamtamasyz etuge basa mәn beruin óte oryndy aitylghan talap deuge bolady.
Abai.kz