Garvard uniyversiytetining әrtýrli pәn baghytyndaghy ghalymdaryn biriktiretin jobasy – Harvard Growth Lab analitikteri "Ekonomikasynyng kýrdeliligi reytingin" (ECI) týzdi.

Sonday-aq, sәuirde osy reyting negizinde 5 jyl qoldanysta bolghan dýniyejýzi elderining "Ekonomikalyq kýrdelilik atlasy" janartyldy.

Sonymen, jetekshi ghalymdardyng pikirinshe, búl Atlasta Ortalyq Aziya aimaghynyng shyn mәnindegi liyderi retinde Ózbekstan tanyldy. Ol ekonomikasynyng kýrdeliligi, diyversifikasiyalanuy jóninen jahandyq reytingte 25-oryngha shyghanday kóterildi.

"Ózbekstan songhy jyldary halyqaralyq dengeyde ýzdik sanalatyn ozyq ósimdi pash etude. Sarapshylardyng baylamynsha, Ózbekstan eksporty әlemdik naryqta bәsekege qabiletti birden 162 ónim atalymyna iye. Búl onyng әlemdik naryqtaghy zor әleuetin rastaydy", – dep habarlady Harvard Growth Lab analitikteri.

Ekonomikalyq kýrdelilik jónindegi әlemdik reytingte Ózbekstan qayran qaldyrarlyq ósim tanytyp otyr.

Nәtiyjesinde, biyl ózbek eli jer-jahandaghy ekonomikalyq әleuetti 145 memleketting ishinde 80-oryngha shyqty.

Ortalyq Aziyanyng ózge elderining kórsetkishteri kelesidey:

• Qyrghyzstan – 59-oryn,
• Qazaqstan – 84-oryn (birden 6 pozisiyasyn joghaltyp, tómen qúldyrady),
• Tәjikstan – 124-oryn (5 pozisiyagha jaqsartty),
• Týrikmenstan – 126-oryn (12 pozisiya joghaltty).

Álem boyynsha kósh basynda Shveysariya, Japoniya, Singapur, Tayvani men Ontýstik Koreya túr.

Múnda Ortalyq Aziyada osy kórsetkish boyynsha Qyrghyzstan ozyq túrghanday kórinedi. San boyynsha solay. Alayda Garvard sarapshylary sapa boyynsha múny uaqytsha qúbylys sanaydy, ol Reseyding sanksiyadan qútyluyna deyin ghana sozyluy mýmkin.

Óitkeni Qyrghyz Respublikasynyng bir jyldyq eksporty 3 milliard dollardy qúraghan. Onyng ishinde 45%-yn qyrghyz jerinen óndirilgen altyn men baghaly metaldardyng konsentraty enshiledi.

Odan keyingi "TOR-10" tauarlar tiziminde úyaly telefondar, sheteldik avtomobilider, mys synyghy, túrmystyq tehnika siyaqty ónimder jәne kómir túr. 2023 jyldan beri olardyng importy da, eksporty da kýrt ósken.

Búl jerde respublika osy tizimnen tek metallurgiya men kómirdi ózi óndiretini týsinikti. Sarapshylar qalghan ónimdi sanksiyadaghy Resey súr importpen Euraziyalyq odaq mýshesi Qyrghyzstan arqyly tasitynyn aityp jýr.

Sondyqtan naghyz kóshbasshygha mәn bergen Garvard mamandary Ózbekstannyng eksporty jyl sayyn orta eseppen 20,5% ósip otyrghanyna ekpin týsirdi.

Búl dýniyejýzindegi ýzdik kórsetkishterding biri jәne qarqyny OA aimaghyndaghy barlyq elderden әldeqayda kóp. Sonyng arqasynda el ekonomikasy ornyqty ósimdi pash etip keledi.

Búl rette ózbekting shiykizattyq emes eksporty jyl sayyn ortasha 21,9%-gha artuda. Búl әlemdik ortasha dengeyden kóp joghary.

Songhy 5 jyldaghy eksportynyng ósuine eng qomaqty ýles "ortasha óndeudegi" ónerkәsiptik tauarlargha tiyesili.

Barynsha kýrdeli ónimderge ie óndirister arasynda ósim qarqyny boyynsha aldynghy oryngha mashinajasau (89%), ónerkәsiptik jabdyq (77%), elektrotehnika (59%) shyqty.

Ózbek eksporty әrtaraptana týsti jәne 5 jylda eksporttyq tauarlary qataryna jana 67 ónim qosylghan.

"Ózbekstan tól eksporttyq portfeline 67 jana ónimdi qosty jәne olardy jahandyq naryqqa jetkizuden qosymsha 2,1 milliard dollar payda tapty. Búl memleketting diyversifikasiyalau strategiyasynyng tabystylyghyn jәne elding bәsekege qabilettiligining artqanyn aighaqtaydy. Osy jana ónimderding ózi Ózbekstan halqynyng jan basyna shaqqandaghy tabysyn taghy 59 dollargha arttyrdy", – dep atap ótti Harvard Growth Lab ekspertteri.

Amerikalyq ghalymdardyng baylamynsha, Ózbekstannyng ekonomikasy 2033 jylgha deyin kem degende 5,6%-dap artyp otyrady. Osy arqyly ósim qarqyny boyynsha әlemdegi (!) №2-shi elge ainalady.

Áytse de, odan kóp boluy mýmkin: Ózbekstan jalpy ishki ónimi 2021 jyly – 7,4%-gha, 2022 jyly – 5,7%-gha, 2023 jyly – 6%-gha, 2024 jyl qorytyndysynda – 6,5%-gha úlghaydy. Yaghni, amerikalyq analitiyk-zertteushiler saqtyq tanytyp belgilegen 5,6%-dan әldeqayda kóp.

Ortalyq Aziyanyng ózge elderi ekonomikalarynyng 2033 jylgha deyingi ósimi boyynsha boljam kelesidey:

• Tәjikstan JIÓ-sining orta eseppen jyl sayynghy ósimi – 4%,
• Qyrghyzstanda – 3,9%,
• Qazaqstanda – 3,6%,
• Týrikmenstanda – 2,7%.

Garvard ghalymdary Ózbekstannyng óz ekonomikasyn qúrylymdyq transformasiyalau baghytynda ýzdiksiz ilgerilep kele jatqanyn atap ótti. Osy maqsatta ózbek Ýkimeti resurstardy, qarajatty auyl sharuashylyghy siyaqty ónimdiligi tómendeu sektorlardan elektronika, mashinajasau siyaqty joghary ónimdilikti salalargha qayta baghdarlap jatyr.

Mysaly, qazirgi kezde Ózbekstan kartopty, bidaydy, basqa da daqyldardy ózinde ósirudi azaytyp, olardy Qazaqstannan, Qyrghyzstannan jәne Tәjikstannan tasidy. Yaghni, shiykizattyq ekonomikadan ketip, qosylghan qúny joghary ónimderge den qoydy.

Garvard uniyversiytetining zertteushileri Ózbekstangha "qazirgiden de kýrdeli ónimderge kóshu boyynsha rekomendasiyalar" berdi.

Onda әlemdik naryqta keng súranysqa ie 50 ýzdik jana ónimning óndirisin jolgha qong úsynyldy. Olardyng әlemdik naryghy 580 milliard dollardy qúraydy.

Búdan bólek, jenil ónerkәsipte jahandyq naryghy 370 milliard dollar bolatyn 29 tauar týrin Ózbekstannyng shyghara alatyn әleueti bary aityldy.

Búghan qosa, ózbek eline auyl sharuashylyghynyng 14 jana tauar týrin óndiruge kóshuge kenes berildi. Sonda qosymsha 117 milliard dollar tabys taba alady.

Abai.kz