Beysenbi, 24 Sәuir 2025
Mәdeniyet 484 0 pikir 23 Sәuir, 2025 saghat 12:43

Átkenshektegi ekeu

Suret: Avtordyng múraghatynan alyndy.

Jalghyzdyq – adam bolmysyna tәn mәngilik kýi

HH ghasyr dramaturgiyasynda  adam psihologiyasynyng tereng qatparlaryn ashugha degen talpynys erekshe bayqalady. Atap aitqanda, Anton Chehov keyipkerlerding ishki jan dýniyesin shynayy jetkizu arqyly psihologiyalyq dramanyng damuyna ýles qosty.  Bertolit Breht "Epikalyq teatr" iydeyasyn úsynyp, kórermendi oqighagha beytarap qarap, oilanugha shaqyrdy. Jan-Poli Sartr men Aliber Kamu adamnyng erkindigi men jauapkershiligi mәselelerin óz shygharmalarynda qozghady. Ejen Ionesko men Samueli Bekket bolsa, adam ómirining maghynasyzdyghy men qatyp qalghan erejelerdi syngha aldy. Qazaq dramaturgiyasy da osy jahandyq ýrdisten qalys qalmay, ózindik últtyq boyauyn saqtap, ýlken kórkemdik jetistikterge jetti. Mәselen: Múhtar Áuezov, Ghabit Mýsirepov, Ábish Kekilbaev, Oralhan Bókey, Dulat Isabekov syndy qalamgerler kenes dәuirindegi qoghamdyq ózgerister men adam bolmysy arasyndaghy qaqtyghysty kórsetti. Sonyng ishinde, Amerikalyq dramaturg Uiliyam Gibsonnyng «Dvoe na kachelyah» piesasy da dәl osy ishki ruhany arpalysty, kýizelis pen mahabbattyng kýrdeli tabighatyn zertteytin tuyndy. Qazaq tiline «Átkenshektegi ekeu» dep tәrjimalanghan búl shygharma, Ghabit Mýsirepov atyndaghy Qazaq akademiyalyq balalar men jasóspirimder teatrynda «seni sýiem» atauymen Dina Júmabaydyng rejisserlik interpretasiyasynda erekshe tynys alyp, kórermenge tereng oy salarlyq sahnalyq oqigha retinde úsynyldy.

Kishi zalda qoyylghan spektakli kórermen men akter arasyndaghy shekarany joyyp, qatynasty meylinshe jaqyndatugha baghyttalghanyn angharugha bolady. Qoyylym eki keyipkerding  Giyteli men Djerriyding kýrdeli qarym-qatynasy arqyly jalghyzdyqtyng týr-týrin beyneleydi.

Giyteli - óz ómirinde talay qarym-qatynasty bastan ótkergen, tәjiriybeli, biraq soghan qaramastan, shynayy mahabbatty búryn-sondy sezinbegen aru. Qoyylym barysynda ol er adamnyng ozbyrlyghyna kóz júma qarap, soqyr sezimge berilgen jan retinde kórinedi. Sonymen qatar, asqazanynda jazylmas jarasy bar, búl - onyng búrynghy abiuzivti qarym- qatynastarynyng saldary dep týsine alamyz. Aktrisa Aida Jantileuovanyng oryndauyndaghy Giyteli beynesi - shynayy, ishki jarasy teren, mahabbat izdep sharshaghan jan. Al, Djerry - balalyq shaghynyng jarasynan aryla almaghan, ózimen kýresip jýrgen zanger. Sýiip qosylghan Tess esimdi әielimen ajyrasyp, jana ómir bastau ýshin Nebraskadan Niu-Yorkke keldi.  Balalyq shaghynda bastan ótkergen kedeylik pen jalghyzdyq ony ómir boyy mazalap keledi. Onyng ishki kýizelisi ózin-ózi kinәlaugha, tipti suisidke deyin jeteleydi. Elubay Nariman búl obrazdy tereng psihologiyalyq sheberlikpen jetkize bildi. Qoyylymnyng basynda sabyrly, ústamdy kórinetin Djerry finalgha qaray ishki arpalystan sharshap, aqyry sheshim qabyldap, óz ómirimen qoshtasugha deyin barady.  Kórermen emosiyasyna erik berip, keyipkerlerding kýiinen ýrkip, qosa jylap jatqandaryna kuә boldyq. Osyghan qarap biz akterlik qúramnan ýzdik tandem shyqty dep aita alamyz. Ásirese, ishki jan dýniyedegi sezimderding syrtqy plastikalyq órilui kelesti.Rejisser sahnada mahabbat pen saghynyshqa toly kezenning nәzik iyirimderin psiho-fizikalyq akterlik oiynmen sheber órip, djaz әuenderining yrghaghy arqyly amerikalyq ómir saltynyng ózindik bolmysyn sezindire otyryp, erekshe atmosfera qalyptastyra aldy.

Eki keyipker arasyndaghy qarym-qatynas - qazirgi qoghamdaghy nәzik әri manyzdy taqyryptardyng biri. Biri - ózin sýie almaytyn bolsa, ekinshisi - ótken ómirining jәbirlenushisi. Búl - qazirgi kýnning de shyndyghy. Mine sondyqtan bolar, piesa atauy «әtkenshektegi ekeu». Olardyng arasyndaghy baylanys túraqty emes, sezimder qúbylyp túrady naghyz «әtkenshek» siyaqty. Búl emosionaldyq terbelis -mahabbattaghy, jalghyzdyqtaghy, senim men senimsizdik arasyndaghy kýi. D.Júmabaydyng tandap alghan shet eldik shygharmalary bizding qazaqy mentaliytetke say kelui kónil quantqany men kótergen taqyryby ayanyshty.

Eng әserli tústardyng biri - sahnalyq dekorasiyadaghy simvolizm. Artqy fonda ýzdiksiz qozghalysta bolatyn ýlken pazl qúrylymy ornatylghan. Keyipkerler ashulanyp, kýizeliske týsken sayyn  pazl bólshekteri shashylyp ketip, onyng ornyna әlemge әigili suretshilerding tuyndylary payda bolady. Mәselen, Giyteliding bólmesinde Mark Shagaldyng ataqty «Qala ýstinde» kartinasy kórermen nazaryna úsynylady. Búl tuyndy da suretshi  sýiikti әieli Bellamen birge qala ýstinde  qalyqtap túrghan kýidi beyneleydi. Rejisser búl kartinany kórsetu  arqyly jana qalagha qonys audarghan keyipkerine  Niu-Yorkting mýmkindikter qalasy retinde kóringenin jәne mahabbatyn tabugha ýmit syilaghanyn bayqaymyz. Biraq, sonynda Djerry ýshin búl qala jalghyzdyq pen kýizelisting simvolyna ainalady.Al, Djerriyding bólmesinde Edvard Munktyng «Ajyrasu» atty tuyndysynyng payda boluy - mahabbat sahnasynyng songhy bólimi ekenin anghartady.«Ajyrasu - kishkentay ólim»  degen úghymdy suretker búl kartinada tereng beynelegen.  Er adam - kýizeliste, toryghuda, al әiel –ozbyrlyq kórgen solynqy kýide. Pazl tolyq ashylghan sәtte biz keyipkerlerding ajyrasuyna kuә bolamyz.

Qoyylymnyng eng ýlken jetistigi - onyng býgingi qoghammen ýndesuinde. Psihologiyalyq travmalar, ishki kýizelis, ózin-ózi baghalau mәselesi, abiuzivti qatynastar - búnyng bәri qazirgi zaman jastarynyng da kýn tәrtibindegi taqyryptar. «Átkenshektegi ekeu» – sahnada qoyylghan mahabbat dramasy ghana emes, búl – jalghyzdyqpen kýrestin, ruhany izdenistin, adamnyng ishki әlemindegi kýizelisting shynayy beynesi. Rejisser Dina Júmabaydyng sahnalyq sheshimderi men akterlik qúramnyng tereng oiyndary búl spektaklidi әserli әri este qalarlyq tuyndygha ainaldyrghan. Djerry men Giyteliding oqighasy – býgingi ómirding bir kórinisi.

Úlpan Sherihan,

T. Jýrgenov akademiyasynyng teatrtanushy studenti

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

46 - sóz

Qayrauly qara semser

Esbolat Aydabosyn 2182
46 - sóz

Tilendiyev nege Tarazidyng qúlaghyn qyrshyp aldy?

Tóreghaly Tәshenov 4848
Anyq-qanyghy

Europagha Resey aumaghynsyz shyghu joly

Ashat Qasenghaly 5084
46 - sóz

Bizge beymәlim Baraq han

Jambyl Artyqbaev 4325