Seysenbi, 6 Mamyr 2025
Anyq-qanyghy 2241 0 pikir 6 Mamyr, 2025 saghat 15:35

Resey dumasynda "Qazaqstantanushylar" nege kýrt kóbeydi?!

Suret: rbc.ru saytynan alyndy.

JYNDYNY «JYNDY» DESE ‑ BÓRKI QAZANDAY BOLADY...

(Halyq maqaly)

 

Resey Fedarasiyasy Dumasynda bir deputat bar: aty‑jóni – Evgeniy Fedorov. Ol ózi búrynghy әskery bolsa da, deputat bolghaly ekinshi mamandyqqa qyzyghushylyghy oyanyp, «tarihshy» bolghysy kelip jýr. Keyingi kezderde ony «Qazaqstan taqyryby» meylinshe qyzyqtyratyn synayly...  Anda‑sanda osy taqyrypta «әu» dep qoymasa, basy jazylmaytyngha úqsaydy...

27‑sәuirde Resey tarihshy‑sayasattanushysy Andrey Grozin 27 sәuir kýni Astana әuejayynda tólqújattyq baqylaudan óte almay, kelesi kýni Mәskeuge keri qaytugha mәjbýr bolghan edi. Osyghan riza bolmaghan birneshe deputat (K.Zatuliyn) Qazaqstannyng dostyq qatynasyna kýmәndanatynyn aitty. Búl jerde «Qazaqstan tarihynyng mamany» E.Fedorov qalay shydasyn, ózining «әlәulәiin» jyrgha qosty:

«Zang túrghysynan qaraghanda, men búryn da aityp ótkendey, Qazaqstan 1991 jyly qúrylghan kezde býkil aumaghyn Reseyden syilyq retinde aldy. Óitkeni, KSRO qúramynan odaqtas respublika shyqqan jaghdayda tuyndaytyn mәselelerdi sheshu tәrtibi turaly №1409-I zangha sәikes, aumaq bir respublikadan ekinshisine ótetin bolsa, kelissózder jýrgizilui tiyis edi. Búl jaghdayda eshqanday kelissózder bolghan joq. Qazaqstan  tamasha el, biraq onyng territoriyasy syilyq ekeni de anyq. Men osyny aittym, al Qazaqstanda bireuler renjigen kórinedi. Syilyqqa renjuding ne keregi bar? Búl — shyndyq», — dep kósilipti «tarihshy» RTVI-ge bergen súhbatynda.

Tarihy kontekst ne deydi?

1991 jyly Kenes Odaghy (KSRO) ydyraghan kezde onyng qúramynda bolghan respublikalar — sonyng ishinde Qazaqstan da — tәuelsiz memleketterge ainaldy. Qazaqstan Kenes Odaghynyng qúramynda Qazaq Kenestik Sosialistik Respublikasy (Qazaq KSR) retinde boldy. Al onyng aumaghy 1936 jyldan bastap birtindep qalyptasqan.

KSRO ydyraghanda respublikalar halyqaralyq qúqyq normalaryna sәikes «uti possidetis juris» qaghidasy boyynsha (yaghni, búrynghy әkimshilik shekaralar birden halyqaralyq shekaralargha ainalady) ózderining sol kezdegi shekaralarymen tәuelsizdik aldy. Búl — halyqaralyq qúqyqta moyyndalghan ústanym.

Al, №1409-I zany — KSRO Jogharghy Kenesi 1990 jyly qabyldaghan  zany bolatyn. Ol ‑ Odaqtas respublikalardyng Odaqtan shyghu tәrtibin retteuge baghyttalghan edi. Alayda búl zang is jýzinde qoldanylmady. Óitkeni KSRO ydyrap ketti de, respublikalar tәuelsizdigin birjaqty jariyalady. Ári, ol zandy oryndamay, óz betinshe «Odaqtyng ydyrauy turaly» Sheshim qabyldaghandar arasynda Qazaqstan joq bolatyn. Sol sebepti búl zangha silteme jasau — tarihy túrghydan da, qúqyqtyq túrghydan da dauly mәsele. Qazaqstan osy «zan» negizinde RF‑men «kelissóz» jýrgizuge mindetti emes, sebebi, halyqaralyq dengeyde «RF búrynghy KSRO memleketi» dep tanylmaydy.

Sayasy kontekst ne deydi?

Búl pikir Reseyding resmy túlghalary tarapynan songhy jyldary jii qaytalanyp jýrgen bir ritorikagha jatady. Olar postkenestik kenistiktegi memleketterding qazirgi shekaralaryn "tarihy syilyq" dep sipattap, Kremliding yqpalyn arttyru nemese qysym kórsetu maqsatynda paydalanady.

Qazaqstan — kópvektorly sayasat jýrgizetin el. Reseymen tyghyz ekonomikalyq jәne sayasy qarym-qatynas ornatqanyna qaramastan, ózining egemendigin, territoriyalyq tútastyghyn jәne últtyq biregeyligin berik ústanady. Múnday mәlimdemeler Qazaqstan qoghamynda, әsirese jastar men sarapshylar arasynda ashu men alandaushylyq tudyrady. Óytkeni búl elding egemendigine kýmәn keltiru dep qabyldanady.

Qazaqstannyng ústanymy qanday?

Qazaqstan óz tәuelsizdigin 1991 jyly jariyalady jәne sol jyldan bastap Birikken Últtar Úiymynyng tolyqqandy mýshesi. Onyng aumaqtyq tútastyghy halyqaralyq qúqyqpen jәne әlemdik qauymdastyqpen moyyndalghan. Sonymen qatar, Resey 1992 jyly Qazaqstanmen ekijaqty sharttar arqyly onyng shekarasyn jәne egemendigin moyyndaghan.

Qorytyndylay aitqanda, múnday mәlimdemeler tarihy faktilerge sәikes kelmeydi jәne qazirgi halyqaralyq qúqyq normalarymen ýilespeydi. Búl, tek ‑ «sayasy qysym kórsetu» maqsatynda aitylghan sóz.

Sondyqtan, E.Fedorov myrzagha Qazaqstan aumaghyna enuge memleket tarapynan tiym salynghan. Dúrys tiym, onyng «bórkin qazanday etudin» esh qajeti joq!

Abai.kz

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Ádebiyet

Altyn sandyq

Bauyrjan Omarúly 1795
Bilgenge marjan

Sertine berik samuray...

Beysenghazy Úlyqbek 2042
46 - sóz

«Rodoslovnaya kazahskih hanov»: vsemirnoe priznanie

Kerimsal Jubatkanov 1974