Kýni keshe qazaqtyng ruhany tiregi Abaydyng әruaghyn әjualap, dýiim júrtty dýr silkindirgen Áliya Áshim endi qazaqtyng qúiryq-bauyr asatu dәstýrin arabtan kóshirip әkepti, tipti Hazireti Áliyden qalghan dep viydeo jasap, júrtty ekige jarghanyn kórip shydamadym, taqyrypqa zertteu jasap, mәlimet jinamaugha bolmady.

Bir qaraghanda múnday pikir eleusiz, «pikir erkindigi» tәrizdi kóringenimen, tarihy sana men últtyq bolmysty búrmalaudyng bir mysaly ekeni anyq. Sebebi salt – jay ghana rәsim emes, ol – últtyng jadyndaghy eng kóne kod.

Býgin osy mәseleni bayyppen, baysaldy týrde jurnalist retinde emes, últ perzenti retinde birge saralap kóreyik.

Qazaqtyng qúdasyna qúiryq - bauyr asatu dәstýri - «endi biz tuyspyz», «aramyzda syr joq», «bauyrday boldyq» degen taza simvolikalyq ritual.

Múnyng negizinde:

Qúiryq may – qazaqtyng dәstýrli dýniyetanymynda berekenin, baylyqtyn, molshylyqtyng belgisi.

Bauyr – qazaq ýshin jaqyndyqtyn, tuystyqtyn, senimning nyshany. «Bauyr basu», «bauyryna tartu», «bauyrmal bolu» degen úghymdar – beker emes.

Endi búl salt qaydan shyqqan degen mәselege keleyik.

Qúiryq-bauyr asatu dәstýri arabtardan nemese islamnan kelgen degen mәlimetti eshbir tarihy derekterden taba almadym.

Eng bedeldi qazaq etnograftary:

S. Múqanov («Halyq múrasy»),

H. Arghynbaev («Qazaqtyng otbasylyq dәstýrleri»),

E. Túrsynov, Á. Tóleubaev, J. Artyqbaev - bәri birauyzdan: búl salt kóshpeli týrki-monghol halyqtarynyng arhaikalyq dәstýrinen qalghan, islamgha deyin de bolghan, mal sharuashylyghymen tikeley baylanysty últtyq yrym-nyshan deydi.

«Bauyr jeu – bauyrlas boludyng belgisi» — múnday týsinik ejelgi týrkilerde de, keybir monghol, qyrghyz, altay halyqtarynda da kezdesedi.

Al, islam ne deydi?

Islamnyng neke dәstýrinde (nikah) Áliya Áshim aitqanday, qúiryq-bauyr asatu, betine ún jaghu degen rәsim atymen joq.

Hadisterde de, Hazireti Áliyding ómirbayanynda da qúiryq-bauyr tartu, jegizu, jaqyn bolu turaly naqty mәlimet joq.

Arab elderinde etke simvolikalyq mәn beru dәstýri siyrek, al mal etin mýshelerge bólip qúrmet kórsetu – jalpy arab dәstýrine tәn emes.

Sharighatta ýilenu rәsimi — dúgha, mәhr, kuә, uaghyz, niyet pen jauapkershilikke negizdelgen. (Áliya mәhr degen arabtan kirgen rәsim dese qos qolymdy kóterip kelisemin).

Al, qúiryq-bauyr asatu dәstýri Ázireti Áliyden qalghan degen әngime ghylymy dәlelge emes, oidan qúralghan anyzgha úqsaydy.

BÚL PIKIR ÓTE QAUIPTI!

Nelikten ekenin aitayyn.

Últtyq dәstýrdi ózinen aiyru – sol últty TAMYRYNAN ÝZU degen sóz. Qazaqtyng myng jyldyq saltyn «bireuden alghan» dep kórsetu – MÁDENY MENMENDIKTING bir týri.

Múnday kózqaras — dindi foliklorgha ainaldyrady, al dәstýrdi dinmen shatastyru — eki ilimning de qadirin ketiredi.

Erteng basqa bireu «betashar parsydan qalghan», «túsaukeser ýndilerden shyqqan» dese, oghan da sene bermekpiz be?

Býginde bizge últtyq pen diny múrany shatastyrmay, әrqaysysynyng ornyn tanityn parasat kerek.

QYSQASY, qúiryq-bauyr asatu — qazaqtyng ózinen shyqqan, ózine ghana tәn, tarihiy-mәdeny tamyry tereng salt. Ol bireuden engen nemese syrttan singen emes, jaratylysy kóshpeli, ruhaniy-әleumettik mazmúny týrkilik dәstýr.

Ár dәstýrge óz kózqarasymyz boluy mýmkin. Biraq jalghan derekke sýienip, júrtty shatastyryp, dindi de, dәstýrdi de sayasilandyru — tariyhqa opasyzdyq, halyqqa qiyanat.

Salt jayly aitsaq — derekpen sóileyik.

Din turaly aitsaq — ilimmen sóileyik.

Últqa qyzmet etkimiz kelse — jalghandy jarnamalamayyq.

Óz týbirin tanymaytyn halyq – tamyrynan ajyraghan bәiterekke úqsaydy.

Últtyng jadyn jalghan anyzben emes, aqiqatpen suarayyq!

Gýlmәriya Barmanbekova

Abai.kz