كۇنى كەشە قازاقتىڭ رۋحاني تىرەگى ابايدىڭ ارۋاعىن ءاجۋالاپ، ءدۇيىم جۇرتتى ءدۇر سىلكىندىرگەن ءاليا ءاشىم ەندى قازاقتىڭ قۇيرىق-باۋىر اساتۋ ءداستۇرىن ارابتان كوشىرىپ اكەپتى، ءتىپتى حازىرەتى اليدەن قالعان دەپ ۆيدەو جاساپ، جۇرتتى ەكىگە جارعانىن كورىپ شىدامادىم، تاقىرىپقا زەرتتەۋ جاساپ، مالىمەت جيناماۋعا بولمادى.

ءبىر قاراعاندا مۇنداي پىكىر ەلەۋسىز، «پىكىر ەركىندىگى» ءتارىزدى كورىنگەنىمەن، تاريحي سانا مەن ۇلتتىق بولمىستى بۇرمالاۋدىڭ ءبىر مىسالى ەكەنى انىق. سەبەبى سالت – جاي عانا ءراسىم ەمەس، ول – ۇلتتىڭ جادىنداعى ەڭ كونە كود.

بۇگىن وسى ماسەلەنى بايىپپەن، بايسالدى تۇردە جۋرناليست رەتىندە ەمەس، ۇلت پەرزەنتى رەتىندە بىرگە سارالاپ كورەيىك.

قازاقتىڭ قۇداسىنا قۇيرىق - باۋىر اساتۋ ءداستۇرى - «ەندى ءبىز تۋىسپىز»، «ارامىزدا سىر جوق»، «باۋىرداي بولدىق» دەگەن تازا سيمۆوليكالىق ريتۋال.

مۇنىڭ نەگىزىندە:

قۇيرىق ماي – قازاقتىڭ ءداستۇرلى دۇنيەتانىمىندا بەرەكەنىڭ، بايلىقتىڭ، مولشىلىقتىڭ بەلگىسى.

باۋىر – قازاق ءۇشىن جاقىندىقتىڭ، تۋىستىقتىڭ، سەنىمنىڭ نىشانى. «باۋىر باسۋ»، «باۋىرىنا تارتۋ»، «باۋىرمال بولۋ» دەگەن ۇعىمدار – بەكەر ەمەس.

ەندى بۇل سالت قايدان شىققان دەگەن ماسەلەگە كەلەيىك.

قۇيرىق-باۋىر اساتۋ ءداستۇرى ارابتاردان نەمەسە يسلامنان كەلگەن دەگەن مالىمەتتى ەشبىر تاريحي دەرەكتەردەن تابا المادىم.

ەڭ بەدەلدى قازاق ەتنوگرافتارى:

س. مۇقانوۆ («حالىق مۇراسى»),

ح. ارعىنباەۆ («قازاقتىڭ وتباسىلىق داستۇرلەرى»),

ە. تۇرسىنوۆ، ءا. تولەۋباەۆ، ج. ارتىقباەۆ - ءبارى ءبىراۋىزدان: بۇل سالت كوشپەلى تۇركى-مونعول حالىقتارىنىڭ ارحايكالىق داستۇرىنەن قالعان، يسلامعا دەيىن دە بولعان، مال شارۋاشىلىعىمەن تىكەلەي بايلانىستى ۇلتتىق ىرىم-نىشان دەيدى.

«باۋىر جەۋ – باۋىرلاس بولۋدىڭ بەلگىسى» — مۇنداي تۇسىنىك ەجەلگى تۇركىلەردە دە، كەيبىر موڭعول، قىرعىز، التاي حالىقتارىندا دا كەزدەسەدى.

ال، يسلام نە دەيدى؟

يسلامنىڭ نەكە داستۇرىندە (نيكاح) ءاليا ءاشىم ايتقانداي، قۇيرىق-باۋىر اساتۋ، بەتىنە ۇن جاعۋ دەگەن ءراسىم اتىمەن جوق.

حاديستەردە دە، حازىرەتى ءاليدىڭ ءومىربايانىندا دا قۇيرىق-باۋىر تارتۋ، جەگىزۋ، جاقىن بولۋ تۋرالى ناقتى مالىمەت جوق.

اراب ەلدەرىندە ەتكە سيمۆوليكالىق ءمان بەرۋ ءداستۇرى سيرەك، ال مال ەتىن مۇشەلەرگە ءبولىپ قۇرمەت كورسەتۋ – جالپى اراب داستۇرىنە ءتان ەمەس.

شاريعاتتا ۇيلەنۋ ءراسىمى — دۇعا، ءماھر، كۋا، ۋاعىز، نيەت پەن جاۋاپكەرشىلىككە نەگىزدەلگەن. ء(اليا ءماھر دەگەن ارابتان كىرگەن ءراسىم دەسە قوس قولىمدى كوتەرىپ كەلىسەمىن).

ال، قۇيرىق-باۋىر اساتۋ ءداستۇرى ازىرەتى اليدەن قالعان دەگەن اڭگىمە عىلىمي دالەلگە ەمەس، ويدان قۇرالعان اڭىزعا ۇقسايدى.

بۇل پىكىر وتە قاۋىپتى!

نەلىكتەن ەكەنىن ايتايىن.

ۇلتتىق ءداستۇردى وزىنەن ايىرۋ – سول ۇلتتى تامىرىنان ءۇزۋ دەگەن ءسوز. قازاقتىڭ مىڭ جىلدىق سالتىن «بىرەۋدەن العان» دەپ كورسەتۋ – مادەني مەنمەندىكتىڭ ءبىر ءتۇرى.

مۇنداي كوزقاراس — ءدىندى فولكلورعا اينالدىرادى، ال ءداستۇردى دىنمەن شاتاستىرۋ — ەكى ءىلىمنىڭ دە قادىرىن كەتىرەدى.

ەرتەڭ باسقا بىرەۋ «بەتاشار پارسىدان قالعان»، «تۇساۋكەسەر ۇندىلەردەن شىققان» دەسە، وعان دا سەنە بەرمەكپىز بە؟

بۇگىندە بىزگە ۇلتتىق پەن ءدىني مۇرانى شاتاستىرماي، ارقايسىسىنىڭ ورنىن تانيتىن پاراسات كەرەك.

قىسقاسى، قۇيرىق-باۋىر اساتۋ — قازاقتىڭ وزىنەن شىققان، وزىنە عانا ءتان، تاريحي-مادەني تامىرى تەرەڭ سالت. ول بىرەۋدەن ەنگەن نەمەسە سىرتتان سىڭگەن ەمەس، جاراتىلىسى كوشپەلى، رۋحاني-الەۋمەتتىك مازمۇنى تۇركىلىك ءداستۇر.

ءار داستۇرگە ءوز كوزقاراسىمىز بولۋى مۇمكىن. بىراق جالعان دەرەككە سۇيەنىپ، جۇرتتى شاتاستىرىپ، ءدىندى دە، ءداستۇردى دە ساياسيلاندىرۋ — تاريحقا وپاسىزدىق، حالىققا قيانات.

سالت جايلى ايتساق — دەرەكپەن سويلەيىك.

ءدىن تۋرالى ايتساق — ىلىممەن سويلەيىك.

ۇلتقا قىزمەت ەتكىمىز كەلسە — جالعاندى جارنامالامايىق.

ءوز ءتۇبىرىن تانىمايتىن حالىق – تامىرىنان اجىراعان بايتەرەككە ۇقسايدى.

ۇلتتىڭ جادىن جالعان اڭىزبەن ەمەس، اقيقاتپەن سۋارايىق!

گۇلماريا بارمانبەكوۆا

Abai.kz