2024 jyly Germaniyanyng «ghylym jәne sayasat qory» - SWP ghylymy taldau ortalyghy Qazaqstandy әlemdik «Orta derjava» tizimine qosty. 

Búl tizimge Ýndistan, Týrkiya, Izraili, Mysyr, Saud Arabiya, Braziliya, Meksika siyaqty geosayasatta yqpaly zor oiynshygha ainalghan 12 jetekshi el kiredi.

2025 jyly qantarda «Ana tili» gazetine bergen súqbatynda El Preziydenti osy taqyrypty keninen qauzay týsip, elimizding basty strategiyalyq baghyty men damu nysanasyn tәptishtep aityp berdi. Áriyne, kez-kelgen elding armany – «Orta derjava» tipti, «Super derjavagha» ainalu  ekenin júrttyng bәri biledi. Biraq, aty-zatyna say sol mәrtebege ie bolyp, sol túghyrdan týspeui ýshin de, sol eldin: birinshiden – ekonomikalyq damu kórsetkishi; ekinshiden – túraqtylyq pen qauipsizdik dengeyi; ýshinshiden – syrtqy derbes sayasat ústanuy syndy faktorlar negizgi standart bolyp tabylady.

Qazaqstan tәuelsizdik alghan kýnnen bastap syrtqy sayasatta kóp vektorly baghyt ústandy. Ishki damuda naryqtyq qatynastardy týbegeyli ornyqtyrdy. Sonymen birge BÚÚ, EQYÚ (OBSE), ShYÚ qatarly bedeldi halyqaralyq úiymdardyng beldi mýshesine ainalyp, OBSE-ge jәne BÚÚ-nyng Qauipsizdik kenesine tóraghalyq etti. Siriya janjalyna ara aghayyn bolyp, Astana tórin úsyndy. Ázerbayjan men Armeniya qaqtyghysynda beybitshilik missiyasyn oidaghyday oryndady. Birneshe dýrkin Álem dinderining sezin ótkizdi. Rim papasynyng ózi Qazaqstandaghy  әleumettik jatsynu kórmey úiysqan yntymaq pen jýrekteri toghysqan dini, dili, tili bólek últtar men úlystardyn  beymaral ómirin tebirene tilge tiyek etti.

Qazir elimiz Preziydentting tikeley úsynysymen «Ortalyq Aziya+Resey, AQSh, Qytay t.b. degen forumdardy ýzbey ókizip, әlemdik jetekshi elderding nazaryn audaruda.

Sarapshylar 2025 jyly Qazaqstannyng ekonomikasyna salynatyn investisiya kólemi  1 trillion AQSh dollary bolady dep otyr. Almaty ailanba joly, әuejayy salynyp boldy, endi oblys ortalyqtaryndaghy әuejaylar kýrdeli jóndeuden ótude. Qytaymen Ayakóz-Baqty baghytyn jalghaytyn temirjol jelisin salu kelisimi tranzittik әleuetimizdi tipti de arttyra týsedi. Germaniyamen birlesip salynatyn «Qorghas shyghys qaqpasy» әuejayy jobasy eki kezendi bastan ótkerip, 2032 jyly ayaqtasa, elimiz naghyz Batys pen Shyghysty jalghap túrghan transport alybyna ainalady.

Ótken jyly Qytaydyng ICBC banki elimizge 70 milliard tengeden asatyn jana joba úsyndy. Qazirge deyin kórshining elimizge qúighan qarjysy 26 milliard AQSh dollaryn qúrap otyr. Osy uaqytta Qytaydyng Orta Aziyamen aradaghy saudasy 95 milliard dollar bolsa, onyng 44 milliard dollary bizding elding ýlesinde.

Sonymen birge Qytaydan Evropagha tasymaldanatyn jýgining 85%-y Qazaqstan arqyly ótedi.

Europalyq odaq Qazaqstandaghy eng iri investor jәne syrtqy saudanyng 40%  ýlesimen manyzdy әriptes statusyn saqtap otyr.

Reseymen bizdi jalghastyryp túrghan tarihy baylanystardyng manyzy men mәni mәdeniyet pen ekonomika jәne qorghanys salasynda әli de ómirshendik kýshke ie bolyp qala beredi.

Japoniya jәne Vietnam elderining elimizge degen yqylasy erekshe.

Qazaqstannan kýrep tabys tapqan Euraziya ýshtiginin  (ERG) múragerining biri endigi investisiya baghytyn otandyq óndiriske búrmaqshy degen jaghymdy habar tarady. Ol iske assa, jylyna 15 tonna galliy óndirip, siyrek kezdesetin  metal óndeude Qytaydan keyingi ekinshi iri alpauytqa ainalamyz.

Jyl basynda elimizding Preziydenti el damuynyng bes basym baghytyn belgiledi. Olar:

*Sifrlandyru jәne jasandy intellekt;

*Kólik jәne tranziyt;

*Energetika;

*Agro jәne óner kәsiptik keshen; Adam kapitaly.

Qazirding ózinde Ortalyq Aziya boyynsha superkompiuter iske qosyldy sonday-aq, AI kenesi, Crurto aimaghy, Alem AI ortalyqtary júmys jasap jatyr.

Bilgen adamgha múnyng bәri az sharua emes. Áriyne, bәri de túraqtylyq pen berekening arqasynda qolgha keldi. Arman eshqashan aldamaydy. «Orta derjevanyn» azamaty bolyp ómir sýriudi bastadyq, endi úzaghynan sýiindirsin!

Omarәli Ádilbekúly

Abai.kz