Bauyrjan Serikúly – bilim salasynyng halyqaralyq sarapshysy, Tamos Education mektebining bas diyrektory. Búl – Qazaqstanda ghana emes, jalpy TMD boyynsha eng ýlken jekemenshik mektep. Mektep kóbeygen uaqytta oqu aqysy birneshe million qúraytyn búl bilim ordalarynyng ereksheligi nede degen súraqqa jauap izdep kóreyik.

– Bauyrjan myrza, jekemenshik mektepting kәdimgi mektepten basty aiyrmashylyghy nede? Ne ýshin ata-ana bilim alu ýshin sonsha aqsha qúiy kerek?

– Qazaqstanda 800-den astam jekemenshik mektep bar. Myna mektep myqty, mynauy әlsiz dep atyn atap, týsin týstep aita almaymyn. Jekemenshik, memlekettik mektep bolsyn, eki jaqta da syn kótermeytin jәne maqtaugha túrarlyq mektepter bar. Jalpy bilim ordalary kóbeyip, bәsekelestik kóbeygenning arqasynda myqty mektepter odan sayyn shyndalyp, myqty bolyp jatyr. Jalpylama sóilesek, Qazaqstannyng mektepteri halyqaralyq standartqa jaqyndap keldi. Jekemenshik sektorda jýrgen ata-analar 10-15 jyl búryn IB, Cambridge A Levels degen ne, onyng memlekettik standarttan aiyrmashylyghyn týsinbeytin. Al qazir osy bәsekelestikting arqasynda әke-sheshening bilim salasy boyynsha sauaty artqan.

– Tamos-ta tórt balagha oqu granty berilmekshi yaghny sonsha bala tegin oqu mýmkindigine ie bolady. Búl ras qoy, iyә?

– Biz jana baghyt – Tamos High School ashyp jatyrmyz. Bes sabaqty yakiymatematika, fizika, himiya, biologiya, informatikany eki tilde qazaqsha jәne aghylshynsha oqytpaqshymyz. Ol jaqta oqu qoljetimdi bolmaq. Onymen qoymay ol baghyt boyynsha grant úsynbaqshymyz. Alayda naqty grant sanyn aita almaymyn. Sebebi ol keletin bala sanyna, sapasyna, tapsyratyn test nәtiyjesine tikeley baylanysty.

– Grant útyp alyp tegin oqityn balalar Tamos-ta oqityn basqa balalar aldynda ózderin kem sezinbey me? Nemese oqu ýshin aqsha tóleytin balalar tarapynan qysymgha úshyramay ma? Boluy mýmkin bullingting aldyn qalay alasyzdar?

– Kez kelgen oqushy jana synypqa kelgende әleumettik túrghyda óz ornyn tabuy qajet. Ol әrdayym liyder bolady dep aita almaymyn. Tabighy túrghyda qaraytyn bolsaq, liyder әrdayym bireu. Ary ketse ekeu boluy mýmkin. Jalpy, belgili bir uaqytta oqushy újymgha yaghny synybyna sinisip ketui kerek. Al 2-3 jylda ózi-aq onyng mýshesi ainalyp ketedi. Sondyqtan bulling bolady dep aita almaymyn.

– Kәdimgi mektepte bulling azyraq, jekemenshik sektorynda bulling kóbirek degendey statistika bar ma? Álde bulling degen mәsele mektep týrine, tiypine baylanysty emes pe?

– Bulling degen aghylshyn tilinen kelgen sóz ghoy. Ol kez kelgen mektepte bar jәne ol qazirgi zamannyng mәselesi emes. Siz ben biz mektepte oqyghanda da bulling bolghan. Tek ony bulling dep eshkim atamady. Mektep әkimshiligi, ata-ana bolsyn ishte bolyp jatqan oqighalardan beyhabartyn. Ol uaqytta taratyp jiberetin әleumettik jeliler de, týsirip alatyn viydeokameralar da joq edi. Sondyqtan búl mәsele әrdayym boldy dep aita alamyz.

– Tura Tamos-tyng janynan ótip bara jatqan kezde taksist «Myna mektepte kileng baylardyng erikken balalary oqidy» dep aityp qaldy. Bayqaghanymday osy jekemenshik mektepte oqityn balalargha degen qoghamnyng taptauryndy kózqarasy bar. Aytynyzshy, osynday mektepke balasyn oqyta alatyn ata-analar kimder? Bәri kileng kәsipker, saudagerme? Ánshi, bloger me?

– Tamos-tyng jylyna tóleytin baghasyna qaraytyn bolsaq, Almaty boyynsha biz 11 oryndamyz. Yaghny bizden qymbat bilim oshaqtary óte kóp. Sondyqtan Almatynyng eng bay adamdary balalaryn bizde oqytady dep aita almaymyn. Ekinshiden, ata-analardyng kóbi biznes, sauda salasynan ekenin aityp ótu kerek. Men 12 jyl Nazarbaev mektepterinde júmys istedim. Bir kýni mektepten keshteu shyqqanmyn. Janyma bir kólik kelip, jol súrasty. Men kórsetip kómektesip jiberu ýshin mashinagha mingestim. Jolay mektepting janynan óttik. «Oy, myna mektepte agha-kókelerding balalary oqidy» dep aitpasy bar ma?! Kәdimgidey yzama tiyip ketti. 12 jyl istep kele jatqan mektebim ghoy. Birden balalar konkurspen týsetinin, múnda santehniyk, elektrikting de, dәriger, múghalimning de balasy da oqyp jatqanyn aityp týsindirdim.

Tamos-ta, әriyne, jaghdayy bar ata-ana oqytatyny ras. Biraq biz songhy ýsh jylda qúndylyqtardy auystyryp jatyrmyz. Mysaly, mektep formasyna kelgende talapshylmyz. «Brend kiymender» dep aptalap aityp jýrgende Prada ayaq-kiyimin kiygen balany bayqap qaldym. Janyma shaqyryp alyp sóilestim. Ol «Nege brend kiige bolmaydy? Búl – mening tandauym» dep tandanysyn jasyrmady. Oghan múnday qymbat brendten kiyinu basqa balalargha keri әserin tiygizetinin, ózin kem sezinu, salystyru, qyzghanu bastalatynyn týsindirdim. 2-3 kýnnen keyin әlgi bala kabiynetime jýgirip keldi. Ayaq-kiyimin kórsetip mәz. Prada-nyng ornyna basqa qarapayym ayaq-kiyim kiyip alypty.

– Bala sanaly bolyp túrghany ghoy. Al eger ol bala aitqanynyzgha ilanbay, baryp әke-sheshesine shaghyndansa she? Ol kezde mәsele qalay sheshiler edi?

– Búl – mektepting talaby. Múnyng bәri mektepting búiryghynda jazuly. Diyrektor óz júmysyna kiriskende talap-tilekteri bar búiryq jazyp shygharady. Búryn balalar «Pәlenshe týgenshe brend kiyip alypty» dep jaryssa, qazir bәri basqasha. Jalpy myqty bala degen týsinik ózgerdi. Qazir oquy jaqsy, IELTS-y joghary, olimpiadadan oryn alghan, sportta nәtiyjeleri bar, myqty uniyversiytetterden shaqyru alghan bala – ol myqty bala. Bizde qanday balanyng qay oqu ornyna týskeni jazylghan stend túr. Soghan qaraghan әr bala «erteng men jayly qanday aqparat jazuly túrady» dep oilanady.

Qazirgi ata-analar múghalimdi mazalaghysh. Keshke uatsapta da, telegramda da múghalimge tynyshtyq joq. Jekemenshik mektepting ata-analary «aqsha tólep jatyrmyz ghoy» dep múghalimderdi «jep tastamay ma?»

Bәri synypqa baylanysty. Mysaly, bastauysh – ol bólek әlem. Orta jәne joghary synyp degen taghy bar. Múghalimning ata-anamen qarym-qatynasy synyp týrine baylanysty әrtýrli. Siz aityp otyrghan mazalaghysh ata-analardyng balalary bastauysh synypta oqidy. Bastauyshta balagha kóp energiya ketedi. Songhy 30-40 jylda kóp adam múghalimdikti sanaly týrde tandamady. Múghalimdik, әsirese, bastauyshta júmys isteu óte qiyn. Kishkentay balalarmen júmys istegennen lәzzat alu, energiya almasu bolmasa, әlbette, kýizeliske tap bolasyz. Jiyrmadan astam oqushynyng ata-anasy, ata-әjesi bar. Sondyqtan synyp jetekshi ózining talaptaryn qong bilui tiyis. Sebebi bәrining oiynan shyghu, bәrine jauap berip ýlgeru mýmkin emes. «Pәlenshe uaqytqa deyin men jauap beremin, qúrmetti ata-analar! Odan keyin renjimenizder men jauap bere almaymyn. Mine, ýy tapsyrmasy. Dedlayn mynaday» dep óz talaptaryn jetkize aluy kerek.  

Jekemenshik mektepte múghalimderge kóbirek erkindik berile me? Sebebi memlekettikten sizderge auysyp ketetinder sany kóp. Ol tandau ailyqqa baylanysty ma? Erkindikke baylanysty ma? Álde birneshe faktordyng qosyndysy ma? Erkindik dep shygharmashylyq erkindikti menzep otyrmyn.

Jekemenshik mektepterde shygharmashylyq erkindik kóbirek bolatyny ras. Memlekettik mektepte qaghazbastylyq әli de kóp. Anaghan, mynaghan esep berip jýrgende shygharshylyqpen ainalysu, әriyne, óte qiyn. Jekemenshik mektepte óz metodikanmen, әdis-tәsilinmen sabaq beru jenilirek. Tipti óz kursyndy oilap tauyp, jasandy intellekting kómegine jýginip basqa metodika jasap shygharasyng ba, eshkim tejemeydi. Kerisinshe onday múghalimder joghary dәrejede baghalanady. Jalaqy jaghyna keler bolsaq bizding mektepte ailyq mólsheri memlekettik mektepke qaraghanda kóbirek. Key jaghdayda óte kóp tóleymiz. Búl múghalimning kәsibiyligine, oqushylarynyng jetistigine baylanysty.

Súhbattasqan Jazira Baydaly

Abai.kz