«Qashqan qazaq» dastanyna Saghiyden Bayzikirúlynyn  aitqan әngimeleri, tóte jazumen jazghan estelikteri arqau boldy. Sondyqtan barlyq oqigha Saghiyden atanyng atynan bayandalady. Shygharmada bir qazaq әuletinin  ótken  ghasyrda bastan keshken qasiretti-qily taghdyry qamtylghan. 

SÓZ BASY

Bismilla, bastayyn, sózding basyn,

Seksenning sengirine keldi jasym.

Sherteyin esh býkpesiz shejire syr,

Pәniyde ne kórmedi ghaziz basym.

 

Arghyny Orta jýzdin  arghy zatym,

Saghiyden atam qoyghan menin  atym.

Oryndap әkem aitqan amanatyn,

Búl mening úrpaghyma jazghan hatym.

 

Daubayy Tobyqtynyng arghy tegim,

Shynghystau meken etken qalyng elim.

San ghasyr qazaghyma  qonys bolghan,

Saryarqa, sary dala, jasyl belim.

 

Qaraghan bar Tobyqty qúrmetpenen,

Daubaysyz daumen - janjal bir bitpegen.

«Arqa sýier agham»- dep arda tútyp,

Qúnanbay babamyzdy qúrmettegen.

 

Mal-jany babamyzdyng ósken eken,

Aydarynan samal jel esken eken.

Qúnanbay qajy atanyng auylymen,

Qys- qystap, jaylaugha bir  kóshken eken.

 

Atamyz Embergende alty úl bolghan,

Alty otau jaz jaylaugha qatar qonghan.

«Alty ýiding jaylauy» atty sol auylgha,

Qonaqtar ýzilmepti qyrmen- oidan.

 

Bayzikir mening әkem bolghan zerek,

Jasynan ereksheleu  ósken bólek.

Qúnanbayqajy Qazan qalasynan,

Oqytqan elu jylqy jylda tólep.

 

«Halqyna erteng tiyer  paydasy kóp,

Bayzikir tektilerding jalghasy»- dep.

Úly Abaydyng jan dosy Kókbay atam,

Ákemdi baghalapty  alghash ret.

 

Tolyqsyp Embergenning mal men basy,

Ákemning jiyrma beske kelgen jasy.

Atamyz  bolashaqqa boljau jasap,

«Tógiler»- degen qanmen  kózding jasy».

 

«Keleshek  bizder ýshin jaman bolar,

Artynda úrpaq  qalmas zaman bolar.

Baylyq degen bilgenge qoldyng kiri,

Erten-aq bәri bitip, tәmәm bolar.

 

Aldymen kózin qúrtar oqyghannyn,

Kóp bilip, kópti kórip toqyghannyn.

Onan song malyndy alar, janyndy alar,

Qúdaysyz jegendering qaram bolar.

 

Bayzikir kóp oqydyn, kózing ashyq,

Bizderge alandama, bolma jasyq.

Múnda qalsang aldymen qúrtar seni,

Ketkening jón bolady shekara asyp.

 

Qaraylama artynda qalghanyna,

Biz kónermiz taghdyrdyng salghanyna.

Qyzyldyng qyrghynynan aman qalsan,

Jetersing Alla qoldap armanyna.

 

Búl nәubat elge de syn, erge de syn,

Ol jaqta basyng qúrap ýilenersin.

Egerde úrpaq sýiip aman jýrsen,

Qaraghym el-júrtyna bir kelersin.

 

Úrpaqqa úmyttyrma   ata-tegin,

Ayagóz, Qarauyldyng asqar belin.

Jayly zaman tusa eger qazaghyma,

Nemerem   izdep tabar elmen- jerin»...

                   

         Altayda...

 

...Qoshtasyp  agha-bauyr zar jylasyp,

Ýsh jigit ketken edi birge qashyp.

Kórshi-qolan  habarsyz qalghan eken,

Ketkesin biraq  týnde  shekara asyp.

 

Salt atpen arghy betke ótken eken,

Búl ózi on toghyzdyng kóktemi eken.

Ay jýrip  Altay betin kóktey ótip,

Qúl molqy  Dónenbiyge jetken eken.

 

Qamqor bop qashqan qazaq balasyna,

Dónen by әkemdi alghan panasyna.

Ózining qaryndasyna ýilendirgen,

Otau tigip Shingilding jaghasyna.

 

Qúrmettep  Dónen biydey aghalaryn,

Dalanyng dara tughan danalaryn.

Ákemiz Ór Altayda mektep ashyp,

Qazaqtyng oqytypty balalaryn.

 

Halyqpen jergilikti aralasyp,

Iside ilgerlepti algha basyp.

Qazaqtyng ghúlamasy Halifa Altay,

Ákemnen hat tanypty, sauat ashyp.

 

Dónen by enshi bólip aldaryna,

Ósipti birer jylda maldaryda.

Jiyrma birding shilingir shildesinde,

Men tuyp qosylypty jandaryda.

 

Ústaz bop әkem elge tanylghasyn,

Ómirge kelipti  ini-qaryndasym.

Ákemiz key týnderi  úiyqtamaytyn,

Kýy tartyp, tughan elin saghynghasyn.

 

Esimde jeti jasar ghana kezim,

Úqpaytyn kóp nәrseni shala kezim.

Jattatyp Tobyqtynyng shejiresin,

Jyr qylyp aitushy edi bala kezin.

 

«Bolma dep balam sirә aqpa qúlaq»,

Kóretin әrbir týrmen meni synap.

Jalyqpay әrbir sózin qaytalatyp,

Tәptishtep aittyratyn  qayta súrap.

 

Ákemnin  keyde zekip, keyde maqtap,

Aytqanyn týgeldeyin algham jattap.

Shegelep sonda ýiretken әrbir sózin,

Kelemin seksen jylday eske saqtap.

 

El- jerin artta qalghan  saghynatyn,

Onashada aghynan jarylatyn.

«Aghayyn –tuysymdy saqtay gór»- dep,

Allagha jalbarynyp, jalynatyn.

 

Qaytugha óz júrtyna joly jabyq,

Kóp oigha beriletin jalghyz qalyp.

Ol jaqtaghy habardy kelgenderden,

Súrastyryp biletin ebin tauyp.

 

Hansular  tiyispese de qatty qysyp,

Qalatyn qazaqtarmen qaqtyghysyp.

«Týbimizge osylar jetedi»-dep,

Jýretin keybir jastar aptyghysyp.

 

Osy oy әkemdi de túraqtatpay,

Ketkesin tughan jerden túraq tappay.

Monghol jaqqa birneshe baryp kelip,

Aqyry kóshtik solay jyl attatpay.

 

Hovda betinde.

 

 

Óttighoy tentireumen qayran jastyq,

El ýrkip, kóterilip, talay qashtyq.

Jazynda otyzynshy jyldyng sonau,

Qytaydan Hovda betke qadam bastyq.

 

Kezennen Búlghyn ózen qúlday aqqan,

Búlaqtar qosylady  әrbir jaqtan.

Biraz el arghy betten auyp kelgen ,

Búlghyndy meken etip qonys tapqan.

 

Bizdaghy jalghyz týnde keldik jetip,

Jana jer, jana qonys kónil tetik.

Búl jerge  birte-birte bauyr basyp,

Aqyry túryp qaldyq meken etip.

 

Bastaldy jana jerde jana ómir,

Dәmeli әrnәrseden bala kónil.

Tezek terip, su әkep, qozy jayyp,

Demeymin ótip jatty bәri jenil.

 

Sauatyn ashu kópting oida bolyp,

Ákemiz bala oqytty molda bolyp.

Arapsha bәrimizde hat tanydyq,

Qúrannyng әr ayaty oigha qonyp.

 

Auyryp- syrqaghandar ýige kelip,

Ákemiz alalamay bәrin kórip.

Dem salyp, keybirine dúgha jasap,

Emdeytin shópten jasap dәri berip.

 

Osylay әkemizding bedeli artyp,

Ózgeden ómir sýrdik oq boyy artyq.

Biraqta isip-keuip ayaq-qoly,

Anamyz jatyp qaldy tósek tartyp.

 

On beske kelsedaghy mening jasym,

Domalap bir kórmedi órge tasym.

Qoy sauyp, saba pisip, qúrt qaynatyp,

Atqaru qiyn boldy ýy sharuasyn.

 

Emdedi sheshem biraq sauyqpady,

Auyru dendep kirgen aiyqpady.

«Toqal al, bes balama sýieu bolsyn»,

Anamnyng әkeme osy aitqany.

 

Ákeyding qyryqtan endi asqan jasy,

Tenelip ósken kezi mal men basy.

Qalyng mal berip aldy bir jas qyzdy,

On jetige janadan kelgen jasy.

 

Ekinshi sheshem keldi ýiimizge,

Oghan qarsy bolmadyq birimizde.

Auyru anamyzgha qamqor bolyp,

Onaldy azdap tirlik, kýiimizde.

 

Halyq jauy ...

 

 Súm zaman bizdi taghy tentiretti,

Qamystay órtke oranghan el dýr etti.

«Halyq jauy- Esergýý»-degen atpen,

Qyzyldyng qyrghynyda kelip jetti.

 

Auqatty maly bardy «Bay»-dep japty,

«Molda»- dep sauattyny  ústap jatty.

Toghytyp Hovda jaqtyng týrmesine,

Jazyqsyz keybireudi jolda atty.

 

«Keshýnge» qarsy keler jan bolmady,

Olardy auyzdyqtar zang bolmady.

Shybyn janyn qorghaudyng jolyn izdep,

Árkimder óz betinshe tal qarmady.

 

Halyqty zar jylatyp, kýnirentip,

Qorqynyshpen tang atty әr kýn ótip.

Osylay alan-salang otyrghanda,

Eki atty jetip keldi dýbirletip.

 

«It ýrip, shulap ketti dala- dedi,

Kim keldi shyghyp balam qara»- dedi.

Men ýiden shyqqanymda tórdegi әkem,

Jay ghana shayyn iship qala berdi.

 

Eki adam qarsy jýrdi myltyq asqan,

Jel túryp, ayaq asty týnerdi aspan.

Jaspynghoy ekeuine sәlem berdim,

Jaltaqtap týrlerine  mysy basqan.

 

Elemey mening sәlem bergenimdi,

Ekeui basa-kóktep ýige endi.

Ákem joq sheshem jatyr tóseginde,

Mendaghy týsinbedim kórgenimdi.

 

«Áy, qatyn sening bayyng qayda -dedi,

Tilindi suyramyn, sayra –dedi.

Qoparyp astan-kesteng jýkti shashyp,

Tabylsa ayaq-qolyn bayla» –dedi.

 

Audaryp jýk bitkendi bir-birletip,

Ýide әkemning joghyna  kózi jetip,

«Qaytsekte tabamyz»- dep syrtqa shyqty,

Ashudan qol- ayaghy dir-dir etip.

 

Qos atty óni suyq, súsy qatty,

Aynalyp auyl ishin  biraz shapty.

Taba almay olar qaytyp ketkennen son,

Tau jaqtan әkem týsip kele jatty.

 

Ýige kep әkem maghan sóz bastady,

Alystan oraghytpay tez bastady.

Ómirin bastan ayaq bayandady,

Songhy ret osy boldy syrlasqany.

 

«Qyzyldan bayaghyda qashqan edim,

Dәm tartyp talay jerdi basqan edim.

Senerim, on bestegi ózing ghana,

Sýienerim joq úlym basqa menin.

 

Auyru tósek tartyp jatyr anan,

Bir Alla ózim joqta bolar panan.

Kishi anang býgin erteng bosanady,

Bilmeymin ne bolary kónil alan.

 

Bolsa da iship jeytin malmenen bas,

Ózine serik bolar bauyryng jas.

Bәrinde tapsyramyn endi saghan,

Qayteyin Saghiydenim kónilim pәs.

 

Qiyndyq  bәrinede ýirenersin,

Ininmen qaryndasyna  sýienersin.

Qalyng malyn tólegen ana qyzgha,

Kelgende onsegizge  ýilenersin.

 

Saqtasyn qyryq shilten, ghayyp eren,

Men ózim tiri jýrsem habar berem.

Túramyn Altay jaqta boy tasalap,

El- ishi tynyshtalsa qaytyp kelem.

 

Basylmay salmaghyna qayghy- múnnyn,

Adam bol qamyn  oilar qauymynnyn.

Kishi anang bosanghansha kýte túram,

Atyn qoyyp keteyin bauyrynnyn.»

 

Dep әkem joq bop ketti biraz kýnge,

Keledi izdeushiler kýnde –kýnde.

«Qayda jýr»-dep súraghan shabarmangha

«Bilmeymiz -dep aitamyz-bizder mýlde».

 

Kishi anam bosanghanda týndeletip,

Ghayyptan oralghanday  keldi jetip.

«Aqmeden»- dep úlynyng atyn qoyyp,

Sol kýni Altay asty shekara ótip.

 

  Ózimshe ie bolyp mal men jangha,

Qoy jayam kýni boyy Seter talgha.

Dalada týnde jylqy kýzetumen,

Kóz ilmey zorgha jetem keler tangha.

 

Býgin jylqy kýzetkem  taudan asyp,

Kózim ketipti ilinip, úiqy basyp.

Bireu kep mandayymnan iyiskegende,

Qarasam әkem eken  kózimdi ashyp.

 

«Altaygha ótip edim tereng boylap,

Qaraghym qaytyp keldim senderdi oilap.

Men baryp ózdigimnen berilmesem,

Týri joq eshbirindi tiri qoymaq».

 

«Alysta qaldy tughan agha-bauyr,

Keshegi ósip-óngen qayran auyl.

Men ólsem sender aman qalarsyndar,

Ananda úzamaydy jaghdayy auyr.

 

Kishi anang on toghyzda jasqoy әli,

Ot pen su siyaqtyghoy jaspen kәri.

«Tórkinine ketem»- dese bóget bolma,

Ómirde oilaghanday bolmas bәri.

 

Baskóz bol bauyrlaryng aghasy bop,

Jýrersing barlyghynyng panasy bop.

Tauyp al Aqmedendi jat bolmasyn,

Óssin ol  Bayzikirding balasy bop.

 

Alladan saghan әli artar syn bar,

Týzelse zaman elge qaytarsyndar,

Embergennning bes úlynan úrpaq qalsa,

Barghanda әkeng jayly aitarsyndar».

 

Osyny aityp bauyryna qysty әkem,

Qúshaghy bәrinende ystyq әkem.

«Úlym»- dep kókiregi qars aiyrylyp,

Emirenip songhy ret qúshty әkem.

 

Qaldyryp maghan jýirik sarala atty,

Auystyryp  minde de baran atty.

«Úrpaghym aman qalsa qúrbandyq»- dep,

Ólimge ózi qarsy bara jatty...

 

Ákemdi bara ústap atqan eken,

Bilmeymin kimder jala japqan eken.

Halqyna qyzmet etken adal jangha,

«Halyq jauy»- dep kinә taqqan eken.

 

Qayghy men qasiret kóp ótkenimde,

Sýrindim talay ómir ótkelinde.

Jazyqsyz japa shekken qayran әkem,

Aqtaldy toqsan birding kókteminde.

 

Janghyryp tarihtyng aqtandaghy,

Talaydyng qayta oralyp qaytqan baghy.

Elu ýsh jyldan keyin «Jazyqsyz»-dep,

Kónilge medeu boldy aqtalghany.

 

Qol hat

 

Ákemiz osylaysha  oralmady,

Bizding de tirlik qayta onalmady.

Sary atty Shәkey Keshýn* tartyp alyp,

Bastaldy Saghiydennyng tonalghany.

 

Qoraly qoy, ýiirimen jylqyny aldy,

Jaily óredegi qúrtyn aldy.

Sheshemning qolyndaghy altyn-kýmis,

Tengeni  kiyimdegi  qyrqyp aldy.

 

Qalmady kilem-kilshe kórpe jastyq,

Kórmep em ómirimde múnday qastyq.

Bes bala, auyru ana zar jylaghan,

Óttighoy óksumenen qayran jastyq!

 

Kishi anam tórkin ketti balany alyp,

Shama joq bauyrymdy qalar alyp.

Tiridey  tughanymnan aiyrylyp,

Jýregim qan jylady jaralanyp.

 

Jaldanar baylarda joq malyn baghyp,

Nemese suyn tasyp, otyn jaghyp.

Alty adam bir siyrdyng emshegine,

Telmirgen kýnder ótti biz bir gharip.

 

Azghana azyq-týlik boldy tәmam,

Kómekte bere almaydy eshbir adam.

Tórt bala maghan qarap telmiredi,

Ornynan túra almaydy syrqat anam,

 

Talghajau tamaq qylyp qaldyqtardy,

Jýdedi bauyrlarym aryqtady.

Bir kýni kiyim-keshek salatúghyn,

Aqtardym bosap qalghan sandyqtardy.

 

Qalmapty  dýniyede iske tatyr,

Qalay  tirlik etemiz bizder paqyr.

Týbinde bosap qalghan  kebejenin,

Bir japyraq býkteuli qaghaz jatyr.

 

Qaghazdy ashyp kórsem ol hat eken,

Bizderge paydasyda mol hat eken.

Ótken jyl jýirik atyn satyp alghan,

Úranhay ózi jazghan qol hat eken.

 

Allanyng týzu jýrseng jolymenen,

Key ising bitedighoy onymenen.

«Eki týie, eki siyr, eki at berem»,

Dep jazypty Úranhay  qolymenen....

 

Aruaqtan qashyp...

 

Ýench-Búlghyn búryn barmaghan jer,

Qyrynda syrynda esh almaghan jer.

Hatty alyp tәuekel dep jolgha shyqtym,

«Pendening basy qayda qalmaghan»- der.

 

Bilgender jýre ber dep ózen boylap,

Aqyl aitty jón siltep oilap- tolghap.

Anamda amalsyzdan bata berdi,

«Aman jýr- dedi balam Alla qoldap».

 

Kәmeletke әli men tolghanym joq,

Ákem joq, tuysym joq, qorghanym joq.

Anammen bauyrlarymdy asyraudan,

Basqaday men paqyrda armanym joq...

 

Jarysyp qayynmen tal eki jaqtan,

Sarqyrap Búlghyn ózen qúlday aqqan.

Kesh bata kóshken ýiding júrtyna kep,

Demalugha aqyry týstim attan.

 

Ot jaqqan bir oshaqtyng ornyna kep,

Otyrdym әrbir nәrse oiyma kep.

Jantayyp ayaghymdy kósilgende,

Bylq etken nәrse tiydi qolyma kep.

 

Qolym tiygen nәrsening betin ashtym,

Kórgende ólgen jandy qatty sastym.

Balanyng mәiiti eken shashy ósken,

Oybaylap atqa minip túra qashtym.

 

Atyma qayta-qayta qamshy basyp,

Aruaqtan ózim kórgen kelem qashyp.

Ótkelden  qalay óttim esimde joq,

Janbyrdan ózen suy jatqan tasyp.

 

Tang atty, toqtamadym jýre berdim,

Aqyry jolda otyrghan ýige keldim.

At ýstinde siresip ayaq-qolym,

Týsuge shamam da joq kýide keldim.

 

Endi oilasam ótkendi esime alyp,

Attan qúlap týsippin esim auyp.

Basqa tilde sóilegen bóten sózder,

Qúlaghyma keledi auyq-auyq.

 

Ózime-ózim kele almay biraz jattym,

Men qaydamyn dep taghy oigha battym.

Qazaqsha sózin estip esim jidym,

“Balam qaydan kelesin”- degen qarttyn.

 

Monghol shal biledi eken,qazaq tilin,

Ómirding kórmeysinbe ghajaptyghyn.

Bәrinde múnym shaghyp bayandadym.

Basymnan ótti osylay azapty kýn.

 

Ol bireuding úly eken juyqta ólgen,

Tastap ketken jerinen ony kórgem.

Jerdi qazu búlardyng saltynda joq,

Ólikti bilmeydi eken jerge kómgen.

 

Tórine otyrghyzyp shayyn berdi,

As –suyn ayamady baryn berdi.

Jol tarttym jónin bilip elmen- jerdin,

Bir Alla asha gór dep baghymdy endi.

 

Joly bolar jigittin....

 

 

.Kóp izdep tauyp aldym saudagerdi,

«Esi dúrys qazaqtar barma -dedi.

Malyndy naghashyng kep alyp ketken,

Jolynnan endi balam  qalma»- dedi.

 

Sózine Úranhaydyng sene almadym,

Qayteyin dәlelim joq jene almadym.

Amalsyzdan attanyp jýre berdim,

Esengirep ózime kele almadym.

 

Sharasyz qapalanyp oigha batyp,

Renjip naghashyma ketken satyp.

Búryldym  konsert qoyghan topty kórip,

Taryghyp kóshe boylap kele jatyp.

 

Qaraylap konsert qoyyp jatqandargha,

Tayadym mol qyzyqqa batqandargha.

Bireu jylap jýrgende qapa bolyp,

Qayghysyz oiynmen toy baqqandargha.

 

Ýench jeri jazyq, tatyr eken,   (Ýench-eldi meken)

(Búldaghy bilgenderge aqyl eken.)

Kuzovyn mashinanyng jayyp qoyyp,

Bireuler pesa oinap jatyr eken.

 

Kóp ishinen kórindi tanys adam,

Qarady at ýstindegi olda maghan.

Qúsayyn aghayymdy  tany sala,

Attan týsip  jýgirdim oghan taman.

 

Jýgirgen maghan qarap atalaqtap,

Aghamda qarsy jýrdi qapalaqtap.

Pesadan kórinis dep oilaghan el,

Kýlisip jatty qolyn shapalaqtap

 

Jýgirdim «Agham-au»- dep topty jaryp,

Jat jerde pana izdegen men bir gharip.

Sekirip asyldym kep moyynyna,

Bir sәtke ketkendey bop esim auyp.

 

Dýisebay Bayzikirmen shekara asqan,

Ákemning jan-joldasy birge qashqan.

Qúsayyn sol kisining ýlken úly,

«Qyzyl ýidin» әrtisi óneri asqan.

 

Aptyghyp Qúsayyngha jayymdy aittym,

Alalmay jýrgen bir top malymdy aittym.

«Naghashyng alyp ketken»- deydi úranhay,

Raspa, ótirikpe endi qayttym?!

 

«Qolhatyng qolyndama, joqpa-dedi,

Bar bolsa onda inim qoryqpa- dedi.

Malynnyng barlyghynda alyp berem,

Jetkizbey búl isindi sotqa»-  dedi.

 

Shaqyryp bir sagdaany dauystady ,  (sagdaa-polisiya)

Aghama kórinedi tanys bәri.

Aqyry «Sottalasyn»-degennen son,

Úranhay maldy maghan tabystady.

 

Ómirde joldarym kóp shiyrlaghan,

Qusanda jetkizbeydi búiyrmaghan.

Úranhaydan alghan sol eki atpen,

Qút boldy eki týie, siyr maghan.

 

Jetimdik...

 

Anamyz әr kýn sayyn tómendedi,

«Qalayda kóktemdi aman kórem  -dedi.

Jaz shyghyp el ayaghy kenigende,

Balalar ajal jetse ólem»- dedi.

 

«Meni aparyp qoyyndar tómen jaqqa,

Búlghyn ózen jaghasy jarqabaqqa.

Sol jerde beyiti bar qazaqtardyn,

Jatayyn kóppen birge sol ziratta».

 

Tilegin aityp jatyp apam songhy,

Aqpannyng boranynda qaytys boldy.

Ayyrylyp әkeden de  shesheden de

Túl jetim qala berdik bizder sorly.

 

Qystap biz otyrghanbyz Jolty sayyn,

Eselep qarda jaudy kýn-kýn sayyn.

Mýrdesin sheshemizding aitqan jerge,

Jetkizu bizder ýshin boldy uayym.

 

Mәiitti kiyizge  orap týiege artyp,

Anamyz aitqan jerge  kettik tartyp.

Qalyng qar at adymyn ashtyrmaydy,

Sarshúnaq ayaz taghy betti sharpyp.

 

Mingesken Mәuledan men ekeuimiz,

Jalghyz týie jýrmeydi jetegimiz.

Eshkim joq bizge taghy kómekteser,

Belgisiz qalay, qaytyp jeterimiz.

 

Ara qonyp mejeli jerge keldik,

Anamyz jatam degen belge  keldik.

Eki kýn qatqan jerdi әreng qazyp,

Zar jylap anamyzdy  jerlep edik.

 

Qys ótti on segizge keldi jasym,

Shiradym tóge-tóge kózding jasyn.

Qalyng malyn tólegen Jamash qyzgha,

Ýilenbek oiym boldy ghaziz basym.

 

Almaq bop baryp edim qyz Jamashty,

Oldaghy qarsy bolmay qadam basty.

«Jetimge qyzymyzdy bermeymiz»- dep,

Ata-anasy at -tonyn ala qashty.

 

Qyz qaytsin, qarsy eshtene aita almady,

Demeymin mensinbedi bay tandady.

Qorghansyz panasy joq túl jetimge,

Bolmasa qalyng malyn qaytarmady...

 

Eki jarty bir býtin...

 

Qayyn atam Samalyqta molda bolghan,

Jýrekte iman, qúrany qolda bolghan.

Ústalatyn esergýýdin* tiziminde,

Ákemizben qatarlas olda bolghan.

 

Kelgende belsendiler atpen shauyp,

Qútylyp kete bergen ebin tauyp.

Sonynda ózi baryp berilipti,

Tóngen song úrpaghyna qater-qauip,

 

Kóripkel molla deytin Samalyqty,

Boljap bilgen bolashaq, janalyqty.

Hovdadaghy qyzyldar týrmesine,

Ákemmen ekeui  bir  qamalypty.

 

Búl pәny oilap túrsang jalghan eken,

Jansaqtau bireulerge arman eken.

Qos molda din  jolynda shәiit bolyp,

Ekeui bir shúnqyrda qalghan eken.

 

Qyzy bar Samalyqtyng Kәrәbә aty,

Imandy әri ibaly qyzdyng zaty.

Ýiine qúda týsip ózim bardym,

Jetegimde әkemning jalghyz aty.

 

Janadan on altygha kelgen jasy,

Tógilgen tirsegine qolang shashy.

Qyzdyng qolyn súradym anasynan,

Ázirge aittyrmaghan bosqoy basy.

 

« Eki jarty bir býtin bolyndar- dep,

Anasy bata berdi tolyndar- dep,

Qos aqquday ekeuing qatar úshyp,,

Baqyttyng biyigine qonyndar»- dep.

 

Biz ýshin qiyp edi ómirlerin,

Ata-anam kóre almady kelinderin.

Anyrap artta qalghan tórt jetimnin,

Kelinshegim  taba bildi kónilderin.

 

Men әkemin...

 

Júbayym ýige jylu ala keldi.

Jetimderge janashyr pana keldi.

Toltyryp toghyz aimen toghyz kýnge,

Ingәlәp otbasyma bala keldi.

 

Kәmeshim  enbekqor bop jastayynan,

Kóbirek bizdi oilaytyn bas qamynan.

Su әkep, tezek terip, ýy sypyryp,

Ózgeshe boldy auyldyng jastarynan.

 

Kómir joq, aghash otyn jaghatynbyz,

Aralap aq dónbekti jaratynbyz.

Tau basyna dayyndap syrghauyldy,

Týiemen jazday tasyp alatynbyz.

 

Ómirde kóp nalydym kónil qalyp,

Jatyr em jalghyz ózim otyn jaryp.

«Áke sizge kómektesem»–dedi Kәmesh,

Kishkentay aibaltany qolyna alyp.

 

Kedeylik, joqshylyqpen kózimdi ashqam,

Jalghyzdyq kórip óstim bala jastan.

Sol sәtte әkelerding arasynda,

Baqytty jan joq edi menen asqan.

 

Mal jayyp,  kýndiz taudy asyp kelip,

Týnde tagha soghamyn basyp kórik.

Bauyrlarym jýredi kómektesip,

Aghash jaghyp, kómirin tasyp berip.

 

Bayda joq búrynghyday qoyyn baghar,

Jaldanyp, júmys istep otyn jaghar.

Úranhay, Qazaq atsyz kýn kóreme,

Malyn berip alady taghany olar.

 

Birtindep siyr basy ongha toldy,

Qoy-eshki jýzge jetip qora toldy.

Erini balalardyng aqqa tiyip,

Jaqsaryp jaghdaylary, qaryn toydy.

 

Jyl jarym osylaysha jaqsy túrdyq,

Kem emes basqalardan túrmys qúrdyq.

Úl bala, Ónerhanym ómirge kep,

Jaratushy  Allagha shýkir qyldyq.

 

Áskerge attanarda

 

Birtindep kýnder jyljyp ótip jatty,

Qyryq birding óte shyqty qysy qatty.

Kóktemde shaqyryldym men әskerge,

Tuys joq qaraylasar osy batty.

 

Qyinalyp ýsh bauyrym deydi nalyp,

«Qalay tirlik etemiz sizden qalyp.

Sýiener tym bolmasa aghayyn joq,

Qalaysha kýn kóremiz bizder gharip».

 

Bauyrym Mәuledanym kýrsinip ap,

Jylaydy maghan qarap uaq-uaq.

Janjarym qamqor bolyp balalargha,

Bizderge basu aitty dәtke quat.

 

«Eki jarty qosylyp túrmys qúryp,

Qiyndyqtan shyqpaq ek birge túryp.

Allanyng búldaghy bir synaghyghoy,

Ásker ol azamatqa salghan qúryq.

 

Jatqanda esimizdi endi jiyp,

Jiberu onay emes kózin  qiyp.

Arttaghylar amaldap jan saqtarmyz,

Tartpanyz bizdi oilap qayghy-kýiik.

 

Bir Alla joq nәrseden bar bolghyzyp,

Jaratqan eki-ekiden par bolghyzyp.

Tilegin eki jastyng berse qúday,

Ayyrady deymisiz zar bolghyzyp.

 

Kelersiz tirlik bolsa bir ainalyp,

Jýrermiz ishte qayghy kóp oilanyp.

Kýtemin art jaghyna ie bolyp,

Jýriniz dúgha qylyp, bizdi oigha alyp»

 

Qabiba aitty: «Razymyz agha sizge,

Keldiniz qamqor bolyp myna bizge.

Jýriniz ýkimetting zanyn búzbay,

Jylaghanmen payda joq bәrimizge».

 

«Alladan tilek tilep jandaryna,

Tapsyrdym әke-sheshem arughana.

Tirshilikting kózighoy Mәuledanym,

Ie bol myna qalghan maldaryna.

 

Janymnyng sezinetin auyrghanyn,

Ayttyrmay týsinetin jarym bәrin.

Ózimnen tughan eki balamenen,

Amanat bir ózine bauyrlarym.»

 

                          Áskerde

 

Aqyry «Tәuekel»- dep týstim jolgha,

Qúday –au búl sapardy ózing qolda.

Qosyldym kóp  әskerding qataryna,

El shetin kýzetuge qaru qolda.

 

Atpenen apta jýrip Hovda keldik,

Qaryn ash, jol soqty bop zorgha keldik.

Basynda biyliging joq zany qatty,

Týrmeden bir kem emes torgha keldik.

 

Bir kýni  túrghyzdyda әskerlerdi,

Edirendep bir ýlken әpser keldi.

«Bar bolsa ishterinde etikshiler,

Bir adym algha shyq»- dep búiryq berdi.

 

Qatardan shyqtyq algha eki kisi,

Birining boyy úzyn, biri  kishi.

«Áskerding jamaysyng dep etikterin»,

Artynan ertip jýrdi әlgi kisi.

 

Qarugha ynghayym joq әuel bastaq,

Kiristim men júmysqa bәrin tastap.

Áskerding júlym-júlym etikterin,

Beremin qoldaryna jamap- jasqap.

 

Jýrmeymin basqalarday oinap –kýlip,

Artyma alandaymyn qúlaq týrip.

Ýy –ishim, bauyrlarym amandyghyn,

Áskerden keyin kelgen súrap bilip.

 

Qonyshyn ne tabanyn auystyryp,

Tigemiz bir-birine jabystyryp.

Joqshylyq qysyp túrghan soghys kezi,

Otyrdyq joq nәrseni tabys qylyp.

 

Etikting qonshyn bireu súray keldi,

Qarasam týr-týsine shynay keldi.

«Qonysh berseng ornyna týie berem,

Qaldym dep jalang ayaq»- jylay keldi.

 

Ol kezde bet- bedelim qalghan artyp,

Bastyqtan eki qonysh aldym aityp.

Alty jyl boryshymdy ótegen son,

Sol týiemen bet aldym elge qaytyp.

 

         Áskerden qaytqan jolda

 

Áskerden bosap shyghyp esen-aman,

Bir taugha tayap keldim keshke taman.

Kezikti jol boyynda qonyp jatqan,

Ash-aryq, azyp-tozghan bir top adam

 

Týiemen  tayap kelip týstim topqa ,

Jón biletin bireui barma-joqpa?!

Kótergen arqasynda  jýkteri bar,

Keziktim kóp kedeyge oida –joqta.

 

Bir qariya otyrdy qasyma kep,

Týrli oy kirip shyqty basyma kep.

Aqsaqal az otyryp sóz bastady:

«Qaraghym jau emespiz shoshyma- dep.

 

Erterekte qytaydan ótken edik,

Shekaradan ishkerlep ketken edik.

Jaugershilik zamanda qasha kóship,

Govi- Altay aimaghyna jetken edik.

 

Sol jaqta azghana jyl túrghan edik,

Mal baghyp azdap tirlik qúrghan edik.

El ishi tynyshtalghan osy jyly,

At basyn Delýýnge búrghan edik.

 

Bireuler jolda tonap malymyzdy,

Qoldaghy alyp ketti barymyzdy.

Qalsada qatyn- bala ash -jalanash,

Quandyq qaldyrghangha janymyzdy.

 

Kómektes bizge balam bolmas artyq,

Jetemiz elimizge endi qaytyp.

Asqansha Úlandava asuynan,

Jýreyik jýgimizdi týiene artyp».

 

Bir qonyp erteninde jolgha shyghyp,

Kezenge damyldadyq zorgha shyghyp.

Kez keldi jolaushylar qoshtasatyn,

Tau basy anyraghan olda suyq.

 

Ayadym jәudiregen balalaryn,

Tas qylyp qúshaqtaghan analaryn.

«Jetermin-dedim eptep auylyma,

Týiemdi alynyzdar aghalarym».

 

Jinalyp barlyghyda aqyldasyp,

Kelisip birnәrsege maqúldasyp.

Aqsaqal keldi jetek tayynshasy bar,

Qoshtasugha menimen baqúldasyp.

 

«Jaqsylyghyndy úmytpas aghan-dedi,

Jetegór ýi-ishine aman-dedi.

Shamamyz osy boldy aiyp etpe,

Tayynshagha  razy bol balam»- dedi.

 

Elestep kóz aldyma eki balam,

Arttaghy bauyrlargha bolyp alan.

Alty jylday әskerde bolghan basym,

Qaytyp kele jatyrmyn esen-aman.

 

Kýtip túr bile almaymyn qanday zaman,

Aldymda joldar jatyr taram-taram.

Tayynsha bar jetegimde aqyryndap,

El shetine ilindim keshke taman.

 

Qamytyn kedeylikting qayta kiygen...

 

Qarsy aldy bauyrlarym aghalaryn,

Qamqorshy, asyraushy panalaryn.

Asyldy «Ákelep»-kep moyynyma,

Eseyip qalghan eken balalarym.

 

Mәuleden men ketken song shekara asyp,

Ózinshe sauda jasap qylghan   kәsip.

Maldaryn zat-tauargha aiyrbastap,

Qytaydan jýrgen eken tauar tasyp.

 

Ayyrylyp birte-birte maldarynan,

Tómendep jaghdaylary aldaghydan.

Bes eshki, bir siyrgha qarap qalghan,

Basqaday jolyn tappay jan baghudan.

 

Qamytyn kedeylikting qayta kiygen,

Jyrtyqtan kórinedi dalada ýiden.

Kiyizi keregening shúryq-tesik,

Qalay-qaytip shyghamyz myna kýiden?!

 

Azghana  sýtten jasap airan-shalap,

Áyelim otyrmaydy bir sәt qarap.

Eskirgen teri-tersek alyp kelip,

Jatady tuyrdyqty  kýnde jamap.

 

On edi siyr sany  әuel basta,

Qalghany bir qúnajyn qyzyl qasqa.

Ishemiz eki retki  sýtin sauyp,

Tamaq joq tiske basar onan basqa.

 

Kiyimderi qyryq jamau  oiyq –oyyq,

Bәri ashqúrsaq kórmegen qaryn toyyp.

Amalsyzdan  jas tughan bes laqtyn,

Eki-ýsh  aida alamyz  birin soyyp.

 

Erkelikpen jýrushi eng aghang barda,

Sýienetin aldynda panang barda.

Qayteyin keseyinbe óz qolymdy,

Jer shúqidy bauyrym amal barma.

 

«Áste  dúrys bolmady múnyn- dedim,

Aldaghy ne bolady kýning - dedim.

Talpynayyq  bir nәrse enbek istep,

Qol qusyryp otyrmay inim» -dedim,

 

Taghyda tagha soghyp, etik tiktik,

Enbekting dәmin tatyp syryn úqtyq.

Asyrap alty jandy ekeuimiz,

Amaldap, әupirimdep qystan shyqtyq.

 

Áskerge Mәuledendi attandyryp...

 

Aynalyp dýniyening dóngelegi,

Jaz shyghyp  jadyrady pendeleri.

Azamattyq boryshyn atqarugha,

Kezegi  Mәuledenning kelgen edi.

 

«Ásker ol elmen jerin kýzetedi,

Ózindi shynyqtyryp týzetedi.

Atqarsang mindetindi oidaghyday,

«Ýsh jyl»-   degen nemene tez ótedi.

 

Shiraq bol, sylbyr әri jaman bolma,

Arttaghy myna bizge alang bolma.

Bir nandy bólip jeytin dostaryna,

Eshqashan qolyng qysqa sarang bolma.

 

Áskerding bile bilseng zany qatty,

Úqyptap ústaghaysyng әrbir zatty.

Eshkimge zorlyq jasap joldan tayma,

Árkimge Alla bergen jany tәtti».

 

Osylay kenes berip aqyl aityp,

Inimdi shygharyp sap keldim qaytyp.

Áskerler bayaghyday top-top bolyp,

Attanyp Hovda jaqqa ketti tartyp.

 

Artynan Hovda jaqqa barayyn dep,

Bir kórip bauyrymdy qalayyn dep.

Bastyqtan súranyp em jayymdy aityp,

Rúqsat birer kýnge alayyn-dep.

 

Jalynyp kórip edim bastyghyma,

Bilmedim týk kórmegen jastyghyma.

Siresip júmysymnan bosatpady,

Bilmeymin dostyghyma, qastyghyma.

 

Adamnan tausylama ólmey arman,

Jetpeysing key isine kónilge alghan.

Habarlasyp Mәuledan bara almadym,

Aman jýr, qayda jýrseng jalghyz qargham...

 

Baldyzym....

 

 

Kýz ótip, qys ainalyp kóktem keldi,

Jylytyp shuaghymen kókpen jerdi.

Baldyzymda әskerge ketetin bop,

Anasyn qolyma әkep ótkerdi endi.

 

Men aittym: «Baghamynghoy anandy- dep,

Ne deydi tuystaryn, aghayyn bop.

«Qaratpa qyzgha deytin»- qazaqpyzghoy,

Sóz qylyp jýrmeyme erteng aghayyn kep».

 

Ol aitty: «Qatelik kóp basymda»-dep,

«Zor kýnә jasap edim jasymda» –dep.

Bilmestikpen aghamdy ústap bergem,

Sondyqtan dúshpanymda, qasymda kóp.

 

Aghama birge tughan qastyq qylgham,

Sonymdy  keshire almas tuys-tughan.

Atylyp aqyry agham kete bardy,

Satqyndyq qylyghymdy qanmen jugham.

 

Enshi alyp әkemizden qalghan maldan,

Irgemdi aghayynnan bólek salgham.

Adasqan ashyq kýnde men bir beybaq,

Kimderge opa bergen myna jalghan...

 

Jýreyin týninmenen kýnindey bop,

Esiktegi qúlynmen kýnindey bop.

Men kelgenshe anama bas-kóz bolsan,

Óteyin birge tughan inindey bop».

 

Baldyzym osylay dep jauap berdi,

Kәrәbәny anasy qalap keldi.

Balasynyng әr aitqan sózin qúptap,

Bizderdi panasyna balap keldi.

 

Jyly qabaq tanytyp anasyna,

«Bagham»- dep uәde ettim balasyna.

Ýsh jylday enem túrdy qolymyzda,

Týspedim aghayynnyng arasyna....

 

Eki ýimiz....

 

Saghynyp Mәuledendi tostym kýnde,

Áskerde ýsh jyl bolyp keldi ýige.

Quandym bir Allagha shýkir etip,

Jetkizgen ekemizdi  osy kýige.

 

Qyzyghy-shyjyghy kóp myna jalghan,

Áskerden aman-esen keldi qargham.

Izimdi basqan inim Mәuledendi,

Ýilendiru bir qyzgha endigi arman.

 

Aghayyn, tuysym joq onan basqa,

Talay qayghy kezikti myna basqa.

Áskerin ótep keldi azamattyq,

Tolady bir jyldan song otyz jasqa.

 

«Bauyrym týsinersing sózding narqyn,

«Qayyn al, qatyn alma»-degen halqym.

Qyzyna tekti jerding qúda týsem,

Jýrsin dep әrqashanda jýzing jarqyn.

 

Bazarqúl, Kóbesh úly Jarylghasyn,

Ósirgen Alla-qúday mal men basyn.

Zamandasym Shәmshagha qúda týstim,

Oldaghy bermek boldy qaryndasyn.

 

Batyr bop el biylegen babalary,

Sózge sheshen elimning danalary.

Jalghyz Arghyn sýienip ómir sýrem,

Saydyng tasy siyaqty aghalary.»

 

Bәibishem qolday ketti bir til qatyp,

«Balagha sóilesip em qyldy tәrtip.

Aytugha sizge batpay jýrushi edim,

Kónilim sol balany qaldy únatyp.»

 

Qúptady qarsy kelmey janym-Mәulen,

Osylay Allam taghy bolyp jәrdem.

Bir ýy em, ekeu bolyp otau tiktim,

Basyma baqyt qonghan búl bir dәuren.

 

Osylay Qúday qoldap eki ýy boldyq,

Jaylaugha qystaugha da birge  qondyq.

Abysyn tatu bolsa as kóp degen,

Bir maldy eki otaugha bólip soydyq.

 

         Týsime әkem kirip ayan berdi...

 

Týsime bir kýn mening әkem kirdi,

Aruaghy neni menzep neni bildi.

Tapsyrghan Aqmәdendi amanattap,

Setertal búlaghyna  ertip jýrdi.

 

IYiskedi mandayymnan syipap túryp,

Qolymdy ong qolymen ústap túryp.

«Amanatyndy orynda bauyryng tap,»-

Dedi de úshyp ketti  shyrqap biyik.

 

Túrdymda tansәirden atqa minip,

Keldim men naghashyma ýsh kýn jýrip.

«Qaraghym bizge kelip kóp túrmady,

Hovdagha ketken dedi Sartqa tiyip».

 

Atpenen apta jýrip Hovda baryp,

Izdedim әlgi adamdy ólip-talyp.

Sarylyp on tórt kýndey súrastyryp,

Sóilestim ol kisini aqyr tauyp.

 

Sheshemiz egde sartpen bir jyl túryp,

Jaraspay júldyzdary kónil suyp.

Sonynan Taqay degen qazaqqa erip,

Ketipti Nalayhangha túrmys qúryp.

 

Hovdadan biraz kýnde keldim qaytyp,

Bәrine búl habardy berdim aityp.

Qoldaghy maldy satyp aqsha jinap,

Betke alyp qala jaqty kettim tartyp.

 

Nalayhan eki mynday shaqyrymda,

Ol kezde kólik qayda taqymynda.

Ay jýrip jol kólikpen azaptanyp,

Jettim-au Úlanbatyrgha* aqyrynda.

 

Nalayhan astanadan alys emes,

Búl ólke biraq maghan tanys emes.

Tauyp ap Ábdil atty joldasymdy,

Sonymen aqyldasyp qúrdym kenes.

 

Ákesi Ábdil dostyng Jәlel molda,

Bilimdi bala oqytqan ataqty olda.

Ákemmen Eserhýý dep birge ústalyp,

Aqyry shәit bolghan osy jolda.

 

Qalagha Ábdil kelip bilim quyp,

Osynda meken etip qalghan túryp.

Oldaghy Aqmәdendi biledi eken,

Ákeden jastayynan qalghan tuyp..

 

 

Jolyqtym Aqmәdenge Alla qoldap.

 

  «Tanimyn –dedi- Taqay jaman adam,

Araqshy, qanypezer, ózi nadan.

Túrady Nalayhannyng tau jaghynda,

Balany onaylyqpen  bermes saghan.

 

Bilesing Nalayhanda kómir baryn,

Kómirli jerde jayly ómir baryn.

Únghyma jasap kómir alu ýshin,

Aghashpen bekitedi sonyng bәrin.

 

Taqay kópten isteydi aghash kesip,

Aghash kesu ózine bolghan kәsip.

Qosymsha kýzetshi bop tau basyna,

Ýiimen sol aragha  barghan kóship.

 

Kónseng sen aqylyma moyyn búryp,

Bereyin saghan bólek bәrgad* qúryp.

Bauyryna jaqynda aqyryndap,

Júmys istep bir mezgil sonda túryp».

 

Dúrysqoy jaqyn túru bauyryma,

Taghdyrdyng tózeminghoy auyryna.

Sheshimin Ábdil dostyng oryndaugha,

Attandym Nalayhtyng auylyna.

 

Bes-alty júmysshy alyp orman bardym,

Arjaghy ne bolar dep oilanbadym.

Qauyshu ýshin tughan bauyrymmen

Kelgenin isteyminghoy qoldan bәrin.

 

Osylay barlyq jaydy barlap bilip,

Ormandy  otap jattyq  aghash tilip.

Bir kýni men otyrghan kiyiz ýige,

Tanydym, Aqmәdenim keldi kirip.

 

Qúshaqtap ornymnan úshyp túryp,

IYiskedim meyirlene qúshyp túryp.

Tandanyp maghan bala qaray berdi,

Jyladym bauyryma qysyp túryp.

 

Áriyne «Aghanmyn»- dep aita almadym,

Kórdim men onyndaghy tang qalghanyn.

Shay berip, tamaq asyp, jayyn súrap,

Ýiine keshke deyin qaytarmadym.

 

Saghyndyryp arada kýnder ótti,

Aqmәden qayta ainalyp kelmey ketti.

Qolynda jeydesi bar jana tikken,

Anyrap kishi sheshem bir kýn jetti.

 

Habardar eken olda bolghan jaydan,

«Qaraghym múnda qashan, kelding qaydan?

Tuysyn aman-esen kezdestir- dep,

Kýndiz-týni tileushi em bir qúdaydan».

 

Balasy aitqan bógdening jylaghanyn,

Kól qylyp, kózding jasyn búlaghanyn.

Týsinipti týr- tisimdi aitqan kezde,

Bergenin bir Allanyng súraghanyn.

 

Jýgirip esty sala qala baryp,

Maghan kóilek tigipti matany alyp.

Ómirin bastan –ayaq bayandady,

Egilip, arasynda jylap alyp.

 

Ákene tiyip edim ýmitke erip,

Jylap kettim ýiine kýlip kelip.

«Tekti atanyng balasy bir keler» –dep,

Jýrushi edim ózinnen ýmittenip.

 

Únatyp әkendi ishtey  ózim kelgem,

Baqytty shaghym edi ol mening kórgen.

Taqyr kedey tórkinim ketti bayyp,

Qalyngha  malymenen onyn  bergen.

 

Kishi anam birde tolqyp, birde shalqyp,

Janymda kóp otyryp ketti qaytyp.

Dedi ol: «Bauyryna týsindirem,

Onasha bolghan jaydyng bәrin aityp.».

 

 

 

Taqaymen taytalas

 

 

Ýiine kóship baryp ornalastym,

Bauyrym bәrin bildi mauqym bastym.

Jarty jyl osylaysha óte shyqty,

Qoynyma alyp jatyp bauyr bastym.

 

Taqaygha únamady mening jayym,

Kishi anama búldaghy boldy uayym.

«Qaraghym alty ay asty sen kelgeli,

Týsindirip aitayyn isting jayyn.

 

Artynda seni kýtken qauymyng bar,

Ýi-ishin, bala-shaghan, bauyryng bar.

Nesine jasyrayyn Taqay bir kýn,

Óltireme degende  qauibim bar.

 

Bir týrli songhy kezde qyzbalanyp,

Araqty kóp iship jýr yzalanyp.

Tili ashty tiyisedi maghandaghy,

Ár sózin alghandayyn túzgha malyp.

 

Ákening kórmey jyly alaqanyn,

Jaltaq bop keledi ósip balapanym.

Qalayda aghalary ózderinmen,

Bir boluyn ishimnen jaratamyn.

 

Taqaygha aityp edim beremin-dep,

Aghasy birge tughan senemin-dep.

Kónbedi men ósirdim olay bolsa,

«Óltiremin, ne ózim ólemin»- dep.

 

Qayteyin ne kórmedi ghaziz basym,

Qor bolyp talay tóktim kózding jasyn.

Yzaly Taqay seni óltirer dep,

Sinbeydi balam mening ishken asym.

 

Taptynghoy bauyryndy izdep kelip,

Bastynghoy saghynyshty biz dep kelip.

Qayt endi auylyna rizamyn,

Jarty jyl óte shyqty tizbektelip.

 

Bilse eger Aqmәdenim: «Qalmaymyn- der,

Taqaygha qayta ainalyp barmaymyn -der.

Aghammen birge ketem degen sózden,

Qayda sýirep barsa da tanbaymyn»- der.

 

«Sondyqtan Aqmәdendi ketem ertip,

Qaytadan býrsigýni kelem ertip.

Bauyryng izdep seni tauyp alar,

Ólgende bir kýni men ajal jetip».

 

«Jolgha shyq balam erten, jolyng bolsyn,

Basyna úshpaytynday baqyt qonsyn.

Abay bol, Toqay taghy iship ketti,

Osy týn ózinmenen birge qonsyn.»

 

Dedi de kishi anam ketti shyghyp,

Bolaryn bir qauipting aldym úghyp.

Ymyrtta Taqay keldi iship alghan,

Úiyqtaghanday keyippen jattym búghyp.

 

Baltasyn irgedegi qolyna aldy,

Jýzin kórdi, onyda kózim shaldy.

Qozghalaqtap qalyp em shyday almay,

Baltany maghan qaray siltep qaldy.

 

Zu etip balta ketti bastan asyp,

Úshyp túrdym abdyrap qaldy sasyp.

Mas adamdy qoyamba alyp úryp,

Qylqyndyra bastadym asqa basyp.

 

Zar jylady: «Janymdy qiya gór- dep,

Qolyndy qylqyndyrghan tiya gór- dep.

Qaraghym, Saghiydenim aqylgha kel,

Ashuyng bas, esindi jiya gór»- dep.

 

«Jana ghana  óltirmek boldyng meni,

Zany qatty bilesing monghol eli.

Baltang kuә keregeni tesip ótken,

Saghan merzim beredi on jyl kemi».

 

Dedim de qonyshymnan pyshaqty aldym,

Qapsyryp art jaghynan qúshaqtadym.

Keregening ýzilgen jibimenen,

Bayladym eki ayaghyn túzaqtadym.

 

Qolyna qaghazbenen qalam berdim,

Jazbasang janyndy men alam dedim.

«Jaz- dedim- meni óltirmek bolghanynmen,

Emes-dep- Aqmәdendi- balam menin».

 

Jazdyryp aldym bәrin qolymenen,

Búl is bitti aqyry onymenen.

«Aytqanymnan egerde búra tartsan,

Sottalasyng zang qatal jolymenen».

 

Sol kýni kishi anammen  inim kelip,

Bolghan jaydyng kózimen bәrin kórip.

Rastap Taqaygha aityp jazdyrghandy,

Olardaghy qoldaryn  qoydy berip.

 

Qaghazdy qol qoydyrghan alyp aldym,

Qaltama yjdaghattap salyp aldym.

Qansha qiyn bolsada alty ay jýrip,

Alla qoldap inimdi tauyp aldym.

 

Keshikpey týsten keyin jolgha shyqtym.

Qiya almay bauyrymdy zorgha shyqtym.

Qarsy әreket jasaugha andyp jýrgen,

Taqaydy osylaysha orgha jyqtym,

 

Qiya almay bauyrymda jylap túrdy,

Kózding jasyn kól qylyp búlap túrdy.

Aghasynyng qarasy ýzilgenshe,

Bir ornynan qozghalmay úzaq túrdy.

 

Oqugha týsti kenje qaryndasym,

Quandym jýrek qalay jarylmasyn.

Ózgerttim kuәliktegi atyn onyn,

Bildimde basqa qújat tabylmasyn.

 

Ózgerttim Aqmәden dep Bәtiha atyn,

Tuysqan bauyryghoy qany jaqyn.

Sol qújatpen oqugha týsti olda,

Oryndap  әkemizding amanatyn. .

 

                   

     Artymda kedeylikpen qaldy uayym.

 

  Osylay Úlanbatyr baryp keldim,

Joghalghan inimdi izdep tauyp keldim.

Jarty jyl júmys istep ailyghyma,

Bәrine sәlem-sauqat alyp keldim.

 

Týgeldey aman eken malmen janym,

Ie bop barlyghyna Mәuledanym.

Eki otau júbyn jazbay qatar otyr,

Quandym kórip Alla qoldaghanyn.

 

Jenildep moynymdaghy auyr jýgim,

Mәulenim jýgirip jýr kórmey tynym.

Bastyghym esepshilik júmys berip,

Qyzmette ótip jatty әrbir kýnim.

 

Ár ýige ýkimetten salyp salyq,

Salmaghyn ólshep elding malyn alyp.

Qys týse tapsyramyz etke bәrin,

Jaz boyy ony bólek baghyp-qaghyp.

 

Artymda kedeylikpen qaldy uayym,

Jaqsardy jaghdayymda әr jyl sayyn.

Jaz bolsa taugha shyghyp Kýrti jaylap,

Qystaymyz ózen boyyn, Qyzylqayyn.

 

Jýrushiem tilek tilep jaratqannan,

Áyelim aiy-kýni tayap qalghan.

Týsimde kórdim marshal Choybalsandy*,

Janyna Sedenbaldy* ertip alghan.

 

Marshalgha qarap túrdym esim auyp,

«Ýiindi  keldik- dedi- әreng tauyp».

Aq dónbek aqboz atpen sýirep kelgen,

«Saghiyden al»- dedi de ketti shauyp.

 

Jorydym búl týsimdi jaqsylyqqa,

Senbeushi em kóripkel men baqsylyqqa.

Jaryma kórgenimdi aityp edim,

Dedi ol-« Eshkimge aitpa, әste úmytpa».

 

Ómirge keldi sonan Janatqanym,

Úl berdi jazyq manday jaratqanym.

Allanyng bergenninen bereri mol,

Sezindim týn artynan tang atqanyn.

 

Osylay el qatarly tirlik etip,

Eki otau jansaqtadyq birlik etip.

Janathan alghyr bala boldy bólek,

Sanasy kele jatty tez erjetip.

 

ÝZILGEN QOS TÝIME...

 

Týs kórdim, óz iytim kep aldy qauyp,

Ýige kirip qútyldym esik jauyp.

Tisi tiygen shapanym ónirinen,

Ýzilgen qos týimeni aldym tauyp.

 

Qayteyin kelushi edi kórgen týsim,

Bir pәleni sezgendey boldy ishim.

Oyanyp úzaq jattym bastyrylyp,

Sarqylyp qalghanday bop boyda kýshim.

 

Kýz keldi, týs kórgen song ailar ótip,

Dos-jaran biri kelip, biri ketip.

Qarbalas júmystarmen jýrgenimde,

Aymaqtan tekserushi keldi jetip.

 

Eseptep kórdi qansha et alghanymdy,

Halyqtan sanap alghan  maldarymdy.

Ár sifrdy múqiyat qarap shyqty,

Men jazyp, eseptegen sandarymdy.

 

Seksen kl. etting orny tabylmady.

Osy boldy bas kinә taghylghany.

Jegem joq, ishkenim joq qogham  mýlkin,

Basymnan mening pәle arylmady.

 

Sot boldy, keldi kirip bastyghymyz,

«Joq dedi dostyghymyz, qastyghymyz.

Úmytyp ketippizghoy ekemizde,

Kinәli shyghar- dedi- jastyghymyz.»

 

«Bir tayynsha bereminghoy keyinirek,

Jaza sal degen edim seksen kl et.

Obalyna qaldym búl azamattyn,

Adal adam ekenin bәri bilet».(biledi)

 

Esime ol aitqanda bәri týsti,

Úmytpau kerek eken әrbir isti.

Mәmey bastyq aitqasyn jaza salgham,

Sot biraq tyndamady kәri kýshti.

 

Qayteyin qolym taza kónil kýpti,

Bәride sottan adal sheshim kýtti.

«Jegen dep qogham mýlkin seksen kl et»,

Sottaugha alty jylgha ýkim shyqty.

 

Osylay sot zalynda kisen salyp,

Aldy artyma qaratpay ketti alyp.

Ýmitpen kete bardym: «Aryzdanam»-,

Degenin bastyghymnyng estip qalyp.

 

Seksen kl etti moyyngha ilip alyp,

Ólgeyding týrmesine qoydy salyp.

«Basqaday qansha kl et, mal jedin»- dep,

Kýnde súrau qoyady tergeuge alyp.

 

Qamalyp men jatyrmyn zyndan týrme,

Oylanam ne bolam dep kýnde-kýnde.

Ótirik jala jauyp kóp súraydy,

Úiqymnan oyatyp ap keyde týnde.

 

Týrmede alty ay jattym aryp-ashyp,

Shóldeysing ózeuirep qarnyng ashyp.

Súraydy úryp-soghyp kýnde azaptap,

Búl torgha qalay týstim jaza basyp.

 

Ádildik jenip shyqty aqyrynda,

Jetpegen aqylymda, batylymda.

Kózi jetip joghary sot kýshin joyghan,

Sottaghan sol sheshimdi alty jylgha.

 

Shyqtym men qanatymnan qayyrylyp,

Sottalyp saghym syndy mayyrylyp.

Gýlmarhan, Ómirhanym qos balapan,

Qalyppyn ekeuinen aiyrylyp...

 

Qúday alghan balany tóletkende...

 

Súnqarym eki birdey qoldan úshyp,

Men qaldym tereng qazghan orgha týsip.

Týrmeden shyqsamdaghy  quanbadym,

Qúr sýldem ýige qayttym jolgha týsip.

 

Byltyrghy kórgen týsim keldi anyq,

Dúshpannyng atyn bildim ebin tauyp.

Aryzyn baldyzymnyng kórgenimde,

Qúlap qala jazdadym esim auyp.

 

Tuysym bolyp shyqty pәle japqan,

Jau shyqty jaqynymnan o, jaratqan.

Kóre almay jaghdayymnyng jaqsarghanyn,

Balaghymnan it boldy kelip qapqan.

 

Ayrylyp eki birdey balasynan,

Zardap shegip kýieui aghasynan.

Áyelim bas kótermey qaldy jatyp,

Jýrekke qayghy  salghan jarasynan.

 

Bes jastaghy Janayym  boldy zerek,

Aytypty  anasyna sózben shenep.

«Ólgenderge  sheshening qajeti joq,

Sau ana  tiri jýrgen  bizge kerek.

 

Biz әli kip- kishkentay balamyz-dep,

Kettighoy qaryndas pen aghamyz-dep.

Ólgendi jaqsy kórip jata bersen,

Bizdaghy mýmkin ólip qalamyz»-dep.

 

Osyny estigende jatqan súlyq,

Jastyqtan aldy әielim basyn júlyp.

Balasynyng bir sózi demeu bolyp,

Tik túryp ayaghynan  ketti jýrip.

 

«Salghanyna Allanyng kónemiz-dep,

Jaqsysyn jamanynda kóremiz»- dep.

Anyrap otyrghanda qyzyn alyp,

Kelinmen inim keldi- «Beremiz»-dep.

 

Gýlnәshting móldiregen eki kózi,

Sýikimdi sәby edi netken ózi.

Balany almaqshy bop otyrghanda,

Kishkentay Janayymnyng aitqan sózi:

 

«Birge tughan inimen aghasyndar,

Allanyng isimende sanasyndar.

Qúday alghan balany tóletkende,

Ekeuing ne marqadam tabasyndar.»

 

«Adamdy  Alla ózi jaratady,

Týniltip keyde jerge qaratady.

Qúdaydyng bergeninen bereri mol,

Deydighoy týn artynan tang atady»

 

Eshtene dey almadyq balamyzgha,

Kirmegen oidy aitqan sanamyzgha.

Osylay óz ýiinde Gýlnәsh ósti,

Dәneker bolyp bizding aramyzgha.

 

                  Týnhelde.

 

Aqmәden  jigit boldy otyzdy asqan,

Bizderden bólek ósti bala jastan.

Ýilenip tehnikum bitirgen son,

Týnhelge esepshi bop ornalasqan.

 

Hat keldi: «Aynalayyn agham -degen,

Amanba auyl-aymaq balan- degen.

Kelinder shette qalmay ortalyqqa,

Kóshirip ekeuindi alam»- degen.

 

Keldikqoy qily-qily ómir keship,

Jetildi Aqmәdenim jalghyz ósip.

Endi birge bolayyq ýsheuimiz,

Dep sheship eki ýiimiz kettik kóship...

 

Týnheldin* tauy biyik suy túnyq,

Otyrdyq jiyrma jyl meken qylyp.

Qyz úzattyq úldardy ýilendirip,

Ýsh úly Bayzәkirding birge túryp.

 

Ýirenip qaldym  Týnhel auylyma,

Qysqy ayaz, jazghy jyly jauynyna.

Ónerhan ýlken úlmen túryp jattyq,

Qaraylap eki birdey bauyryma.

 

Óneshim ýlkenighoy  úldarymnyn,

Kuәsi ósip-óngen jyldarymnyn.

IYesi mendegi altyn syr sandyqtyn

Basqagha ashylmaghan syrlarymnyn.

 

Tanerteng ata-anagha amandasyp,

Ketetin júmysyna habarlasyp.

Bir kýni kelmey qalsa «Ne  boldy»-dep,

Kempir-shal qalatynbyz alandasyp.

 

Júmystan qaraylaytyn kele jatyp,

Keyde otyryp qalushy ek  kenes aityp.

Jiyrma jyl Týnhelde birge ótkizgen,

Sol jyldar endi bizge kelmes qaytyp.

 

Sýt kenjem Dakom mening Gýlden janym ,

Janynda bolyp qúday qosqan jaryn.

Bala-shagha, otbasyng aman bolyp,

Araylap ata bersin әrbir tanyn.

 

Janayym «Jalghyz qúdyq» týrmesinde.

 

On beste qaldy auyryp Janathanym,

Bilmeymin ne kórseter jaratqanym.

Dәrigerler aman alyp qalu ýshin,

Dep sheshti: «Kesu kerek ayaqtaryn».

 

«Ayaghy bara jatyr qúrtqa shauyp,

Keudege jetse bolar ýlken qauip.

Bastan qúlaq sadaqa –degendeyin,

Balandy kóndir dedi ebin tauyp».

 

Dәrigerding aitqanyna kóndi basym,

Tóktim kep Janathangha kózding jasyn.

«Qaraghym ayaghyndy aldyrmasan

Auyru bilemising jazylmasyn».

 

«Ayaqsyz qalay tirlik etem-dedi,

Qalay men armanyma jetem –dedi.

Qor bolyp domalanyp otyrghansha,

Ómirden ayaghymmen  ketem» –dedi.

 

«Allanyng ne salghanyn kórem –dedi,

Emdender ne bolsada kónem –dedi.

Jazylamyn on eki mýshem týgel,

Jazylmasam osynda ólem»-dedi.

 

Aqyry  ayaqtaryn  kestirmedi,

«Zorlaugha qaqysy joq eshkim» –dedi.

Qolynan óner tamghan, oiy úshqyr,

Bir betkey bala boldy es bilgeli.

 

Osylay emilgide* úzaq jatty,  (auruhana)

Eshkimde boljay almas bolashaqty.

Sol jerde suret syzyp, oy oiyp,

Jazylyp, ónerdegi jolyn tapty.

 

Aqyry  ortalyqta qaldy túryp,

Suretshi, zergerlikting jolyn quyp.

Ýy saldy ýsh qabatty eshkimde joq,

Jap-jaqsy ómir sýrdi túrmys qúryp.

 

Balaly boldy biraz jyldar ótti,

Jýrgende qiyndyqtyng bәri ketti.

«Týrmege qamalypty Janay»- degen,

Bir kýni bizge suyq habar jetti.

 

Kimderdi sýrindirmes myna jalghan,

Qaldyghoy orta jolda talay arman.

Bireuler jazghan eken mashina alyp,

Zansyz dep qaladaghy ýiin salghan.

 

Kedey qúrghan qoghamda baydy qúrtqan,

Artyq túru qylmys dep basqa júrttan.

Salypty «Jalghyz qúdyq»- týrmesine,

Jalyndyryp su bermey jalghyz úrttam.

 

Qylmysy ýy saldyrghan kisi jaldap,

Sauda sattyq jasaghan  bireudi aldap.

Rúqsatsyz әshekey búiym jasap,

Aqshagha satqan ony  bireuge arnap.

 

Jaqsy-jaman bolsada orta túrmys,

Ol zamanda kәsipting bәri qylmys.

Súrastyrsam zang biler adamdardan,

«Zardaby auyr bolar»-deydi búl is.

 

Jiyrma bes jasynda janym Janay,

Bile almadym qylmysker boldy qalay.

Jetimdik, joqshylyqpen zar jylatyp,

Óttighoy basymyzdan ómir talay.

 

Bilemin eshteneni úrlamadyn,

Eshkimdi zorlyq jasap qinamadyn.

Salghan ýi, astyndaghy mәshiynende,

Taban et, manday termen jinaghanyn.

 

Kimge aityp týsindirem onyng bәrin,

Qalay men qaytaramyn zannyng kәrin.

Jer bolyp, saghym synyp Týnhel keldim,

Qalmady oida quat, boyda әlim.

 

Arada jylaumenen ýsh ay ótip,

Otyr ek otbasynda kónil ketik.

«Janay  agham shyqty»- dep sýiinshilep,

Burayym bir kýn ýige keldi jetip...

 

Kónilim kóldey kenip dala boldy,

Torlaghan qayghy búlty ada boldy.

Qaramay aldy-artyma kettim tartyp,

Es dertim endi jetu qala boldy.

 

Qalagha kýndiz shyghyp týnde jetip,

Balamdy qúshaqtadym esim ketip.

Qúr sýlderi qalypty qatty jýdep,

Ketkeni belgilighoy ashtyq ótip.

 

«Shydasang jariyala ashtyq»-dedi.

 

...«Balam-au qalay shyqtyng nege japty,

Mongholdyng zany qatal, dini qatty».

Jaylanyp otyrghan song úlym maghan,

Basynan ótken jaydyng bәrin aitty.

 

Jayymda tirlik etip jatqam qystap,

Ýiimnen ýsh sagdaa* kep ketti ústap.

«Úrladyng qansha aqsha»-  dep kýnde súrap,

Ay- jarym azaptalyp,  kórdim qyspaq.

 

Osylay jazyqsyz-em tentiretti,

Týrmeden shyqpasyma kózim jetti.

Bir kýni jogharyda isteytúghyn,

Hurandaa*, tekserushi kelip jetti (polkovniyk)

 

Qaghazymnyng bәrin ol qarap shyqty,

Ýy salghan aqshanyda sanap shyqty.

Basyn shayqap otyrdy oigha shomyp,

Bilmeymin neni bildi, neni úqty.

 

Jalyndym hurandaagha jatyp kelip,

Basymnan ótken jaydy aityp berip.

«Shygharsanyz men sizge bauyr bolam,»-

Dep edim mynany aitty qaytyp kelip.

 

«Qalasang boldyrayyn  Andaa* inim, ( bauyr)

Qylmysyng auyr eken shyghu qiyn.

Keminde jiyrma jyl arqalaysyn,

Týrmede ne bolady sening kýiin.

 

Shydasang kómekteser qazaqtyghyn,

Qazaq bolyp tughanyng ghajaptyghyn.

Aytqanymdy búljytpay oryndasan,

Arylar osy kórgen azap kýnin.»

 

«Dedim men- ne desende- - ining dayyn,

Tartqanym kýnde beynet kýnde uayym.

Ól desende óleyin osy jerde,

Aytqanyndy búljytpay oryndayyn».

 

«Kelgende tergeushimen bastyq-dedi,

Sen dereu jariyala ashtyq -dedi.

Últym qazaq bolghasyn maghan- dep ait,

Jasady búlar qysym- qastyq»-dedi.

 

«Qazaqpyn jalghyz sebep qamalghanym,

Búl jaydy shet elgede habarladym.

Osyny aityp bәrine otyryp al,

Bauyrym basqa jolyn taba almadym».

 

Bilgenge ashtyq degen auyr synaq,

Arty jaqsy bolady ketseng shydap.

Aldymen shaqyrady olar meni,

«Mynany qaytemiz» –dep aqyl súrap.

 

«Últqa qysym kórsetti»- degen sózden,

Bilemin bәri qorqyp bәri bezgen.

Múnday bap eshbir zanda qaralmaghan,

Sondyqtan kóshken dúrys iske sózden».

 

Hurandaa osyny aityp ketip qaldy-ay,

Balanyz as-su ishpey jatyp aldy-ay.

Jaghdayym nasharlady búratylyp,

Auzyma bir tamshy su tatyp almay.

 

Hurandaa ýiretkennen basqany aitpay,

Eki apta jatyp aldym betten qaytpay,

«Týrmede ólse pәle bolar»-desip,

Shyghardy aqyrynda amal tappay....

 

Týrmeden Alla qoldap bosap shyqty,

Janathan sózge sheshen boldy myqty.

Jasaghan onyng qoldan búiymdary,

Tәnti etip, tang qaldyrdy dýiim júrtty.

 

Jyl sayyn isi ilgerlep algha basty,

Óneri moyyndatty dos pen qasty.

Álemdik jarystarda jýlde alyp,

Ataghy, abyroyy shekara asty.

 

Elide ónerli úlyn erkeletti,

Demeymin maqsatyna erte jetti.

Tolyqsyp jasy eluge kelgeninde,

Mezgilsiz búl ómirden erte ótti.

 

Eki úly suretshilik jolyn quyp,

Jasynan osy ónerge  boldy juyq.

Armanyn әkesining jalghastyryp,

Mongholda tuyp-ósken qaldy túryp.

 

Kókesi ayan berip qoyghan atyn...

 

Áyelim bir kýn túryp aitty týsin,

Aqyryn qolymenen syipap ishin.

Kókem* kirdi týsime býgin menin, (aghasy Jýnishan-Halyq jauy degen jalamen ústalyp atylghan)

Balamnyng aityp berdi týri-týsin.

 

«Bolasyn- dedi- qyzym úl tuatyn,

Zamanghoy úl tughangha  kýn tuatyn.

Burahan balang aty, jigit bolsyn,

Buraday buyrqanyp búlqynatyn».

 

Burahan keldi ómirge quandyryp,

Kónildi qayghy basqan júbandyryp.

Aq kónil, ary taza bala boldy,

Jýretin tóniregin núrlandyryp.

 

Ósirdik erkeletip betten qaqpay,

Keshirdik key qylyghyn jatsa jaqpay.

Búlghynda sәuletti bop, dәuletti bop,

Toghyz jyl óte shyqty shapqan attay.

 

Boldy ol bala kezden sholjyng erke,

Turashyl, tik minezdi, sózi kelte.

Auyru ayaghynan zardap shegip,

Burayym qatarynan eseydi erte.

 

Balaghoy oinaytúghyn tau basynda,

Jýgirip kórshilerding aulasynda.

Úrshyghyn ayaghynyng shygharyp ap,

Tanyldy mýgedekting arbasynda.

 

Arqalap qalagha ony alyp bardym,

Ayaghyn bilgenimshe tanyp bardym.

«Jýgirip dostarymen jýrse eken»- dep,

Tiledim bir Alladan sauyqqanyn.

 

Oryndala bermeydi-au oilaghanyn,

Estidim ota dúrys bolmaghanyn.

Taryghyp nalimyn kep  bir Allagha,

On eki mýshesin sau qoymaghanyn.

 

Emdelip emhanada  úzaq jatty,

Qayteyin ómir qatal, taghdyr qatty.

Kóz tiyip kenjemizding auyrghany,

Anasy ekemizge qatty batty.

 

Shýkirghoy qúday bizge bala berdi,

Aqyldy, parasatty sana berdi.

Buray sonda oquyn jalghastyryp,

Ýiinde aghasynyng qala berdi.

 

Qalada aqyrynda bitirdi ondy,

Tiledik ondasyn dep Alla joldy.

Emdeytin balalardy dәriger bolu,

Osynday aldyna ýlken maqsat qoydy.

 

«Men siyaqty kem bolyp aqsamasyn,

Kýnde auyryp ayaghy qaqsamasyn.

Eshkimde kemshiligin betke basyp,

Balanyng ar-ojdanyn taptamasyn».

 

Osylay kezdeskende aityp jýrdi,

Beynetin ayaghynyng tartyp jýrdi.

Jaqtyrmas jany auyrsa jaqyndary,

Bilmeymin basqa ortada qaytyp jýrdi?!

 

Alty jyl óte shyqty qarbalasyp,

Oquda ýzdik boldy, algha basyp.

Ózin teris emdegen emhanada,

Aqyry dәriger boldy ornalasyp.

 

Estiymin kýndiz-týni júmysta dep,

Jaghdayy týzelipti, túrmysta dep.

Balasyn emdep jazyp talaylardyn,

Paydasy tiydi jatpen tuysqa kóp.

 

Burahan- Burhan* emshi aty shyqty,

Boldy dep kóp estiymin dәriger myqty.

Balagha bir kýn til-súq bolama- dep,

Kempirmen ekemizde kónil kýpti.

 

Burhan ol-«Qúday»-degen monghol sózi,

Aytqanda qalay-qaytyp sezbeydi ózi.

Maqtaghan, jaqsy kórgen ol bir basqa,

Tiymesin dep tileymiz elding kózi.

 

Ýilendi bir jas qyzgha Ardaq degen,

Ózi sýiip Buraydy tandap kelgen.

Men ýshin jangha jayly kelin boldy,

Qartayghan shaghymda Alla arnap bergen.

 

Demeymin kelinime quanbadym,

Basynda qoldarynda túra almadym.

Shaqyrsada bizdi olar –«Kelinder»-dep,

Mәuledan, Aqmәdendi qiya almadym.

 

Estidim- «Azattyqtan»- jaqsy habar.

 

Bastaldy toqsan birde qazaq kóshi,

Shyqqanday boldy dýiim elding esi.

Aldy artyna qaramay aghayyndar,

Kóship jatty sógilip el irgesi.

 

Men ýshin elge jetu basty arman,

Qosylu tuystargha onda qalghan.

Ákemning oryndasam  amanatyn,

Basqasy qu tirlikting bәri  jalghan.

 

Kóshuge toqsan birde san oiladym,

Biraqta tәuekelge bara almadym.

Sebebi Qazaqstan tәuelsiz el,

Bolghanyn armandadym, qarayladym...

 

Qashqan qazaq úrpaghy elin tabar,

Kez keldi olargha da baqyt qonar.

«Qazaq eli tәuelsizdik aldy»- degen,

Estidim- «Azattyqtan»- jaqsy habar.

 

Habardy estigende  eniredim,

«Aldy dep tәuelsizdik  elim menin.

Mezgilsiz, merekesiz ótken әkem,

Armanyng oryndaldy sening dedim».

 

Ózime qaraghan az qauymymdy,

Jinadym balalarmen bauyrymdy.

Ayttym men әke armanyn oryndaymyn,

Tabam dep artta qalghan auylymdy.

 

Janathan- «Kóshkenimiz dúrys- dedi,

Ómir boyy oidaghy búl is dedi.

Bәrimiz týp qoparylyp barghanmenen,

Ol jaqta qalay bolar túrmys»- dedi.

 

«Kóshi-qon jalghasady oilap túrsam,

Ázirge qarajatym barghoy múrsam.

Sondyqtan sizder baryp ornyqqansha,

Osy jaqta  kómektesip túra túrsam».

 

Mәuledan otbasymen kóshpek boldy,

Aqmәden az oilanyp sheshpek boldy.

Ónerhan qaraylamay otauymen,

Oyy tek «Qazaqstan jetsek»- boldy.

 

Burahan týrli-týrli syltau aityp,

Týpki oiyn bildirmedi sózden tayqyp.

«Ministr kezdesuge shaqyrghan»- dep,

Asyghyp júmysyna ketti qaytyp.

 

Kórip em janarynan bir kýdikti,

Bar  oiyn anasyna bildiripti.

«Bala emdeytin ortalyq asham»- depti,

Oyy joq kóshetúghyn týpkilikti.

 

Alatau bókterine kómesinder!.

 

...Aytypty kóshi-qondy qoldaytynyn,

Biraqta býgin-erteng barmaytynyn.

Zertteuin jalghastyryp Moskvada,

Enbegin sonda baryp qorghaytynyn.

 

Jas maman ortasynda bedeli ósken,

Biz emes tauqymetti bastan keshken.

Ózi ósken mongholdardyng arasynda,

Barmaydy ol qalyp qoysa osy kóshten.

 

Osy  oy ekemizge maza bermey,

Kýndiz kýlki, týn boyy úiqy kelmey.

Biz nesine ketemiz dedik onda,

Shanyraqta kenjemiz qalsa ermey....

 

Ónerhan, Mәuledandar jýgin artyp,

Jinaldy úzaq jolgha «Qosh bol»- aityp.

«Kempir-shal Burahangha baramyz»-dep,

Bir kýni Úlanbatyr kettik tartyp.

 

Jetkizdi astanagha bizdi kólik,

Quandy úl men kelin bizdi kórip.

Saghynghan ata-әjesin qos nemerem,

Erkelep moynymyzdan qúshty kelip.

 

Kelinim shayyn qúiyp tamaq asyp,

Otyrdy Burahanda kep jayghasyp.

«Mәuledan, Ónerhanmen ekeuide,

Dedim men -kóship ketti shekara asyp».

 

«Ákening aitqanyna kónesinder,

Aghalaryng artynan  eresinder.

Turasyn aitsam balam bizdi aparyp,

Alatau bókterine kómesinder!».

 

«Sendersiz kónilding joq hoshy -dedim,

Ákenning balam azghoy dosy-dedim.

Bayzәkirding shanyraghy Mәuledanda,

Saghidannyng shanyraghy osy»–dedim.

 

«Nege sen bizding haldi eskermedin,

Biz ýshin týsting auyp kesh kelgenin.

Eki shanyraq eki elde qalmasyn-dep,

Qysqasy Qazaqstan kóshkel keldim».

 

Burayym qaldy otyryp, jerdi shúqyp,

Ketkendey oigha shomyp, bizdi úmytyp.

«Nege jauap bermeysing әkene»- dep,

Aqyryn jelkesinen qaldym núqyp.

 

Balama osylaysha qoydym talap,

Otyryp birazdan song berdi jauap.

«Ólgeyde emdeytúghyn sәbiyler bar,

Sol jaqtan kóshsek»- dedi maghan qarap.

 

«Tanerteng ministrge jónimdi aityp,

Týs aua mashina alyp kelem qaytyp.

Sizderdi samoletpen jiberemin,

Men ózim keyin baram jýgimdi artyp».

 

Mәnsappen týspey ataq arbauyna,

Tәuba dep  úlym tilimdi alghanyna,

Mәuledan Ónerhanmen erip ketpey,

Quandym osy joly  qalghanyma.

 

Burahan Ólgeyge ýiin artyp keldi,

Beynetin joldyng biraz tartyp keldi.

Jýrgizushi dosynyng qasiyetin,

Jyr qylyp bәrimizge aityp keldi.

 

Qarsy aldy Burayymdy Ólgey halqy,

Tang qaldym óskenine ataq-danqy.

Erulikke bergen mal jýzden asty,

Ghajapqoy qazaghymnyng ata- salty.

 

Ýkimet ýsh bólmeli ýiin berip,

Buraygha qaraylasty kónil bólip.

Abyroyly azamat bolghanyna,

Allagha shýkir dedim múny kórip.

 

Osylay Bay-Ólgeyde bir jyl túrdyq,

Elmenen aralasyp oinap-kýldik.

Toqsan ýshting jazynda qayta kóship,

«Alla»-dep attyng basyn elge búrdyq...

       

   «Qayda eken, qayran bauyrym»...

 

Qúshaqtap Alataudyng әrbir tasyn,

Tóktim kóp әkemdi oilap kózdin  jasyn.

Bayzikirding úrpaghy jýz otyz jan,

Jetisuda barlyghy qosty basyn.

 

Endigi bir ýlken is  oiyma alghan,

Talay jyl  kókeyimde bolghan  arman.

Oryndap әkemning songhy amanatyn,

Tuysty tapsam boldy múnda qalghan.

 

Bilmeymin taba alamyn, qalay qaytyp,

Sharshadym  Buraymenen Janaygha aityp.

Gazette isteytúghyn Mauharanyn,

Jazdyrdym barlyghynda Abaygha aityp.

 

Toltyryp jazyp alyp talay betti,

Almaty qalasyna Abay ketti.

Bir kýni sýiinshilep, alaqaylap,

«Tuysyng tabyldy»-dep Buray jetti.

 

Quandym ketkendey bop esim auyp,

Qarauytyp kózderim auyq-auyq.

Qayranbay agham qyzy Bәtiladan,

Oqydym kelgen hatty qolyma alyp.

 

«Bauyrym, ainalayyn, Saghidanym,

Amanba auyl-aymaq, mal men janyn.

Senderdi kórip ólsem armanym joq,

Keudemde túrghanynda shyqpay janym.

 

Búl hatta kórsetilgen meken-jayym,

Aytarmyn sen kelgen song elding jayyn.

Qyzymyn bes jasynda jetim qalghan,

Bayzikirding aghasy Qayranbaydyn».

 

Hatty oqyp balama aittym: «Keteyin- dep,

Tezirek qaryndasyma jeteyin- dep.

Oryndap ata-baba  amanatyn,

Armansyz búl pәniyden óteyin»-dep.

 

Toqta balam, әne otyr qaryndasym...

 

Bәrimiz erteninde jolgha shyqtyq,

Beynebir úlan asyr toygha shyqtyq.

Bir saghat bir kýndey bop ótpey qoydy,

Jinalyp bas ayaghy zorgha shyqtyq.

 

Auylgha jettik bizder keshke tayap,

Kóshede jýrginshiler neken sayaq.

Shoshayghan kózim shaldy ýy aldynda,

Otyrghan bir kempirdi jolgha qarap.

 

«Toqta balam, әne otyr qaryndasym,

Sezemin jýregimning janylmasyn.»

Dedimde týse salyp mashinadan,

Jýgirdim sol kisige jalghyz basym.

 

Oldaghy maghan  qaray qústay úshty,

Hal keshtim aiyrmastay ónmen týsti.

«Jaryghym Saghidanym kelding be»- dep,

Enirep moyynymnan kele qúshty.

 

Bauyryn qysqan boyy esten tanyp,

Talyqsyp, qúshaghymda ketti talyp.

Kóshede bizge qarap jylap túrdy,

Egilgen ekemizdi kórgen halyq...

 

..Qos kәrini kóz jasyna erik bergen,

Balalar alyp jýrdi erip kelgen.

Sýiemeldep әkelip otyrghyzdy,

Ekemizge oryndy berip tórden.

 

Kórshiler quanysyp shashu shashyp,

Otyrdyq qos qariya asyp-tasyp.

Bәtila әngimesin bastap ketti,

Alghan song esin jiyp, mauqyn basyp...

   

    Qalghan qazaqtyng qasireti.

        (Bәtilanyng әngimesi)

 

«Atam –dedi- Embergen bay bolypty,

Mynghyrghan tórt týligi say bolypty.

Alty úlyna alty otau tigip berip,

Kónili qariyanyng jay bolypty.

 

Sózimdi tynday otyr Saghy qargham,

Aytayyn әngimeni este qalghan.

Ákendi asyrypty qytaygha ózi,

Nәubatty kele jatqan bilip aldan.

 

Qytaygha aman-esen әkeng jetken,

Onyda súrastyryp bilgen eppen.

Biyzikir: «Men aghamnan qalmaymyn»- dep,

Artynan Bayzikirding olda ketken.

 

Bilmeymiz sol ketkennen habary joq,

Ólime-tirime әli jauaby joq.

Árbiri óz basymen qayghy bolyp,

Qaldyghoy tórt aghasy amaly joq.

 

Aldymen bay- manap dep malyn aldy,

«Halyqtyng jaulary»-dep janyn aldy.

Embergenning әuleti týgesilip,

Kәmeletke tolmaghan ýsh qyz qaldy.

 

Ashtyqtan agha-bauyr bәri óldi,

Anam jalghyz enirep bәrin kómdi.

Ústalghan әkem qayta oralmady,

Apayyng qasiretting bәrin kórdi.

 

Keshegi bay balasy Qayranbaydan,

Ýiining júrty qaldy oirandalghan.

Menimen birge tughan ýsh úl, ýsh qyz,

Bәride opat boldy  pәny jalghan.

 

Ózining tórkinine ólip-talyp,

Meni anam Almatygha keldi alyp.

Asqynghan auyrudan kózin júmdy,

Bir kýni jyghyldy da esten tanyp.

 

Detdomgha*  berdi meni naghashylar,

Asyraugha demeymin shamasy bar.

Zar bolghan ýzim nangha bir ýili jan,

Shiyedey alty-jeti balasy bar.

 

Osylay Almatynyng qalasyna,

Men týstim jetimderding arasyna.

Boy jetip, oquymdy bitirgen son,

Túrmysqa shyqtym qazaq balasyna.

 

Ómirim bir sarynmen ótip jatty,

Quandym qyzym tuyp Sholpan atty.

Bәri ólip tuysymnyng jalghyz qaldym,

Osy oy jegidey jep qatty batty.

 

       

Qalghan qazaqtyng qasireti.

        (Bәtilanyng әngimesi)

Izdeu

 

Saghynyp eseygende tughan jerdi,

Bala bop laq-qozy qughan beldi.

Tabayyn tuystarym qalmasada,

Kindik kesip, kirimdi jughan jerdi.

 

Osy oimen bardym Abay audanyna,

Semeyding oidym-oydym taularyna.

Árkimnen qystauymdy súrastyrdym,

Jetpek bop kókeydegi armanyma.

 

Qazirgi Shәkәrimning auylyna,

Ay jattym rahmet qauymyna.

Elu jyl búrynghyny eshkim bilmes,

Qyzyldyng úshyraghan dauylyna.

 

Iske aspay armandaghan oilarymda,

«Bilmeymiz»- degen sózge toyghanymda.

Selisovet kontoryna shaqyrdy dep,

Shabarman keldi qaytpaq bolghanymda.

 

Selisovet amandasty jónim súrap,

«Atannyng aty kim»- dep qoydy súraq.

«Qayranbay әkem aty este qalghan,

Bilmeymin basqalaryn»- dedim jylap.

 

«Jayyndy estip-bildim qaryndasym,

Izdegening tabylyp baghyndy ashsyn.

Azamatqa bergisiz qyz ekensin,

Mendaghy Tobyqtymyn auyldasyn».

 

«Bes jasta anam ertip ketti-dedim,

Men ýshin talay beynet shekti- dedim.

Kóz aldymda qystaghym biz otyrghan,

Elu jyl sonan beri ótti»- dedim.

 

Dedi ol:- «Ketpesinshi salyng sugha,

Qystaqty tapsaq eger tanisynba?

Semeyding bar qystaghyn aralaymyz,

Tek qana jol beynetin auyrsynba».

 

Tórt kýndey bar qystaqty araladyq,

Biraqta bizding júrtty taba almadyq.

Jolsyzben taudan asyp, tasty basyp,

Key jerde ayaq –qoldy jaraladyq.

 

Arada talyqqanda bes kýn ótip,

Aqyry bizding júrtqa keldik jetip.

Ókirip topyraqqa jata kettim,

Dauysym keng dalany kýnirentip.

 

Agha aitty: «Qystauy búl Embergennin,

Bәride biledi-dep kóz kórgennin.

Baylyghyn aitushy edi bermegen- dep,

Mandayyna pendenin, kez-kelgennin.

 

Senderge atalas bop keletúghyn,

Ákendi kózi kórgen biletúghyn.

Demeuhan degen qart bar aparayyn,

Tarihty týgel aityp beretúghyn».

 

Osylay aqsaqalgha keldi alyp,

Qariya bir júbanyp, bir quanyp.

Taratyp Tobyqtyny aityp berdi,

Otyrdym bәrindaghy týrtip alyp.

 

Ángimelep óz kózimen kórgenderin,

Ashtyqtan, azappenen ólgenderin.

«Eki qyz, qalghan- dedi –әli tiri,

Kópesbay atty úlynan Embergennin».

 

Núrila bes, al Zýbila jeti jasta,

Ketkesin ata-anasy oralmasqa.

Ayttyrghan qayyn-júrty qolyna alghan,

Jaqyny qalmaghan song onan basqa.

 

On ýshke tolghanynda Zýbilanyn,

Bilemin nekesi onyng qiylghanyn.

Otauy apayymen jezdesinin,

Ýii bop qala berdi Núrilanyn.

 

Taptym men Zýbilamen Núrilany,

Aytugha onay emes qiyn bәri.

Batady úldan eshbir úrpaq qalmay,

Týgeldey qyrshynynan qiylghany.

 

Rizamyn dәl qazir  ólgenime,

Arulap óz qolynmen kómgenine.

Allagha razymyn Bayzikirdin,

Úrpaghyn aman-esen kórgenime.

 

Alansyz baqilyqqa jýre berem,

Sadagha Saghiydenim janym senen.

Shýkirlik  qalghanyna úldan úrpaq,

Olardyng súramaymyn sanyn senen.»

 

Bәtila sózin solay ayaqtady,

Otyrdy tyndaghan júrt ayap bәri.

Áuletke tóngen qara búlt seyilip,

Týn týrilip osyghoy tang atqany.

 

Aqtalghan amanat.

 

Bólinip aghayynnan Qytay barghan,

Mongholda esergýý* dep janyn alghan.

Úrpaghy Bayzikirdin  jýzden assa,

Bes úldan osyndaghy ýsh qyz qalghan.

 

Izdep bardym Zýbila, Núrilany,

Kóz jasy olardynda tiylmady.

Tәu ettim ata-baba qorymyna,

Semeyden alys jatqan qiyrdaghy.

 

Kimderdi jylatpaghan myna jalghan,

Bir kóru talay jylghy  bolghan arman.

Aynalyp ata júrtty bizder taptyq,

Túqymy Embergenning tiri qalghan.

 

Qayghymen qasiretting jýgin artyp,

Jetpis jyl jylasamda beynet tartyp.

Jat júrtta úrpaghyndy jalghastyryp,

Ata júrt mәngi saghan keldim qaytyp.

 

Qazaghym, qalyng elim qorghanyng bop,

Úrpaghym óssin qara ormanyng bop.

Atamnyng oryndaldy amanaty,

Osynda ólsem endi armanym joq.

 

Qaldyryp ótken shaqqa azap-múnyn,

El boldy egemendi qazaq býgin.

Úrpaghym óz jerinde órkendesin,

Jasay ber, jasa mәngi azattyghym!!!

Saghiyden aqsaqal әkesi  Bayzikirdin  tórt aghasynan  tiri qalghan ýsh qyzdy tauyp, Semeydegi Embergen atasynyng ziratyna baryp qúran baghyshtap, «Alty ýi» atty babasynyn  júrtyna tәu etip, atamekende alansyz on eki jyl ómir sýrip, 2005 jyly kenje úly Burahannyng qolynda Almaty qalasynda  ómirden ótti. 

Aghayyndy Saghiyden, Mauleden, Ahmeden ýsheui qazir әkelerining tughan topyraghynda Ile Alatauynyng bókterinde birge jatyr.

Sony.

Múhit Jaqsylyqúly

Abai.kz