Dauylpaz diktor Ánuarbek Bayjanbaev (1923-1989) jayly estelik...

Qazaq radiosynyng 100 jyldyq tarihynda manday terin tógip, adal enbek etken nebir ardagerlerimizdi bilemiz. Solardyng ishinde shoqtyghy biyik, el-júrtqa syily bola bilgen diktorymyz Ánuarbek Bayjanbaevtyng esimi – Qazaq radiosy desek eriksiz oigha oralady. Ánaghannyng esimi – Qazaq radiosymen birtútas esimge ainalghan. Qazaq radiosy dese Bayjanbaev degen familiya qatar aitylady. Betke ústar ataqty diktorlarymyz – Ánuarbek Bayjanbaev pen Sauyq Jaqanova ghoy. Ol kisiler Qazaq radiosy arqyly kópshilikting sýiispenshiligi men qúrmetine bólenip, attary anyzgha ainaldy.

Áriyne Qazaq radiosy radio bolghaly alghashqy әri songhy Qazaqstannyng halyq әrtisi de Ánuarbek Bayjanbaev ekenin erekshe atau abzal.

Ónerge degen qúshtarlyq Nyghmetjan әkening aqyndyghy men Bәtiha anasynyng әnshiliginen bastau alghany sózsiz. Ózi ósken ýide bolatyn qonaqtar Nyghmetjan men Bәtihanyng ónerlerine tәnti bolushy edi. Ózderi de әn salyp, jyr tolghaytyn. Shynghystaudyng baurayynda ósken bala bilsem, ýirensem dep talpynyp, mektepte jýrgende kórkemónerpazdar ýiirmesine qatysyp, konsert jýrgizip, jyr oqyp auyldastarynyng qoshemetine bólenedi. Jeti jasynda baydyng balasynyng rolin oinap, spektaklige qatysqany bar. Sonda múghalimder jas balanyng sóz saptasyna qayran qalghan eken. Bala kezinen zerektigining arqasynda batyrlar jyryn jatqa aitady eken. Suretti de jaqsy salghan eken. Sәken Seyfullinnyng jyrlaryn jatqa aitypty. Ánuarbekting Beyimbet Maylinnyng «Shúghanyng belgisi» povesin jatqa aituy auyldastaryn tanghaldyrghan. Tyndaushynyng keybireui jylap, keybireui kemsendep otyratyn.

Mektep diyrektory Kuzinning ózi maqal-mәteldep sóileytin. Ánaghandy oryssha sóileuge ýiretken sol kisi edi.

Ánuarbekting tórt jasynda ata-anasy qaytys bolyp,  ýlken aghasy Rizahmetting qolynda ósedi. Ol kisi  Qyzylorda qalasyndaghy stansiyanyng bastyghy bolyp, keyin Otardaghy Mәtibúlaq auylyna kóship keledi. On jasynan Kenen auylynda ósken Ánuarbek auyldaghy óner adamdary, aqyndardy tyndap ósedi. Sóz ónerine qyzyghushylyq erteden bastalghan eken.

Keyin eseygen song Ekinshi dýniyejýzilik soghysqa qatysyp, jaraly elge qaytqanda sol kezdegi tóragha Omarghazy – Ghaziz Ospanov Ánaghannyng poeziyany sheber oqitynyn estip, Qazaq radiosyna diktorlyqqa shaqyrypty.

Sol kezdegi diktorlardy qabyldaghan ataqty diktorymyz Mina Seyitova osy mamandyqqa baulyp, Ánaghandyng sheberligin shyndaydy.

Úly Jenisti radiodan habarlap, halqyn quanyshqa bólegen de – Ánuarbek Bayjanbaevtyng ózi edi.

Ánaghang sóz ónerin jete mengergen, oqyp otyrghan mәtinning әr sózine jan kirgizip, tyndaushynyng jan dýniyesine әser etetindey erekshe tolghanysta oqy bilgen maytalman edi. Kónildi harakterdegi  mәtinge әr berip, maghynasyn ashqan, múndy dýniyeni óz mәninde jetkize bilgen, әr mәtinning tabighatyna erekshe kónil bólip, asha bilgen óz isining sheberi edi. Jәne shәkirtterine «sening aldynda milliondaghan adam otyr, halyq tyndap otyr, solargha oidy dúrys jetkize biluing kerek» dep eskertip, diktorlyq oqudyng syryn ashyp beretin.

Ánaghang auylda óskendikten auyl ómirin jaqsy biletin. Tabighat kórinisterin jetkizgende de kóz aldyna keltirip, erekshe sezimmen oqushy edi.

Jazushy Sәbit Múqanov «Ánuarbek oqysa solghyn shygharmanyng ózi torghyn jibektey qúlpyrady» dese, aqyn Tayyr Jarokov «Ánuarbek inime óte rizamyn, óleng oqyghanda aiyzyndy qandyryp, eldi siltidey tyndyrady» deui beker emes.

Ánaghan, әsirese әdebi, muzykalyq habarlardy oqyghanda jan salyp oqushy edi. Ol kisining oquyndaghy әue tolqynynan beriletin osynday habarlardy tyndap otyrghanda kóz aldyna filimdi kórip otyrghanday kórinis payda bolatyn. Soghan eltip, әsemdik әlemine sayahat jasap, qiyal qúshaghyna beriletinsin. Áriyne búl – kórkemsóz óneri, ataqty diktordyng tabighy daryny, oqu barysyndaghy ózindik ereksheligi bolsa kerek.

Men auyl balasymyn. Mening kishkene kezimde ýide sary radio bolatyn. Bәrimizding tyndaytynymyz – Qazaq radiosy edi.

Teledidar 1966 jyly auylgha keldi, bir-aq ýide boldy. Auyl bolyp, sol ýiding mazasyn alatynbyz. Kóbine radiodan keregimizdi tyndaytyn edik.

Kishkene kezimizde balalargha arnalghan nebir habarlar bolatyn. Ásirese «Erden ataydyn», «Júmbaqbay ataydyn» ertegilerin tyndaytynbyz. Es bile jaqsy habarlargha den qoya bastadyq. Arnayy beriletin konsertterge qúlaq týrip, bir-eki estigende sol әnderdi ýirenip alugha tyrysatynbyz.

Ákem, jazushy Zeynel-Ghaby Imanbaev pen anam Kәmesh Bayqasqyzy ónerge jaqyn bolatyn. Ákem dombyragha qosylyp әn salsa, anam qosylyp әn aitatyn. Bizding ýiding balalary ruhany dýniyege jaqyn boldy. Sonday ortada óskendikten kózimiz ashyq, kókiregimiz oyau bolyp boyjettik. Sol shaqtarda Ánuarbek aghamyzdyng oquyndaghy nebir habarlardy tyndap, ruhany azyq alushy edik. Ýnemi radiodan dauysyn tyndaghan men ýshin 1987 jyly dastarhandas bolghan birtýrli qyzyq kórindi. Mening kishi inim Zeynúr Almatynyng qyzy Jannagha ýilendi. Kelinning anasy Mәdina Ábilqyzy bala kezinde Ánuarbek aghanyng әieli Ghayny apamen, Jappar Ómirbekovtyng әieli Zәuresh apamen bir ýide ósipti. Sirә, naghashy-jiyen bolsa kerek. Sәti týsip, Mәdina apay meni sol kisilermen qosyp qonaqqa shaqyrghan. Dastarhan basynda otyrmyz. Ánuarbek agha sóilegen sayyn auzyna qaray berippin. Maghan radio sóilep túrghanday әser etti. Áyteuir otyrys ayaqtalghangha deyin janaghyday әserde boldym. Shyndyghynda da radiodan ghana dauysyn estigen adammen qatar otyru – men ýshin erekshe quanysh edi.

«At túyaghyn tay basar» demekshi, Ánekenning kózi, tughan balasy Arys Ánuarbekúly on jeti jasynan Qazaq radiosymen bite qaynasyp keledi.

Tekti atanyng ósiyetin oryndap, ózin әrdayym birqalypty ústaugha daghdylanghan Arystyng bir dauys kótergenin kórgenim joq. Ýnemi óz isin jete mengerip, konserttik studiyada operator, dybystyq studiyada operator, keyin oqu bitirip, injenerlyq mamandyqty mengergenin bilemiz. Eng bastysy – ómirge kelgendegi adam bolyp qaludy qaghida tútqan, óz ortasynda syily azamat bola bilgen Arys ta bir kezde diktor boludy armandaghan. Biraq búiyrmaghan mamandyqqa ainalypty, oghan da adamdardyng pendeshiligi әser etken eken. Ánaghannyng ózi bolmasa da úrpaghymen bir újymda enbek etip, syilas bola bildik.

Ánaghannyng isin jalghastyrghan Mәmbet Serjanov, Myrzabek Quatbekov, Amanjan Serikov, Bolat Bijibaev, Saylau Núrghaziyn, Býrkit Bekmaghanbetov, Raisa Amanbaeva, Úljan Parmashqyzy, Ziyada Beketova, Sholpan Bayghabylqyzy, Sholpan Ahmetova, Ámina Syzdyqqyzy, Qúrmanghazy Dinasylov syndy diktorlarymyzdyng da Qazaq radiosyna sinirgen enbekteri orasan zor.

Qazaqstannyng halyq әrtisi Ánuarbek Bayjanbaev Qazaq radiosynyng tarihynda esimi altyn әrippen jazylghan qaytalanbaytyn daryn iyesi. Diktorlar kóp, qazirgi jastar arasynda da daryndylary bar. Biraq Ánaghannyng biyigine kóterilgen diktorlar joqtyng qasy. Ol kisi myng jylda birtuar qaytalanbaytyn erekshe dauys iyesi edi. Ol – dara túlgha.

Ókinishtisi, Qazaq radiosynyng betke ústar daryndy da ataqty diktory, Qazaqstannyng halyq әrtisi Ánuarbek Bayjanbaevtyng tughanyna 100 jyl tolghan kezde Mәdeniyet ministrligi, odan qaldy «Qazaqstan» teleradiokorporasiyasy toyyn ótkizuge qarajat ta bólmedi, tipti eskermedi desek te bolady.  Búl endi mәdeniyetti, telearnany basqaryp otyrghan jandargha ýlken syn degim keledi. Biylghy jyly kóp bolyp estelik jazyp, Ánekenning ómiri men shygharmashylyghy jayly «Qazaqtyng Bayjanbaevy» degen jinaq shyghyp, újymnyng qoldauymen as berildi. Odan da shýkirshilik. Kitaptyng demeushisi – «Atamúra» korporasiyasynyng preziydenti Rahymghaly Qúl-Múhammed.

Shynghystaudyng baurayynda dýniyege kelip, әue tolqyny arqyly qazaq dalasyna ýnin janghyrtqan, halqymyzdyng birtuar daryny, bәrimizding maqtanyshymyz –  Qazaqstannyng halyq әrtisi Ánuarbek Bayjanbaev Qazaq radiosynyng baghyna jaralghan jaryq júldyz edi...

Altyn Imanbaeva,

Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri

Abai.kz