داۋىلپاز ديكتور انۋاربەك بايجانباەۆ (1923-1989) جايلى ەستەلىك...

قازاق راديوسىنىڭ 100 جىلدىق تاريحىندا ماڭداي تەرىن توگىپ، ادال ەڭبەك ەتكەن نەبىر ارداگەرلەرىمىزدى بىلەمىز. سولاردىڭ ىشىندە شوقتىعى بيىك، ەل-جۇرتقا سىيلى بولا بىلگەن ديكتورىمىز انۋاربەك بايجانباەۆتىڭ ەسىمى – قازاق راديوسى دەسەك ەرىكسىز ويعا ورالادى. اناعاڭنىڭ ەسىمى – قازاق راديوسىمەن ءبىرتۇتاس ەسىمگە اينالعان. قازاق راديوسى دەسە بايجانباەۆ دەگەن فاميليا قاتار ايتىلادى. بەتكە ۇستار اتاقتى ديكتورلارىمىز – انۋاربەك بايجانباەۆ پەن ساۋىق جاقانوۆا عوي. ول كىسىلەر قازاق راديوسى ارقىلى كوپشىلىكتىڭ سۇيىسپەنشىلىگى مەن قۇرمەتىنە بولەنىپ، اتتارى اڭىزعا اينالدى.

ارينە قازاق راديوسى راديو بولعالى العاشقى ءارى سوڭعى قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى دە انۋاربەك بايجانباەۆ ەكەنىن ەرەكشە اتاۋ ابزال.

ونەرگە دەگەن قۇشتارلىق نىعمەتجان اكەنىڭ اقىندىعى مەن ءباتيحا اناسىنىڭ انشىلىگىنەن باستاۋ العانى ءسوزسىز. ءوزى وسكەن ۇيدە بولاتىن قوناقتار نىعمەتجان مەن ءباتيحانىڭ ونەرلەرىنە ءتانتى بولۋشى ەدى. وزدەرى دە ءان سالىپ، جىر تولعايتىن. شىڭعىستاۋدىڭ باۋرايىندا وسكەن بالا بىلسەم، ۇيرەنسەم دەپ تالپىنىپ، مەكتەپتە جۇرگەندە كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىنە قاتىسىپ، كونتسەرت جۇرگىزىپ، جىر وقىپ اۋىلداستارىنىڭ قوشەمەتىنە بولەنەدى. جەتى جاسىندا بايدىڭ بالاسىنىڭ ءرولىن ويناپ، سپەكتاكلگە قاتىسقانى بار. سوندا مۇعالىمدەر جاس بالانىڭ ءسوز ساپتاسىنا قايران قالعان ەكەن. بالا كەزىنەن زەرەكتىگىنىڭ ارقاسىندا باتىرلار جىرىن جاتقا ايتادى ەكەن. سۋرەتتى دە جاقسى سالعان ەكەن. ساكەن سەيفۋلليننىڭ جىرلارىن جاتقا ايتىپتى. انۋاربەكتىڭ بەيىمبەت مايليننىڭ «شۇعانىڭ بەلگىسى» پوۆەسىن جاتقا ايتۋى اۋىلداستارىن تاڭعالدىرعان. تىڭداۋشىنىڭ كەيبىرەۋى جىلاپ، كەيبىرەۋى كەمسەڭدەپ وتىراتىن.

مەكتەپ ديرەكتورى كۋزيننىڭ ءوزى ماقال-ماتەلدەپ سويلەيتىن. اناعاڭدى ورىسشا سويلەۋگە ۇيرەتكەن سول كىسى ەدى.

انۋاربەكتىڭ ءتورت جاسىندا اتا-اناسى قايتىس بولىپ،  ۇلكەن اعاسى ريزاحمەتتىڭ قولىندا وسەدى. ول كىسى  قىزىلوردا قالاسىنداعى ستانتسيانىڭ باستىعى بولىپ، كەيىن وتارداعى ماتىبۇلاق اۋىلىنا كوشىپ كەلەدى. ون جاسىنان كەنەن اۋىلىندا وسكەن انۋاربەك اۋىلداعى ونەر ادامدارى، اقىنداردى تىڭداپ وسەدى. ءسوز ونەرىنە قىزىعۋشىلىق ەرتەدەن باستالعان ەكەن.

كەيىن ەسەيگەن سوڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسىپ، جارالى ەلگە قايتقاندا سول كەزدەگى توراعا ومارعازى – عازيز وسپانوۆ اناعاڭنىڭ پوەزيانى شەبەر وقيتىنىن ەستىپ، قازاق راديوسىنا ديكتورلىققا شاقىرىپتى.

سول كەزدەگى ديكتورلاردى قابىلداعان اتاقتى ديكتورىمىز مينا سەيىتوۆا وسى ماماندىققا باۋلىپ، اناعاڭدىڭ شەبەرلىگىن شىڭدايدى.

ۇلى جەڭىستى راديودان حابارلاپ، حالقىن قۋانىشقا بولەگەن دە – انۋاربەك بايجانباەۆتىڭ ءوزى ەدى.

اناعاڭ ءسوز ونەرىن جەتە مەڭگەرگەن، وقىپ وتىرعان ءماتىننىڭ ءار سوزىنە جان كىرگىزىپ، تىڭداۋشىنىڭ جان دۇنيەسىنە اسەر ەتەتىندەي ەرەكشە تولعانىستا وقي بىلگەن مايتالمان ەدى. كوڭىلدى حاراكتەردەگى  ماتىنگە ءار بەرىپ، ماعىناسىن اشقان، مۇڭدى دۇنيەنى ءوز مانىندە جەتكىزە بىلگەن، ءار ءماتىننىڭ تابيعاتىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، اشا بىلگەن ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى ەدى. جانە شاكىرتتەرىنە «سەنىڭ الدىڭدا ميلليونداعان ادام وتىر، حالىق تىڭداپ وتىر، سولارعا ويدى دۇرىس جەتكىزە ءبىلۋىڭ كەرەك» دەپ ەسكەرتىپ، ديكتورلىق وقۋدىڭ سىرىن اشىپ بەرەتىن.

اناعاڭ اۋىلدا وسكەندىكتەن اۋىل ءومىرىن جاقسى بىلەتىن. تابيعات كورىنىستەرىن جەتكىزگەندە دە كوز الدىنا كەلتىرىپ، ەرەكشە سەزىممەن وقۋشى ەدى.

جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆ «انۋاربەك وقىسا سولعىن شىعارمانىڭ ءوزى تورعىن جىبەكتەي قۇلپىرادى» دەسە، اقىن تايىر جاروكوۆ «انۋاربەك ىنىمە وتە ريزامىن، ولەڭ وقىعاندا ايىزىڭدى قاندىرىپ، ەلدى سىلتىدەي تىندىرادى» دەۋى بەكەر ەمەس.

اناعاڭ، اسىرەسە ادەبي، مۋزىكالىق حابارلاردى وقىعاندا جان سالىپ وقۋشى ەدى. ول كىسىنىڭ وقۋىنداعى اۋە تولقىنىنان بەرىلەتىن وسىنداي حابارلاردى تىڭداپ وتىرعاندا كوز الدىڭا ءفيلمدى كورىپ وتىرعانداي كورىنىس پايدا بولاتىن. سوعان ەلتىپ، اسەمدىك الەمىنە ساياحات جاساپ، قيال قۇشاعىنا بەرىلەتىنسىڭ. ارينە بۇل – كوركەمسوز ونەرى، اتاقتى ديكتوردىڭ تابيعي دارىنى، وقۋ بارىسىنداعى وزىندىك ەرەكشەلىگى بولسا كەرەك.

مەن اۋىل بالاسىمىن. مەنىڭ كىشكەنە كەزىمدە ۇيدە سارى راديو بولاتىن. ءبارىمىزدىڭ تىڭدايتىنىمىز – قازاق راديوسى ەدى.

تەلەديدار 1966 جىلى اۋىلعا كەلدى، ءبىر-اق ۇيدە بولدى. اۋىل بولىپ، سول ءۇيدىڭ مازاسىن الاتىنبىز. كوبىنە راديودان كەرەگىمىزدى تىڭدايتىن ەدىك.

كىشكەنە كەزىمىزدە بالالارعا ارنالعان نەبىر حابارلار بولاتىن. اسىرەسە «ەردەن اتايدىڭ»، «جۇمباقباي اتايدىڭ» ەرتەگىلەرىن تىڭدايتىنبىز. ەس بىلە جاقسى حابارلارعا دەن قويا باستادىق. ارنايى بەرىلەتىن كونتسەرتتەرگە قۇلاق ءتۇرىپ، ءبىر-ەكى ەستىگەندە سول اندەردى ۇيرەنىپ الۋعا تىرىساتىنبىز.

اكەم، جازۋشى زەينەل-عابي يمانباەۆ پەن انام كامەش بايقاسقىزى ونەرگە جاقىن بولاتىن. اكەم دومبىراعا قوسىلىپ ءان سالسا، انام قوسىلىپ ءان ايتاتىن. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ بالالارى رۋحاني دۇنيەگە جاقىن بولدى. سونداي ورتادا وسكەندىكتەن كوزىمىز اشىق، كوكىرەگىمىز وياۋ بولىپ بويجەتتىك. سول شاقتاردا انۋاربەك اعامىزدىڭ وقۋىنداعى نەبىر حابارلاردى تىڭداپ، رۋحاني ازىق الۋشى ەدىك. ۇنەمى راديودان داۋىسىن تىڭداعان مەن ءۇشىن 1987 جىلى داستارحانداس بولعان ءبىرتۇرلى قىزىق كورىندى. مەنىڭ كىشى ءىنىم زەينۇر الماتىنىڭ قىزى جانناعا ۇيلەندى. كەلىننىڭ اناسى ءمادينا ابىلقىزى بالا كەزىندە انۋاربەك اعانىڭ ايەلى عايني اپامەن، جاپپار ومىربەكوۆتىڭ ايەلى زاۋرەش اپامەن ءبىر ۇيدە ءوسىپتى. ءسىرا، ناعاشى-جيەن بولسا كەرەك. ءساتى ءتۇسىپ، ءمادينا اپاي مەنى سول كىسىلەرمەن قوسىپ قوناققا شاقىرعان. داستارحان باسىندا وتىرمىز. انۋاربەك اعا سويلەگەن سايىن اۋزىنا قاراي بەرىپپىن. ماعان راديو سويلەپ تۇرعانداي اسەر ەتتى. ايتەۋىر وتىرىس اياقتالعانعا دەيىن جاڭاعىداي اسەردە بولدىم. شىندىعىندا دا راديودان عانا داۋىسىن ەستىگەن اداممەن قاتار وتىرۋ – مەن ءۇشىن ەرەكشە قۋانىش ەدى.

«ات تۇياعىن تاي باسار» دەمەكشى، انەكەڭنىڭ كوزى، تۋعان بالاسى ارىس انۋاربەكۇلى ون جەتى جاسىنان قازاق راديوسىمەن بىتە قايناسىپ كەلەدى.

تەكتى اتانىڭ وسيەتىن ورىنداپ، ءوزىن ءاردايىم بىرقالىپتى ۇستاۋعا داعدىلانعان ارىستىڭ ءبىر داۋىس كوتەرگەنىن كورگەنىم جوق. ۇنەمى ءوز ءىسىن جەتە مەڭگەرىپ، كونتسەرتتىك ستۋديادا وپەراتور، دىبىستىق ستۋديادا وپەراتور، كەيىن وقۋ ءبىتىرىپ، ينجەنەرلىق ماماندىقتى مەڭگەرگەنىن بىلەمىز. ەڭ باستىسى – ومىرگە كەلگەندەگى ادام بولىپ قالۋدى قاعيدا تۇتقان، ءوز ورتاسىندا سىيلى ازامات بولا بىلگەن ارىس تا ءبىر كەزدە ديكتور بولۋدى ارمانداعان. بىراق بۇيىرماعان ماماندىققا اينالىپتى، وعان دا ادامداردىڭ پەندەشىلىگى اسەر ەتكەن ەكەن. اناعاڭنىڭ ءوزى بولماسا دا ۇرپاعىمەن ءبىر ۇجىمدا ەڭبەك ەتىپ، سىيلاس بولا بىلدىك.

اناعاڭنىڭ ءىسىن جالعاستىرعان مامبەت سەرجانوۆ، مىرزابەك قۋاتبەكوۆ، امانجان سەرىكوۆ، بولات بىجىباەۆ، سايلاۋ نۇرعازين، بۇركىت بەكماعانبەتوۆ، رايسا امانباەۆا، ۇلجان پارماشقىزى، زيادا بەكەتوۆا، شولپان بايعابىلقىزى، شولپان احمەتوۆا، ءامينا سىزدىققىزى، قۇرمانعازى ءدىناسىلوۆ سىندى ديكتورلارىمىزدىڭ دا قازاق راديوسىنا سىڭىرگەن ەڭبەكتەرى وراسان زور.

قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى انۋاربەك بايجانباەۆ قازاق راديوسىنىڭ تاريحىندا ەسىمى التىن ارىپپەن جازىلعان قايتالانبايتىن دارىن يەسى. ديكتورلار كوپ، قازىرگى جاستار اراسىندا دا دارىندىلارى بار. بىراق اناعاڭنىڭ بيىگىنە كوتەرىلگەن ديكتورلار جوقتىڭ قاسى. ول كىسى مىڭ جىلدا ءبىرتۋار قايتالانبايتىن ەرەكشە داۋىس يەسى ەدى. ول – دارا تۇلعا.

وكىنىشتىسى، قازاق راديوسىنىڭ بەتكە ۇستار دارىندى دا اتاقتى ديكتورى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى انۋاربەك بايجانباەۆتىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولعان كەزدە مادەنيەت مينيسترلىگى، ودان قالدى «قازاقستان» تەلەراديوكورپوراتسياسى تويىن وتكىزۋگە قاراجات تا بولمەدى، ءتىپتى ەسكەرمەدى دەسەك تە بولادى.  بۇل ەندى مادەنيەتتى، تەلەارنانى باسقارىپ وتىرعان جاندارعا ۇلكەن سىن دەگىم كەلەدى. بيىلعى جىلى كوپ بولىپ ەستەلىك جازىپ، انەكەڭنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايلى «قازاقتىڭ بايجانباەۆى» دەگەن جيناق شىعىپ، ۇجىمنىڭ قولداۋىمەن اس بەرىلدى. ودان دا شۇكىرشىلىك. كىتاپتىڭ دەمەۋشىسى – «اتامۇرا» كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى راحىمعالي قۇل-مۇحاممەد.

شىڭعىستاۋدىڭ باۋرايىندا دۇنيەگە كەلىپ، اۋە تولقىنى ارقىلى قازاق دالاسىنا ءۇنىن جاڭعىرتقان، حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار دارىنى، ءبارىمىزدىڭ ماقتانىشىمىز –  قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى انۋاربەك بايجانباەۆ قازاق راديوسىنىڭ باعىنا جارالعان جارىق جۇلدىز ەدى...

التىن يمانباەۆا،

قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى

Abai.kz