Beysenbi, 25 Qyrkýiek 2025
Ózekti 1081 0 pikir 25 Qyrkýiek, 2025 saghat 15:33

Partiyada joqtardyng saylanu qúqyghy qalay qorghalady?

Suret: matritca.kz saytynan alyndy.

Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaevtyng tayauda halyqqa arnaghan joldauynda aldaghy uaqytta Parlament Senaty joyylyp, Mәjilis deputattary týgeldey partiyalyq tizim boyynsha jasaqtalatyny turaly aitqany esterinizde bolar. Osy jerden súraq tuyndaydy.

Qazaqstan Konstitusiyasynyng 33-babynyng 2-tarmaghynda: «Respublika azamattarynyng memlekettik organdar men jergilikti ózin-ózi basqaru organdaryn saylaugha jәne olargha saylanugha, sonday-aq respublikalyq referendumgha qatysugha qúqyghy bar» delingen. Yaghny bireudi saylaugha nemese ózining saylanuyna qaqysy bar degen sóz.

Al Ata zannyng sol babynyng 3-tarmaghynda «Sot is-әreketke qabiletsiz dep tanyghan, sonday-aq sot ýkimi boyynsha bas bostandyghynan aiyru oryndarynda otyrghan azamattardyng saylaugha jәne saylanugha, respublikalyq referendumgha qatysugha qúqyghy joq» deydi. Yaghny sottalghan nemese aqyl-esi jarymjan adamdar búl qúqyqty paydalana almaydy.

Nazarbaev biyligi túsynda 2007 jyldan beri deputattar proporsionalidy partiyalyq tizim boyynsha saylanyp kelgen. Toqaev túsynda 2022 jyly konstitusiyalyq reforma jasalyp, Parlamentke ózin ózi úsynu tәrtibimen әzer degende sausaqpen sanarlyq depautat ótkizilgen.

Preziydent sol jylghy joldauynda: «Partiyada joq azamattar Mәjiliske ghana emes, jergilikti ókildi organdargha da saylana almaytyn boldy. Múny ashyq moyyndauymyz kerek. Sonyng saldarynan halyqtyng saylau nauqanyna qyzyghushylyghy kýrt tómendedi. …Saylaudy kerek qylmaytyn adamdardyng qatary kóbeydi. Osynday jaghymsyz jayttardy eskere otyryp, men aralas saylau jýiesine kóshudi úsynamyn. Sol kezde barlyq azamattardyng qúqyghy tolyq eskeriledi» degen edi.

Endi óz sózine ózi qarsy shyghyp: «Eger bir palataly Parlament qúru qajet degen ortaq sheshimge kelsek, onday Parlamentti tek qana partiyalyq tizim boyynsha saylaghan jón dep sanaymyn» deydi.

Qazirgi qoldanystaghy aralas jýie shegerilip, deputattar korpusyn tolyqtay partiyalyq tizim boyynsha jasaqtaytyn eski tәjiriybege auyssaq onda Toqaev biyligining Nazarbaevtyng avtoritarlyq diktaturasynan ne aiyrmashylyghy bolady? Onda partiyada joqtardyng sottalghandar siyaqty esh qúqyghy elenbey qala beredi degen sóz.

Al Qazaqstanda esh partiyada joq, esh partiyany qalamaytyn, sotqa, jyndyhanagha isi týspegen, 5-6 mln qarapayym azamat bar. Jaraydy, saylauyn sәl-pәl týsindik deyik. Olardyng endi saylanu qúqyghy qalay bolmaq?

Nazarbaev biyligi kezinde múnday tәjiriybe 2007 jyly jýzege asyp, on bes jylday kóp azamattardyng qúqyghy ayaqqa taptalghan. Ol Ata zanymyzgha jәne demokratiyalyq talaptargha qayshy bolghandyqtan 2022 jyly ózgertilgenin aittyq. Endi sony taghy da keri qalpyna keltiru әreketteri konstitusiyalyq damugha emes konstitusiyalyq keri ketuge soqtyrady. Preziydentting abyroyyn tógetin múnday dýniyeler halyqty ekiúday jaghdayda qaldyrmaugha tiyis!

Sirә, preziydentting spichrayterleri taghy bir aghattyqqa jol bergen siyaqty.

Marat Baydildaúly Toqashbaev, 

Jazushy-publisist

Abai.kz

0 pikir