قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تاياۋدا حالىققا ارناعان جولداۋىندا الداعى ۋاقىتتا پارلامەنت سەناتى جويىلىپ، ءماجىلىس دەپۋتاتتارى تۇگەلدەي پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا جاساقتالاتىنى تۋرالى ايتقانى ەستەرىڭىزدە بولار. وسى جەردەن سۇراق تۋىندايدى.

قازاقستان كونستيتۋتسياسىنىڭ 33-بابىنىڭ 2-تارماعىندا: «رەسپۋبليكا ازاماتتارىنىڭ مەملەكەتتىك ورگاندار مەن جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىن سايلاۋعا جانە ولارعا سايلانۋعا، سونداي-اق رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمعا قاتىسۋعا قۇقىعى بار» دەلىنگەن. ياعني بىرەۋدى سايلاۋعا نەمەسە ءوزىنىڭ سايلانۋىنا قاقىسى بار دەگەن ءسوز.

ال اتا زاڭنىڭ سول بابىنىڭ 3-تارماعىندا «سوت ءىس-ارەكەتكە قابىلەتسىز دەپ تانىعان، سونداي-اق سوت ۇكىمى بويىنشا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىندا وتىرعان ازاماتتاردىڭ سايلاۋعا جانە سايلانۋعا، رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمعا قاتىسۋعا قۇقىعى جوق» دەيدى. ياعني سوتتالعان نەمەسە اقىل-ەسى جارىمجان ادامدار بۇل قۇقىقتى پايدالانا المايدى.

نازارباەۆ بيلىگى تۇسىندا 2007 جىلدان بەرى دەپۋتاتتار پروپورتسيونالدى پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا سايلانىپ كەلگەن. توقاەۆ تۇسىندا 2022 جىلى كونستيتۋتسيالىق رەفورما جاسالىپ، پارلامەنتكە ءوزىن ءوزى ۇسىنۋ تارتىبىمەن ازەر دەگەندە ساۋساقپەن سانارلىق دەپاۋتات وتكىزىلگەن.

پرەزيدەنت سول جىلعى جولداۋىندا: «پارتيادا جوق ازاماتتار ماجىلىسكە عانا ەمەس، جەرگىلىكتى وكىلدى ورگاندارعا دا سايلانا المايتىن بولدى. مۇنى اشىق مويىنداۋىمىز كەرەك. سونىڭ سالدارىنان حالىقتىڭ سايلاۋ ناۋقانىنا قىزىعۋشىلىعى كۇرت تومەندەدى. …سايلاۋدى كەرەك قىلمايتىن ادامداردىڭ قاتارى كوبەيدى. وسىنداي جاعىمسىز جايتتاردى ەسكەرە وتىرىپ، مەن ارالاس سايلاۋ جۇيەسىنە كوشۋدى ۇسىنامىن. سول كەزدە بارلىق ازاماتتاردىڭ قۇقىعى تولىق ەسكەرىلەدى» دەگەن ەدى.

ەندى ءوز سوزىنە ءوزى قارسى شىعىپ: «ەگەر ءبىر پالاتالى پارلامەنت قۇرۋ قاجەت دەگەن ورتاق شەشىمگە كەلسەك، ونداي پارلامەنتتى تەك قانا پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا سايلاعان ءجون دەپ سانايمىن» دەيدى.

قازىرگى قولدانىستاعى ارالاس جۇيە شەگەرىلىپ، دەپۋتاتتار كورپۋسىن تولىقتاي پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا جاساقتايتىن ەسكى تاجىريبەگە اۋىسساق وندا توقاەۆ بيلىگىنىڭ نازارباەۆتىڭ اۆتوريتارلىق ديكتاتۋراسىنان نە ايىرماشىلىعى بولادى؟ وندا پارتيادا جوقتاردىڭ سوتتالعاندار سياقتى ەش قۇقىعى ەلەنبەي قالا بەرەدى دەگەن ءسوز.

ال قازاقستاندا ەش پارتيادا جوق، ەش پارتيانى قالامايتىن، سوتقا، جىندىحاناعا ءىسى تۇسپەگەن، 5-6 ملن قاراپايىم ازامات بار. جارايدى، سايلاۋىن ءسال-ءپال تۇسىندىك دەيىك. ولاردىڭ ەندى سايلانۋ قۇقىعى قالاي بولماق؟

نازارباەۆ بيلىگى كەزىندە مۇنداي تاجىريبە 2007 جىلى جۇزەگە اسىپ، ون بەس جىلداي كوپ ازاماتتاردىڭ قۇقىعى اياققا تاپتالعان. ول اتا زاڭىمىزعا جانە دەموكراتيالىق تالاپتارعا قايشى بولعاندىقتان 2022 جىلى وزگەرتىلگەنىن ايتتىق. ەندى سونى تاعى دا كەرى قالپىنا كەلتىرۋ ارەكەتتەرى كونستيتۋتسيالىق دامۋعا ەمەس كونستيتۋتسيالىق كەرى كەتۋگە سوقتىرادى. پرەزيدەنتتىڭ ابىرويىن توگەتىن مۇنداي دۇنيەلەر حالىقتى ەكىۇداي جاعدايدا قالدىرماۋعا ءتيىس!

ءسىرا، پرەزيدەنتتىڭ سپيچرايتەرلەرى تاعى ءبىر اعاتتىققا جول بەرگەن سياقتى.

مارات ءبايدىلداۇلى توقاشباەۆ، 

جازۋشى-پۋبليتسيست

Abai.kz