Qyrghyzstan merziminen búryn parlamenttik saylau ótkizbekshi. Ne sebepten? Búl turaly Mezgil.kz aqparattyq portaly jazdy. 

Qyrghyzstan Jogorku Keneshi bir top deputattary Keneshting ózin‑ózi tarqatu turaly bastama kóterip, ózin-ózi taratugha sheshim qabyldady.

Biylghy qyrkýiek aiynda Jogorku Kenesh Qyrghyzstannyng otýstigindegi Jalal‑Abad qalasyn «Manas qalasy» dep atau turaly zang jobasyn ýsh oqylymda qabyldady.

Osy zanmen bir mezette, qyrghyzdyng belgili sayasatkeri Feliks Kulov iz suytpay Manas qalasyn Qyrghyzstannyng jana astanasyna ainaldyru kerek degen iydeyany qoghamgha «laqtyrdy»...

Osy ýsh oqighanyng arasynda qanday da bir baylanys bar ma, boluy mýmkin be?

Búl «ssenariy» (eger solay aitu mýmkin bolsa) qazaqstandyqtargha birshama tanys. Qazaqstanda 1994 jyly Jogharghy Kenes astanany kóshiru turaly sheshim qabyldap, 1997 jyly astana kóshirildi. Áriyne, qazir ol turaly ong pikirler kóp aitylady. Ol da dúrys. Biraq, astanany Selinogradqa kóshiru arqyly Qazaqstanda eski sayasy elitanyng biylikti uzurpasiyalauy jýzege asqany belgili. Onyng zardaby ólsheusiz.

Al, Almaty sayasy belsendiligi joghary qala bolghandyqtan, әri, múnda 1986 jylghy tәuelsizdik kóterilisi oryn alghandyqtan ‑ Almaty uzurpasiyagha jol bermes edi...

Endi Qyrghyzstangha oralayyq:

Birinshiden, kelesi jyly búl elde preziydenttik saylau ótpekshi. Al, Bishkek Qyrghyz Elining «revolusiyalyq astanasy» ekeni tarihy túrghyda dәleldengen aighaq –  búl qala birneshe preziydentti taqtan taydyrghan!

Ekinshiden, qazirgi Jogorku Kenesh el aumaghynda oryn alyp otyrghan sayasy shiyelenister: halyqtyng talap-tilekteri, oppozisiyanyng dauysy, ýkimet pen parlament arasynda qoghamdyq kónil tolmaushylyq jaghdayynda biylikke qanshalyqty senimdi degen súraqtyng jalghasy emes pe eken?

Ýshinshiden, tarihy tereng Jalal‑Abad atyn Manasqa auystyru – halyqtyng Manas batyryna degen qúrmetin belgili bir maqsatqa paydalanu emes pe degen súraq ta kólenkeden qylang beredi...

Sonymen, ózin taratqan Jogorku Kenesh proseduralary Konstitusiya men zandargha sәikes ótedi deydi. Zang qabyldanghannan keyin 40-65 kýn aralyghynda jana parlamenttik saylau taghayyndaluy mýmkin.

Oghan myna sebepter aityluda:

• Saylau jýiesi ózgerip, kóp mandattyq jәne t.b. engizilui parlamentting legitimdigin kýsheytudi talap etedi degen pikir;

• Sayasy rasionalizm: eki ýlken saylau prosesining qatar jýrui sayasy jәne әkimshilik túrghydan salmaq týsirui mýmkin dep eseptelude.

Ózin ózi tarqatu elding sayasy túraqtylyghyna qalay әser etedi degen súraq tuyndaydy. Sebebi, saylau nauqany men dayyndyghy ýshin budjet, әkimshilik resurstar kerek bolady. Jәne, merziminen búryn saylau ótkizu  «halyqtyng narazylyghyn basu» emes pe?

ASTANANY KÓShIRU MÝMKIN BE?

Ázirge resmy týrde astanany Jalal-Abad (Manas) qalasyna kóshiru turaly zang qabyldanghan joq. Tek qalanyng atyn ózgertu turaly zang qabyldandy. Key deputattar men sayasatkerler tarapynan «kóshiru» boyynsha úsynystar bar, biraq olar talqylau dengeyinde.

Astana kóshiru ýlken әkimshilik, sayasi, infraqúrylymdyq, logistikalyq, qarjylyq resurstardy talap etedi — parlament, basqaru organdary, diplomatiyalyq korpus, qyzmet kórsetu infraqúrylymy, kólik, baylanys, adamdardyng kóshui t.b. Sondyqtan múnday ózgeris sheshilse de, jýzege asuy úzaq uaqytty aluy mýmkin.

BIShKEK NEGE ASTANA BOLA ALMAYDY?

Kelitilgen sebepter:

Ekologiya. Qysta Bishkek qalasyn týtin basady. Aua lastanuy — PM2.5, PM10;

Jelding bolmauy, relieftik erekshelikter (tau) atmosferanyng tazalanuyn qiyndatady;

Su, suaru, avtokólik, jol, kólik keptelisi, janarmay shyghyndary, túrmystyq infraqúrylymnyng kemshilikteri jәne t.b.;

Jer tapshylyghy: qala kenenine kedergiler, qoghamdyq kólikting jetkiliksizdigi — múnyng bәri de túrghyndardyng ómir sapasyna әser etedi;

Halyqtyng tyghyz shoghyrlanuy

Qazir Bishkek resmy astana jәne memlekettik funksiyalardy atqaryp túr. Endeshe, jogharydaghy atalghan mәselelerde sayasy astar sheshushi ról atqarady dep senimmen aitugha bolady...

Abai.kz