Moldavan halqynyng astanasy Kishiynevte ótken kezekti bas qosudyng barysynda TMD elderining basshylary aldaghy jyldy «Úly Otan soghysy» ardagerlerining jyly dep atap ótuge ughdalasyp tarasty. Shamasy, búl úsynys Kremli basshysy Medvedevting tarapynan bolyp ony ózgeleri amalsyz maqúldasa kerek.

Rasynda, keler jyly Ekinshi dýniyejýzilik soghystyng ayaqtalghanyna 65 jyl tolady. Álemning geosayasy jaghdayyna týbirimen ózgeris әkelgen osy soghys turaly jas buyn, keyingi úrpaq ne biledi? Olar ýshin Stalin kim? Olar Gitlerdi tany ma? «Úly Otan soghysy» degen úghymdy qalay qabyldaydy? Osy oy qarttardy, әsirese qarghys atqyr soghystyng qasiretin kórgen ótken ghasyrdyng ókilderin, soghys turaly kinolardyng shabytymen ósken agha buyndy, әli kýnge deyin bolashaghyn «agha últpen» úiystyra qaraytyn birqauym júrtty jii tolghandyratyny belgili. Búl mәsele tek bizding qoghamda ghana emes, soghystyng órti shalghan barlyq elde bar boluy kerek.

Moldavan halqynyng astanasy Kishiynevte ótken kezekti bas qosudyng barysynda TMD elderining basshylary aldaghy jyldy «Úly Otan soghysy» ardagerlerining jyly dep atap ótuge ughdalasyp tarasty. Shamasy, búl úsynys Kremli basshysy Medvedevting tarapynan bolyp ony ózgeleri amalsyz maqúldasa kerek.

Rasynda, keler jyly Ekinshi dýniyejýzilik soghystyng ayaqtalghanyna 65 jyl tolady. Álemning geosayasy jaghdayyna týbirimen ózgeris әkelgen osy soghys turaly jas buyn, keyingi úrpaq ne biledi? Olar ýshin Stalin kim? Olar Gitlerdi tany ma? «Úly Otan soghysy» degen úghymdy qalay qabyldaydy? Osy oy qarttardy, әsirese qarghys atqyr soghystyng qasiretin kórgen ótken ghasyrdyng ókilderin, soghys turaly kinolardyng shabytymen ósken agha buyndy, әli kýnge deyin bolashaghyn «agha últpen» úiystyra qaraytyn birqauym júrtty jii tolghandyratyny belgili. Búl mәsele tek bizding qoghamda ghana emes, soghystyng órti shalghan barlyq elde bar boluy kerek.

Jaqynda ghalamtorda reseylik jurnalist Aleksandr Podrabiynekting osy taqyrypqa arnalghan maqalasy shyghyp, orystildi blogshylardy bir dýrliktirip tastady. Onyng Ekinshi dýniyejýzilik soghystyng ardagerlerine qarata aitqan sózderi talaydyng shymbayyna shynymen batyp ketti. «Kenes Odaghynda sizderden ózge de ardagerler boldy. Olar turaly sizder bilgileriniz de, estigileriniz de kelmedi. Olar Kenes biyligimen kýresken ardagerler. Sizderding biylikterinizben. Olardy keybireui sizder sekildi nasizmmen soghysyp, keyin Litva men Batys Ukrainanyng ormandarynda, Sheshen taulary men Orta Aziyanyng qúmdarynda kommunisterge qarsy kýresti. Olar 1954 jyly Kengirde lageri kóterilisin úiymdastyrdy, 1962 jyly Novocherkaskide qandy qyrghyngha úlasqan demonstrasiyagha shyqty. Qazir olardyng bәri derlik óldi, olardy eshkim eske almaydy, olardyng qúrmetine kósheler men alandardy atamaydy. Al biren-saran tiri qalghandary memleketten esh kómek almaydy, kedeyshilikte, eshkimge kereksiz bolyp ómir sýrude. Biraq kenes biyligining kýreskerleri  sizder emes, solar bizding elimizdin  naghyz batyrlary». Sabazyng mine, tura osylay dedi. Áriyne, búl onyng jeke pikiri. Kelisetin de, kelispeytin de tústary tabylyp qalar.

IYә, «myng ólip, myng tirilgen» qazaqtar qaraqshy fashister men qandy qol kommunisterding arasyndaghy qyrghyn soghysty da kórdi. Talay bozdaq qyrshyn ketip, talay aru jesir qaldy. Anyraghan ana, bozdaghan bala qaldy. Búl úmytylmaytyn qasiret. Ony úmytugha bolmaydy. Soghys turaly tarihshylar aituy kerek, kino týsirilui kerek. Biraq sonyng barlyghy tek bir maqsat ýshin:  soghystyng qaytalanbauy ýshin boluy kerek. Taghy qaytalap aitamyn, Stalindi úlyqtap, kommunizmdi marapattap, Kenesting jenisin odalau ýshin emes, tek qana soghys atty qasiretting qaytalanbauy ýshin eske alynuy tiyis.

Búl soghysty Úly Otan soghysy dep ataudy toqtatu kerek. «Úly Otan» dep otyrghanymyz keshegi jelkemizge týtik salyp qanymyzdy sorghan, arystarymyzdy atyp-asyp, jer baylyghymyzdy talan-tarajgha salyp, tilimizdi tilimdep, saltymyzdy saltaqtap, dinimizdi búzyp, jerimizdi egelengen kenes biyligi me? Kommunister de, fashister de otarlaushy edi. Ekeuining aiyrmashylyghy qanday? Eshqanday. Tipti jauyzdyghymen aty shyqqan Gitler qolastyndaghy halqyna dәl Stalin sekildi qyrghiday tiymegen eken. Demek, tirandardyng arasyndaghy tartysty ózimizge telip, qandy qol kenesting jenisin úlyqtaytyn jónimiz joq.

Býkil adamzatqa qayghy әkelgen soghystyng toqtauyna, maghynasyz qyrghynnyng sap tiyluyna qazaq halqynyng qosqan ýlesi orasan ekeni dausyz. Bizding bozdaqtarymyz soghysqa últyn kemsite beretin kenesting kemeldenui ýshin emes, ýiindegi jary men úrpaghynyng qamy ýshin attanghany belgili. Atalarymyz eren erlik kórsetti. Biraq qazaqtyng erligin qazaqqa kópsingen joq pa? Basqany aitpaghanda Reyhstagqa birinshi bolyp tu tikken Raqymjan Qoshqarbaevtyng anyzgha ainalghan kózsiz batyrlyghyn joqqa shyghardy emes pe. El bolsaq, eldigimizdi tanytamyz desek, úly jenisti úlyqtaghymyz kelse aldymen sonday oghlandarymyzdy úlyqtap alayyq ta. Rahymjan atamyzdyng Reyhstagqa birinshi bolyp tu tikkenin Kenes odaghynyng zandy múrageri Resey resmy moyyndap, tarihy shyndyqty qalpyna keltirsin. Últynyng úlyna ainalghan Bauyrjan Momyshúlynan Batyr ataghyn qyzghanghandaryn ashyq aitsyn. Ózge de erlerimizding eleusiz qalghan eren erlikterin aitayyq, solardy úlyqtayyq, ózgelerge moyyndatayyq. Sonda ghana bizding Úly jenis dep úrandauymyzgha bolady. Sonda ghana búl soghys turaly úrpaqtarymyz úmytpaytyn bolady.

Al Podrabiynek aitqan tasada qalghan erler bizde de boldy emes pe?! Olar Alashtyng ardaqtylary atanghan Ahang bastaghan azamattardyng isin jalghastyrushylar bolatyn. Olar Kenes biyligining halqyna jaqsylyq әkelmeytinine zerdesi jetken, jan-tәnimen týsinip, tughan halqyn dinsizdik pen dilsizdik degen alapat apattan arashalap alu ýshin kýresken edi ghoy. Bizding súrqyltay tarihshylar aitqysh bolsa solar turaly aitsyn. Óitkeni, býgingi úrpaqtyng Gitlerde de, Stalinde de, ekeuining rejiymi ýshin kýresken ózgelerde de bes tiyn sharuasy joq. Tәuelsiz elde tughan erkin oghlandar tughan halqynyng erlerin úmytpauy tiyis. Olardy bilmese keshegi úlyndy qúl qylghan, qyzyndy kýn qylghan dúshpanyng qayta ainalyp kelui qiyn emes. Al qayta shapqan jau jaman.

«Abay-inform»