Dushanbede ótken TMD elderining kezekti sammiyti resmy mәlimdemelerimen ghana emes, eki aradaghy sayasy signaldarymen de tarihta qalatyn oqigha boldy. Kóp jyldar ishinde alghash ret beyresmy ym-ishara, ýzilister jәne diplomatiyalyq kýlimsireuler resmy press-relizderden góri kóp nәrseni jetkizdi.

Osy sәtterding eng manyzdysy – Putinning Ázirbayjan preziydenti Áliyevten keshirim súrauy boldy. Búl epizod sarapshylardyng pikirinshe, Týrki elderining beyresmy әskeriy-sayasy odaghy qúrylghan Gabaladaghy Týrki memleketteri úiymynyng (TMÚ) 12-shi sammiytinen birneshe kýn ótken song oryn aldy.

Jana odaq — Qazaqstan, Týrkiya, Ázirbayjan, Ózbekstan jәne basqa da qatysushylar — aimaqtyng pozisiyasyn nyghaytty jәne Mәskeuding geosayasy qysymyna jauap boldy. Mine, dәl osy serpilis ayasynda Kremli bitimgershilik renk kórsetuge mәjbýr boldy.

Dushanbede týbegeyli betbúrys boldy. Songhy uaqytqa deyin kórshilerine shart qoyyp kelgen Resey endi ymyragha keluge mәjbýr. Keshirim súraytyn jaghdaygha tap bolghan Putin Mәskeuding postkenestik kenistiktegi sózsiz ýstemdigining dәuiri ayaqtalghanyn simvolikalyq týrde moyyndady.

Úly Túran jәne kýshterding jana balansy

Gabala sammiyti – nominaldy týrde ol ekonomika, infraqúrylym jәne mәdeny baylanystar mәselelerine arnaldy, biraq mәni boyynsha, dәl sol jerde jana geosayasy osi – Úly Túran osi qalyptasty. Ýlken mәlimdemeler nemese әskery sherulersiz, biraq qorghanys qúrylymdaryn ýilestiru, barlau mәlimetterin almasu jәne tehnologiya men energetikadaghy birlesken jobalar turaly naqty sheshimder qabyldandy.

Búl әreket Reseyding Ázirbayjangha qysym kórsetu sayasatyna jәne onyng Ankara men Bakuge «qarudy búru» әreketine soqqy berdi. Mәskeu moyynsúnudy kýtti, biraq qatang jauap aldy. Áliyev bopsalaugha qarsylyq tanytyp qana qoymay, Bakuding óz joly men myqty odaqtastary bar ekenin kórsetti.

Sonymen qatar, Soltýstik Kavkazdaghy orys qauymdastyghyna úqsas Bakude ornalasqan Kavkaz qauymdastyghyn qúru iydeyasy Ázirbayjan men onyng seriktesteri ýshin jana yqpal etu tetikterin ashady.

Búl joba býkil Kavkazdaghy kýshter balansyn ózgertip, Mәskeuding búrynnan kele jatqan mýddelerine auyr soqqy berui mýmkin. Beyjing oqighalardy múqiyat qadaghalap otyrady jәne óz stavkalaryn qoyyp jatqan siyaqty.

Qytay astanasynda Qazaqstan, Týrkiya jәne Ázirbayjan basshylarynyng kezdesui jana dәuirding simvolyna ainaldy. Qytay hattamasy, úqypty jәne maghynaly, kýmәn qaldyrmaydy: qyzyl kilemder, orkestr, Týrki әlemining kóshbasshylaryna arnalghan eng joghary qúrmet.

Al Putinning kelui eng az rәsimmen sýiemeldendi.. Búl jay ghana diplomatiyalyq nuans emes edi. Búl signal boldy: Qytay Euraziyanyng bolashaghyn Mәskeu arqyly emes, Ankara, Astana, Baku arqyly kóredi.

Putinning tәjining joyyluy jәne imperatorlyq mifting sony

Dushanbede ótken TMD sammiytinde Kremli óz sózining zang emes ekenin alghash ret týsindi. Putin Áliyevten keshirim súrap, bet-jýzin saqtap qalugha tyrysty, biraq sayasy nәtiyje kerisinshe boldy. Ónirdegi basshylar búrynghy «aghanyn» oiyn erejesin tizgindeu qúdiretinen aiyrylghanyn týsindi.

Endi mәjiliske qatysushylardyng biri aitqanday, Resey endi búl eldermen tek tendik arqyly qarym-qatynasta ghana bolady. Búl ózgeris Mәskeude auyr qabyldanuda, óitkeni Reseyding aimaqtaghy «arnayy missiyasy» úghymyna negizdelgen postkenestik biregeylik qúrylymynyng ózi ydyrap bara jatyr.

Tipti reseylik sarapshylar arasynda dabyl ýnderi jii estilip jatyr. Reseylik sayasattanushy S. Karaganov: «Resey postkenestik eldermen qarym-qatynasyn endi «agha» emes, teng qúqyly seriktes pozisiyasynan qayta qúrugha mәjbýr», - dep moyyndaydy.

Basqa sarapshylar Mәskeu Týrki әleminen mәdeny jәne sayasy qorghaugha úmtyla bastasa, óz últtyq aimaqtaryn baqylaudan aiyryluy mýmkin dep eskertken. Putinning Dushanbedegi simvoldyq «tәjin joiy» jahandyq ýderisti — biylik ortalyqtaryn qayta bóludi kórsetti.

Týrki memleketterining úiymy Kaspiyden Altaygha deyingi úlanghayyr kenistikterdi biriktiruge qabiletti jana úiymgha ainaluda. Imperiyalar dәuiri odaqtastar dәuirimen auystyrylady. Al Euraziya tarihy endi Mәskeude emes, Astanada, Ankarada, Bakude jazylady.

Kerimsal Júbatqanov

Abai.kz