Aqyn Quat Qayranbaev poeziyasy turaly sóz

Birneshe ay búryn www.abai.kz portalynan «Bәrine jauaptymyn» degen «ardyng ainasy» ispettes ólender toptamasyn oqydym.  Avtory – Quat Qayranbaev!

Býgingi qazaq poeziyasynda qoghammen tik sóilesetin, ar aldynda adal bolugha shaqyratyn aqyndar óte az. Solardyng biri de biregeyi – Quat Qayranbaev. Onyng ólenderin oqyghanda, birden azamattyq ýn, ar men namys, el men últ taghdyryna degen jan auyrtqan shynayy jýrek ýni estilip, dýrsili seziledi.

Aqyn Qayranbaevtyng «Bәrine jauaptymyn» ólenin oqyghan әr oqyrman ózine súraq qoyady: «Men óz elime, óz zamanyma jauaptymyn ba?» Aqyn: «Kóktem sebil jylasa – jauaptymyn, Kókten kónil qúlasa – jauaptymyn…» dep bastalatyn joldarynda jeke túlghanyng ghana emes, qoghamdyq ardyng jauapkershiligin arqalap otyr. Búl – úran emes, úyattyng sózi. Aqyn bәrin óz moynyna alady: elding de múny, últtyng da kemdigi – bәri sonyng jýreginen ótedi. Ol ózin aiyptaudan qoryqpaydy, qayta sonyng ishinde ruh tabady. «Jauaptymyn» degen bir ghana sóz – onyng býkil ómirlik kredosy.

Al «Myna zaman qay zaman?» degen óleninde aqyn tәuelsiz elding tәueldi oily azamattaryn kórip kýiinedi. «Úsaqtaldyq nege biz, Tәuelsizdik kelgende?!» degen joldar – býgingi kýnning eng auyr súraghy. Shayyr múnda halyqtyng erkindigi men ruhany azattyghynyng arasyn salystyrady. Sayasy bostandyq kelgenimen, sanada qúldyq әli bar ekenin ashy mysqylmen jetkizedi. «El-Basy dep sengenim,
Otbasynan aspady!» degen ne degen súmdyq tirkes edi! Osy sózding ishinde qazaqtyng qanshama qasireti bar desenizshi!

«Ayta almasam»  – ýnsizdikke qarsy ólen. Búl ólende aqyn ózine ghana emes, ýnsiz qalghan qoghamgha da min artady. «Aytam, sirә, aqiqatqa shóldedim, ýndemesem kórinerdey kór de min» dep, aqyn óz ýnin joghaltqan halyqqa sóiley biluding batyldyghyn ýiretedi. Ol ýshin aqiqat – jay úghym emes, ómir sýru tәsili.

«Amanat»  – ruh pen adaldyqtyng ólshemi. Qayranbaevtyng «Amanat» óleni – últtyq sanagha aitylghan ýndeu.  «Babamnan bizge qalghan amanatqa, adaldyq tanyttyq pa? Shýbәlanam!» degen joldarda býgingi úrpaqtyng tarih aldyndaghy adaldyghy súralady. Aqyn amanatty úran emes, is dep biledi:  «Amanat – minberde aitar úran emes,  amanat – osy jolda sheyit bolu!». Múnda ol batyrlyqty biyik sózden emes, is pen adaldyqtan izdeydi. Al búl ólenning kimge, nege arnalghanyn ishiniz jaqsy sezip, bilip otyrghanyn boljaymyn. Demek, tәpsirleudi qajet etpeytin aqiqat.

«Ana tilge arasha» – últ ruhynyng ainasy. Býgingi qoghamnyng eng jandy mәselesin aqyn ashy shyndyqpen aitady.  «Ózing kerek qylmaghan ana tili, kerek pe eken balana es kirmegen?» degen joldar – әr qazaqqa qoyylghan súraq. Aqynnyng ókpesi – óz tilinen bezingen úrpaqqa, óz tilinde sóileuge arlanatyn ortagha. Ol ana tilin «ananyng aq sýtimen» tenestirip, últ ruhynyng ózegi ekenin úqtyrady:  «Ana tili – ananyng aq sýtinde, ana tili – atanyng belinde emes!» Búl – kórkem de kesek tújyrym.

«Kóktem» – ýmitting qayta oraluy. Bir qaraghanda, Quat Qayranbaevtyng jyrlarynda múng basym. Biraq onyng múny – ýmitsizdik belgisi emes. Ol әr tarmaghynda elining qayta týlerine senedi. «Ayazdan әlsiregen selkeu senim, kóktemde qayta týlep keletindey» degen joldar – qayghydan keyingi qayta janghyrudyng simvoly.

Aqyn ýni – býgingi qoghamnyng arly dausy. Anyghynda, Quat Qayranbaev – qoghammen tik sóilesetin, eshkimnen iymenbeytin, shyndyqty aitudy paryz sanaytyn aqyn. Onyng ólenderinen tazalyqty bayqaymyn. Onyng taza, arly azamat aqyn bolmaugha haqysy da joq! Óitkeni, onyng piri Iliyas Jansýgirúly da, «Ar aldynda men ózimdi әrdayym, dar aldynda túrghanday-aq sezinem» dep jyrlaghan Sәken Imanasov aghasy da «jýregine kir jasyrmaghan» aqyndar emes pe edi!

Quat «aqyn kinәli qoghamda ómir sýremin» dep ashyq aitady. Búl – qorghansyzdyqtyng emes, ruh biyigining belgisi. IYә, onyng jyrlarynda aiyptau bar, biraq sonyng týbinde eli men jerine degen sýiispenshilik pen jauapkershilik jatyr. Aqyn sózimen aitqanda:  «Aqyndary kinәli qogham ghoy búl,  meyli, bolsyn, bәrin de kóteremin…». Osy jol – Qayranbaev poeziyasynyng ózegi. Ol auyr jýkti kóterip qana qoymay, elding jan jarasyn ólenge ainaldyrghan degdar azamat.

Eldos Toqtarbay

 P.S.: Qúrmetti oqyrman! 17 qazan kýni, saghat 16:00-de Taldyqorghan qalasyndaghy I.Jansýgirov atyndaghy Mәdeniyet sarayynda  Quat Qayranbaevtyng «Kónil qonyrauy» atty әdebiy-sazdy keshine shaqyramyz! Kelinizder!

Abai.kz