Býgin Ázerbayjan Respublikasynyng Preziydenti Iliham Áliyevting Qazaqstangha memlekettik sapary ótti. Búl sapar eki el arasyndaghy ózara senim men strategiyalyq seriktestikti jana dengeyge kóterdi. Kezdesu barysynda taraptar ekonomikalyq, kólik-logistika, sifrlandyru, otyn-energetika kesheni, sonday-aq mәdeniy-gumanitralyq salalardaghy yntymaqtastyq mәselelerin qarastyrdy.

Atalghan sapardyng manyzdylyghy turaly әzerbayjandyq sayasattanushy Farhat Mamedov óz pikirimen bólisti.

– Farhat myrza, búl sapardyng mәrtebesi men manyzy turaly aityp ótseniz.

– Eng aldymen, búl – memlekettik sapar ekenin atap ótken jón. Saparlardyng jikteluinde búl – eng joghary dengey. Memleket basshylarynyng saparlary dәstýrli týrde eki jylda bir ret ózara memlekettik sipatta ótkiziledi. Ádette osynday memlekettik saparlar ayasynda qol qoygha arnalghan qújattar dayyndalady jәne auqymdy jobalar kelisimge keledi. Yaghny dәl osynday saparlar barysynda manyzdy kelisimder ýilestirilip, bekitiledi. Sondyqtan búl joly da ekijaqty manyzdy qújattargha qol qoyyldy.

Sapar kezinde Qazaqstan men Ázerbayjan arasyndaghy yntymaqtastyqty keneytip, terendetuge baghyttalghan ekonomikalyq, gumanitarlyq, әleumettik-ekonomikalyq jәne qauipsizdik salalary boyynsha da jana kelisimderge qol qoyyldy.

– Memlekettik sapar ayasynda naqty qanday nәtiyjelerge qol jetkizildi dep oilaysyz?

– Eng aldymen, búl sapar ayasynda Qasym-Jomart Toqaev pen Iliham Áliyevting tóraghalyghymen Qazaqstan men Ázerbayjannyng Joghary memleketaralyq kenesining ekinshi otyrysy ótti. Onda yntymaqtastyqtyng barlyq salalary talqylandy. Salagha jauapty memlekettik qúrylymdar atqarylghan júmystar turaly esep berip, aldaghy josparlar jóninde bayandama jasady. Búl óte manyzdy jiyn, sebebi memleket basshylary osy esepterdi tyndap, tiyisti tapsyrmalar berdi.

Songhy ýsh jylda Qazaqstan men Ázerbayjan arasyndaghy tauar ainalymy ýnemi ósip keledi. Qazir ol shamamen jarty milliard dollargha jetti, biraq búl kórsetkishti arttyrugha zor әleuet bar. Sonymen qatar birqatar mәseleler bar, olardy kelisip sheshu qajet, eng aldymen búl – Kaspiy tenizining tartyluy. Kaspiy jaghalauynda bes memleket bar, sonyng ekeui – Qazaqstan men Ázerbayjan – búl mәsele boyynsha úqsas ústanymgha iye. Eki elding preziydentteri de búl problemany BÚÚ Bas Assambleyasyndaghy sózderinde atap ótken bolatyn.

– Transónirlik jobalar, sonyng ishinde Transkaspiy dәlizi men jasyl energiya baghytyndaghy bastamalar turaly ne aitar ediniz?

– Songhy jyldary dәl osy baghyttar strategiyalyq manyzgha ie boldy. Qazaqstan, Ázerbayjan jәne Ózbekstan Kaspiy tenizining týbimen jasyl energiyany eksporttau jәne tiyisti kabeli tóseu turaly memorandumdargha qol qoydy. Búl jobalar is jýzinde bastalyp ketken jәne kelesi jyldyng sonyna deyin ayaqtaluy tiyis.

Jýk tasymaly kólemin arttyru da Transkaspiy baghyty boyynsha josparlanghan jobalardy jýzege asyrudyng basty bóligi bolyp otyr. Múnday bastamalar tek ekonomikalyq emes, ekologiyalyq jәne tehnologiyalyq túrghydan da manyzdy.

– Qazirgi geosayasy jaghday túrghysynan búl sapardyng ózektiligi nede?

– Qazaqstan  men Ázerbayjan – Euraziya qúrlyghynyng dәl jýreginde ornalasqan. Songhy jyldary geosayasy ahual osylaysha qalyptasyp otyr: dәstýrli kólik jәne kommunikasiyalyq baghyttardyng kópshiligi býginde sanksiyalanghan aumaqtar arqyly ótedi. Yaghny búrynghy temirjol jәne avtokólik baghyttary qazir sanksiya salynghan elderding aumaghyn kesip ótedi.

Búghan qosa, Europalyq odaq pen Resey Federasiyasy arasyndaghy qatynastarda orta merzimdi trendter qalyptasyp otyr. Búl trendter Europalyq odaqtyng Reseymen qatynastardy qalpyna keltirudi josparlamaytynyn kórsetedi. Qoldanystaghy sanksiyalar shamamen 15–20 jyl boyy saqtaluy mýmkin.

Sol siyaqty, Ortalyq Aziya ónirining ontýstigindegi kórshiler – Iran men Aughanstan da sanksiyalanghan memleketter qataryna kiredi. Osylaysha, qazirgi geosayasy jaghday Aziya qúrlyghynyn, sonyng ishinde Qytay men Europalyq odaq arasyndaghy qúrlyqtyq qatynastarda basqa balamaly baghyt qaldyrmay otyr.

Sondyqtan býgingi tanda Europalyq odaq ta, Qytay da bizding elder arqyly ótetin kólik jәne kommunikasiyalyq baghyttargha mýddelilik tanytyp otyr.

– Qazaqstannyng syrtqy sayasatyn jalpy qalay baghalaysyz?

– Jalpy, Qasym-Jomart Kemelúly basqaryp otyrghan Qazaqstannyng syrtqy sayasaty tiyimdi syrtqy sayasattyng negizgi qaghidattaryna tolyq sәikes keledi.

Birinshiden, Qazaqstan ózin halyqaralyq arenada jauapkershiligi joghary seriktes retinde tanytyp, dialog alanynyng rólin atqaryp otyr.

Ekinshiden, búl – Qazaqstannyng boljamdylyghy. Negizinen, әlemning barlyq elderi, әsirese kórshileri, Qazaqstannyng ústanymyn jaqsy týsinedi jәne ony qabyldaydy.

Ýshinshiden, Qasym-Jomart Kemelúlynyng ózi – halyqaralyq úiymdar salasynda ýlken tәjiriybesi bar kóshbasshylardyng biri. Ol Birikken Últtar Úiymynyng Jeneva bólimshesin basqarghan jәne geosayasattyng qyr-syryn óte jaqsy biledi.

Eger Ázerbayjan men Qazaqstangha qaraytyn bolsaq, eki elding de basshylary syrtqy sayasatta tabysty, memleket aldyndaghy negizgi mindetterdi tiyimdi sheship otyr. Olar iri geosayasy kýshterding qayshylyqtarynyng arasynda tengerim saqtay otyryp, tiyimdi syrtqy sayasat jýrgizude. Búl óte siyrek kezdesetin sayasy tәjiriybe.

Qasym-Jomart Toqaev ta, Iliham Áliyev te elderining últtyq mýddesin tiyimdi qorghap, aimaqtyq túraqtylyqty saqtau isine zor ýles qosyp otyr.

Jalpy búl sapar – Qazaqstan men Ázerbayjan arasyndaghy qatynastardy jana dengeyge kótergen tarihy oqigha. Taraptar tek ekonomikalyq nemese sayasy mәselelerdi ghana emes, aimaqtyng geostrategiyalyq bolashaghyn da aiqyndap otyr.

Qazaqstan men Ázerbayjan býginde Euraziya kenistigining negizgi dingegine ainalyp keledi.

Abai.kz