بۇگىن ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى يلحام اليەۆتىڭ قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارى ءوتتى. بۇل ساپار ەكى ەل اراسىنداعى ءوزارا سەنىم مەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى جاڭا دەڭگەيگە كوتەردى. كەزدەسۋ بارىسىندا تاراپتار ەكونوميكالىق، كولىك-لوگيستيكا، تسيفرلاندىرۋ، وتىن-ەنەرگەتيكا كەشەنى، سونداي-اق مادەني-گۋمانيترالىق سالالارداعى ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرىن قاراستىردى.

اتالعان ساپاردىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى ازەربايجاندىق ساياساتتانۋشى فارحات مامەدوۆ ءوز پىكىرىمەن ءبولىستى.

– فارحات مىرزا، بۇل ساپاردىڭ مارتەبەسى مەن ماڭىزى تۋرالى ايتىپ وتسەڭىز.

– ەڭ الدىمەن، بۇل – مەملەكەتتىك ساپار ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. ساپارلاردىڭ جىكتەلۋىندە بۇل – ەڭ جوعارى دەڭگەي. مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ساپارلارى ءداستۇرلى تۇردە ەكى جىلدا ءبىر رەت ءوزارا مەملەكەتتىك سيپاتتا وتكىزىلەدى. ادەتتە وسىنداي مەملەكەتتىك ساپارلار اياسىندا قول قويۋعا ارنالعان قۇجاتتار دايىندالادى جانە اۋقىمدى جوبالار كەلىسىمگە كەلەدى. ياعني ءدال وسىنداي ساپارلار بارىسىندا ماڭىزدى كەلىسىمدەر ۇيلەستىرىلىپ، بەكىتىلەدى. سوندىقتان بۇل جولى دا ەكىجاقتى ماڭىزدى قۇجاتتارعا قول قويىلدى.

ساپار كەزىندە قازاقستان مەن ازەربايجان اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتىپ، تەرەڭدەتۋگە باعىتتالعان ەكونوميكالىق، گۋمانيتارلىق، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە قاۋىپسىزدىك سالالارى بويىنشا دا جاڭا كەلىسىمدەرگە قول قويىلدى.

– مەملەكەتتىك ساپار اياسىندا ناقتى قانداي ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىلدى دەپ ويلايسىز؟

– ەڭ الدىمەن، بۇل ساپار اياسىندا قاسىم-جومارت توقاەۆ پەن يلحام اليەۆتىڭ توراعالىعىمەن قازاقستان مەن ازەربايجاننىڭ جوعارى مەملەكەتارالىق كەڭەسىنىڭ ەكىنشى وتىرىسى ءوتتى. وندا ىنتىماقتاستىقتىڭ بارلىق سالالارى تالقىلاندى. سالاعا جاۋاپتى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار اتقارىلعان جۇمىستار تۋرالى ەسەپ بەرىپ، الداعى جوسپارلار جونىندە بايانداما جاسادى. بۇل وتە ماڭىزدى جيىن، سەبەبى مەملەكەت باسشىلارى وسى ەسەپتەردى تىڭداپ، ءتيىستى تاپسىرمالار بەردى.

سوڭعى ءۇش جىلدا قازاقستان مەن ازەربايجان اراسىنداعى تاۋار اينالىمى ۇنەمى ءوسىپ كەلەدى. قازىر ول شامامەن جارتى ميلليارد دوللارعا جەتتى، بىراق بۇل كورسەتكىشتى ارتتىرۋعا زور الەۋەت بار. سونىمەن قاتار بىرقاتار ماسەلەلەر بار، ولاردى كەلىسىپ شەشۋ قاجەت، ەڭ الدىمەن بۇل – كاسپي تەڭىزىنىڭ تارتىلۋى. كاسپي جاعالاۋىندا بەس مەملەكەت بار، سونىڭ ەكەۋى – قازاقستان مەن ازەربايجان – بۇل ماسەلە بويىنشا ۇقساس ۇستانىمعا يە. ەكى ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرى دە بۇل پروبلەمانى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنداعى سوزدەرىندە اتاپ وتكەن بولاتىن.

– ترانسوڭىرلىك جوبالار، سونىڭ ىشىندە ترانسكاسپي ءدالىزى مەن جاسىل ەنەرگيا باعىتىنداعى باستامالار تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟

– سوڭعى جىلدارى ءدال وسى باعىتتار ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە بولدى. قازاقستان، ازەربايجان جانە وزبەكستان كاسپي تەڭىزىنىڭ تۇبىمەن جاسىل ەنەرگيانى ەكسپورتتاۋ جانە ءتيىستى كابەل توسەۋ تۋرالى مەموراندۋمدارعا قول قويدى. بۇل جوبالار ءىس جۇزىندە باستالىپ كەتكەن جانە كەلەسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اياقتالۋى ءتيىس.

جۇك تاسىمالى كولەمىن ارتتىرۋ دا ترانسكاسپي باعىتى بويىنشا جوسپارلانعان جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ باستى بولىگى بولىپ وتىر. مۇنداي باستامالار تەك ەكونوميكالىق ەمەس، ەكولوگيالىق جانە تەحنولوگيالىق تۇرعىدان دا ماڭىزدى.

– قازىرگى گەوساياسي جاعداي تۇرعىسىنان بۇل ساپاردىڭ وزەكتىلىگى نەدە؟

– قازاقستان  مەن ازەربايجان – ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ ءدال جۇرەگىندە ورنالاسقان. سوڭعى جىلدارى گەوساياسي احۋال وسىلايشا قالىپتاسىپ وتىر: ءداستۇرلى كولىك جانە كوممۋنيكاتسيالىق باعىتتاردىڭ كوپشىلىگى بۇگىندە سانكتسيالانعان اۋماقتار ارقىلى وتەدى. ياعني بۇرىنعى تەمىرجول جانە اۆتوكولىك باعىتتارى قازىر سانكتسيا سالىنعان ەلدەردىڭ اۋماعىن كەسىپ وتەدى.

بۇعان قوسا، ەۋروپالىق وداق پەن رەسەي فەدەراتسياسى اراسىنداعى قاتىناستاردا ورتا مەرزىمدى ترەندتەر قالىپتاسىپ وتىر. بۇل ترەندتەر ەۋروپالىق وداقتىڭ رەسەيمەن قاتىناستاردى قالپىنا كەلتىرۋدى جوسپارلامايتىنىن كورسەتەدى. قولدانىستاعى سانكتسيالار شامامەن 15–20 جىل بويى ساقتالۋى مۇمكىن.

سول سياقتى، ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ وڭتۇستىگىندەگى كورشىلەر – يران مەن اۋعانستان دا سانكتسيالانعان مەملەكەتتەر قاتارىنا كىرەدى. وسىلايشا، قازىرگى گەوساياسي جاعداي ازيا قۇرلىعىنىڭ، سونىڭ ىشىندە قىتاي مەن ەۋروپالىق وداق اراسىنداعى قۇرلىقتىق قاتىناستاردا باسقا بالامالى باعىت قالدىرماي وتىر.

سوندىقتان بۇگىنگى تاڭدا ەۋروپالىق وداق تا، قىتاي دا ءبىزدىڭ ەلدەر ارقىلى وتەتىن كولىك جانە كوممۋنيكاتسيالىق باعىتتارعا مۇددەلىلىك تانىتىپ وتىر.

– قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىن جالپى قالاي باعالايسىز؟

– جالپى، قاسىم-جومارت كەمەلۇلى باسقارىپ وتىرعان قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى ءتيىمدى سىرتقى ساياساتتىڭ نەگىزگى قاعيداتتارىنا تولىق سايكەس كەلەدى.

بىرىنشىدەن، قازاقستان ءوزىن حالىقارالىق ارەنادا جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى سەرىكتەس رەتىندە تانىتىپ، ديالوگ الاڭىنىڭ ءرولىن اتقارىپ وتىر.

ەكىنشىدەن، بۇل – قازاقستاننىڭ بولجامدىلىعى. نەگىزىنەن، الەمنىڭ بارلىق ەلدەرى، اسىرەسە كورشىلەرى، قازاقستاننىڭ ۇستانىمىن جاقسى تۇسىنەدى جانە ونى قابىلدايدى.

ۇشىنشىدەن، قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ ءوزى – حالىقارالىق ۇيىمدار سالاسىندا ۇلكەن تاجىريبەسى بار كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى. ول بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ جەنەۆا بولىمشەسىن باسقارعان جانە گەوساياساتتىڭ قىر-سىرىن وتە جاقسى بىلەدى.

ەگەر ازەربايجان مەن قازاقستانعا قارايتىن بولساق، ەكى ەلدىڭ دە باسشىلارى سىرتقى ساياساتتا تابىستى، مەملەكەت الدىنداعى نەگىزگى مىندەتتەردى ءتيىمدى شەشىپ وتىر. ولار ءىرى گەوساياسي كۇشتەردىڭ قايشىلىقتارىنىڭ اراسىندا تەڭگەرىم ساقتاي وتىرىپ، ءتيىمدى سىرتقى ساياسات جۇرگىزۋدە. بۇل وتە سيرەك كەزدەسەتىن ساياسي تاجىريبە.

قاسىم-جومارت توقاەۆ تا، يلحام اليەۆ تە ەلدەرىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن ءتيىمدى قورعاپ، ايماقتىق تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ىسىنە زور ۇلەس قوسىپ وتىر.

جالپى بۇل ساپار – قازاقستان مەن ازەربايجان اراسىنداعى قاتىناستاردى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرگەن تاريحي وقيعا. تاراپتار تەك ەكونوميكالىق نەمەسە ساياسي ماسەلەلەردى عانا ەمەس، ايماقتىڭ گەوستراتەگيالىق بولاشاعىن دا ايقىنداپ وتىر.

قازاقستان مەن ازەربايجان بۇگىندە ەۋرازيا كەڭىستىگىنىڭ نەگىزگى دىڭگەگىنە اينالىپ كەلەدى.

Abai.kz