Biyl orys әdebiyetining «kýmis ghasyrynda» jasaghan, zamanynda «shulyghan shayyr» atanghan Sergey Eseninning dýniyege kelgenine 130 jyl. Ony otyz-aq jasynda, 1925-ting 27 jeltoqsanynda, yaky búdan jýz jyl búryn «revolusiya besigi» Petrogradta chekist-janalghyshtar qúpiya jaghdayda óltirip, keyin Leyba Bronshteyn(Troskiy) bastaghan sovettik-joyyttyq biylik aqynnyng «ózine ózi qol salghandyghy» jóninde anyz taratyp jiberdi.

Aqyn ózi mert tapqan 25-jyly 74 ólen, tórt kólemdi dýnie jazghan. Tómende osydan tura 100 jyl búryn hatqa týsken, yaghny óler aldyndaghy Kerez-Sóz syndy jyrlaryn óz audarmamda jariyalap otyrmyn. Ayt-Man.

Agha kórme! IYә, júldyzym, joghary!

Salqyn sәuleng tintsin týnning tylsymyn.

Qabirstan sharbaghynan sәl әri

Jan estimes tiri jýrek dýrsilin.

Sýmbilede sәule seuip songhy sәt,

Kәri súlu qúlaqqa ilgen syrghaday;

Jym-jyrt jatqan kýlli alapqa belgi sap,

Dirildeysing synyq qanat tyrnaday.

Týrgeluge jetip sonda dәrmenim,

Qaraymyn kep ónsiz taugha, qayyngha.

Estiymin men salghan әndi әldegim,

Atameken, babakýldik jayynda.

Sarqylarday qayyng sóli – qany shyn,

Tausylarday japyraqtar jelge úshyp,

Sýiip, talaq qylghany ýshin – bәri ýshin,

Beysharalar jylap jatyr jer qúshyp.

Qatysynsyz kisi óltirgish jaldaptyn,

Bilem, bilem, keledi, әne, jaqynda –

Dәl janynda qaraly bir sharbaqtyn

Japyraq qúsap jatatyn kýn aqyngha.

Álsiz jalyn jana-jana aqyry,

Ketedi erteng kýlge ainalyp jýregim.

Qúrdastarym súrghylt tasqa qatyryp,

Kónildi óleng jazatynyn bilemin.

Biraq júrtty óz qayghysy órtesin,

Ózime arnap jazghan qaza-nama búl:

Sýidi ol tughan Otany men ólkesin,

Maskýnemder qalay sýise kabagyn.

1925 j.

* * *

Qylymsyma maghan qarap qas qaghyp,

Seni emes tek! –

Sýiemin men basqany.

Saghan әbden belgili ghoy,

bilgende –

ózindi izdep kelmeytinim búl jerge.

Janay ótip bara jatyp búryldym,

Keldi, әsheyin, terezeden ýnilgim...

1925 j.

* * *

Shaytan alghyr,

myna boran kýlli әlemdi sapyrdy,

Aq shegemen qaghyp jatyr azynaghan shatyrdy.

Maghan ghana qauipti emes,

jýregimmen qanqúily

sol borangha shegelegen taghdyr mendey aqyndy.

1925 j.

* * *

Qarly dala.

Ay da әlemdi aqtauda,

Býkil aimaq oranypty kebinge.

Aq qayyndar әldekimdi joqtauda,

Kim óldi eken?

Ólgen, әlde ózim be?

1925 j.

***

Japyraghy jelge úshyp, múz qúrsaghan ýienkim,

Aq boranda dirdektep túrysyndy sýiem tym!

Neni sezdin? Ne bildin? Tosyp túr ma qan-dúzaq?

Búl auylda qydyryp jýrgen sen be jalghyz-aq?

Iship ketken qúsadan

Mas kýzetshi qúsaghan,

Ýsik shalyp ayaghyn, jolyn múzdaq túsaghan.

Dostarymmen kóp siltep, aitsam úzaq toyda ólen,

Ýiime de jete almay qalyp jýrmin keyde men.

Moyyl menen qaraghay qúshaqqa ala jazdaydy,

Aq borannyng astynda әn aitamyn jaz jayly.

Sóitip túryp ózim de ýienkige ainalam,

Japyraghym jayqalyp, bútaqta qús sayraghan.

Tәrk qylyp úyattan júrday bolghan qasqamyn,

Aq qayyndy qúshamyn – júbayynday basqanyn.

20.11.25.

***

Saghynyshynyng basa almas kisi kýiigin,

Ay-hay da, mening Rusim...

Ansarym syndy joq sening úshy-qiyryn,

Sensiz de ómir qúrysyn!

Dúgha ghyp dәruishtershe bau-baqqa asylghan,

Kóz sýzem saghan enselip.

Áuendi tyndap masayam aulaqta túrghan

Terekter aitqan tenselip.

Shirkeuinen ýn shyghyp Qútqarushynyn

Jútsanyz alma, bal iysin,

Shalquy syndy jútqan iysinin,

Dabylyn biyding tanisyn.

Jastyqtyng shalqyp janghanda ottary,

Jýrekke tiyip shyrpysy,

Kidirip túrman –

synghyrlap orman jaqtaghy

Shaqyrsa qyzdyng kýlkisi.

«Rusiti tasta, Beyishten túraghyng qamda!» –

Dese eger maghan Kiyeli ýn:

«Otanymdy qaldyr, – der edim, – Júmaghyndy al da!» –

Dirildep túryp iyegim.

1914

***

(«Parsy sazdarynan»)

Púlyng – mine, basqa mende qayghy ne,

Ayyrbasshy, býgin meni qúlym de,

«Sýiem seni» degen sózdi Lәilige

Ne dep aitam ghajap parsy tilinde?

Osy sózdi bershi býgin altyngha,

Ayyrbasshy, súramaymyn senen kóp,

Jeldey jenil, suday túnyq qalpynda

Men Lәilige qaytip aitam «óbem» dep?

Shyndyghynda, sýigen jannyng aiyby ne,

Aqyn jýrek shygharmaydy beker ýn,

Aytqym kelip bara jatyr Lәilige,

Endi mәngi onyng «mendik» ekenin.

Ayyrbasshy aitty sózin, qysqasy:

«Ghashyqtyqty jetkizbessing sózbenen»,

Jýzing jasyp, izin basyp, týs qashyp,

Aytar bәrin jaqút shashqan kózbenen.

Sýy jayly sózben aitu mýmkinsiz,

Tabytyna basa almaysyng tanba ghyp.

Shyn mahabbat gýlding ýni ol ýn-týnsiz,

Júpary onyng qúyar kelip jangha aghyp.

Múnday aru ketpes maghan óptirmey,

Quanysh ta, qayghy da bar bette ana.

Appaq sausaq: «Sen – mendiksin» dep túr ghoy,

Dar aiyryp shadyrasyn qap-qara.

1925

***

(«Parsy sazdarynan»)

Ústazymnyng nesi kem,

Shәkirttikten qasham ba –

«Saghdy qyzdy tósinen

Sýigen, – dedin, – qashanda».

«Evfrattyng gýlinen

Súlu emes eshbir qyz».

Bayyp jatsam, týbi men,

Basqa bir әn estirsiz.

Barlyq gýldi júlar em,

Qayyng shashyn tarar em –

Tanu ýshin myna әlem

Eng súlu dep Shaganem.

Jandy jyrmen jughanmyn,

Búiryq osy IYemnen:

Aqyn bolyp tughanmyn,

Tek aqynsha sýiem men.

1925

***

Qosh bol, Baku! Kórmeymin endi seni.

Múng men ýrey, búl nening belgisi edi?

Sausaghymdy qysqanda Dostyng qoly,

Tolqytpaghan dәl búlay eshkim meni.

Qosh bol, Baku! O, týrky kók aidynym!

Qanym suyp, boyymda joq aibynym.

Alyp ketem, shomylsyn qabir-tamym,

Kaspiy ýnin, Balahan mamyr tanyn.

Qosh bol, Baku! Án qúsap qarapayym!

Qúshsyn dosym songhy ret aghatayyn...

Bas iyezeydi ol, qúshaqqa túta qarpyp,

Bozqaraghan syqyldy júpary anqyp...

May 1925

* * *

Al qosh, dostym, qoshtasayyq kel, kәni,

Jaqyn tartyp ketip eding janyma.

Qashsa da alyp taghdyrdyng tar joldary,

Ol jol bizdi qauyshtyrmaq taghy da.

Qosh, qadirlim, qol úsynyp qarmanba,

Múngha shomyp qaray berme qadalyp.

Ólu degen tansyq jәit pe jalghanda? –

Ómir sýru – emes ol da janalyq!

1925 j.

Orys tilinen audarghan: Svetqaly Núrjan

Abai.kz