بيىل ورىس ادەبيەتىنىڭ «كۇمىس عاسىرىندا» جاساعان، زامانىندا «شۋلىعان شايىر» اتانعان سەرگەي ەسەنيننىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە 130 جىل. ونى وتىز-اق جاسىندا، 1925-ءتىڭ 27 جەلتوقسانىندا، ياكي بۇدان ءجۇز جىل بۇرىن «رەۆوليۋتسيا بەسىگى» پەتروگرادتا چەكيست-جانالعىشتار قۇپيا جاعدايدا ءولتىرىپ، كەيىن لەيبا برونشتەين(تروتسكي) باستاعان سوۆەتتىك-جويىتتىق بيلىك اقىننىڭ «وزىنە ءوزى قول سالعاندىعى» جونىندە اڭىز تاراتىپ جىبەردى.

اقىن ءوزى مەرت تاپقان 25-جىلى 74 ولەڭ، ءتورت كولەمدى دۇنيە جازعان. تومەندە وسىدان تۋرا 100 جىل بۇرىن حاتقا تۇسكەن، ياعني ولەر الدىنداعى كەرەز-ءسوز سىندى جىرلارىن ءوز اۋدارمامدا جاريالاپ وتىرمىن. ايت-مان.

اعا كورمە! ءيا، جۇلدىزىم، جوعارى!

سالقىن ساۋلەڭ ءتىنتسىن ءتۇننىڭ تىلسىمىن.

قابىرستان شارباعىنان ءسال ءارى

جان ەستىمەس ءتىرى جۇرەك ءدۇرسىلىن.

سۇمبىلەدە ساۋلە سەۋىپ سوڭعى ءسات،

كارى سۇلۋ قۇلاققا ىلگەن سىرعاداي;

جىم-جىرت جاتقان كۇللى الاپقا بەلگى ساپ،

دىرىلدەيسىڭ سىنىق قانات تىرناداي.

تۇرگەلۋگە جەتىپ سوندا دارمەنىم،

قارايمىن كەپ ءوڭسىز تاۋعا، قايىڭعا.

ەستيمىن مەن سالعان ءاندى الدەگىم،

اتامەكەن، باباكۇلدىك جايىندا.

سارقىلارداي قايىڭ ءسولى – قانى شىن،

تاۋسىلارداي جاپىراقتار جەلگە ۇشىپ،

ءسۇيىپ، تالاق قىلعانى ءۇشىن – ءبارى ءۇشىن،

بەيشارالار جىلاپ جاتىر جەر قۇشىپ.

قاتىسىنسىز كىسى ولتىرگىش جالداپتىڭ،

بىلەم، بىلەم، كەلەدى، انە، جاقىندا –

ءدال جانىندا قارالى ءبىر شارباقتىڭ

جاپىراق قۇساپ جاتاتىن كۇن اقىنعا.

ءالسىز جالىن جانا-جانا اقىرى،

كەتەدى ەرتەڭ كۇلگە اينالىپ جۇرەگىم.

قۇرداستارىم سۇرعىلت تاسقا قاتىرىپ،

كوڭىلدى ولەڭ جازاتىنىن بىلەمىن.

بىراق جۇرتتى ءوز قايعىسى ورتەسىن،

وزىمە ارناپ جازعان قازا-ناما بۇل:

ءسۇيدى ول تۋعان وتانى مەن ولكەسىن،

ماسكۇنەمدەر قالاي سۇيسە كاباگىن.

1925 ج.

* * *

قىلىمسىما ماعان قاراپ قاس قاعىپ،

سەنى ەمەس تەك! –

سۇيەمىن مەن باسقانى.

ساعان ابدەن بەلگىلى عوي،

بىلگەندە –

ءوزىڭدى ىزدەپ كەلمەيتىنىم بۇل جەرگە.

جاناي ءوتىپ بارا جاتىپ بۇرىلدىم،

كەلدى، اشەيىن، تەرەزەدەن ۇڭىلگىم...

1925 ج.

* * *

شايتان العىر،

مىنا بوران كۇللى الەمدى ساپىردى،

اق شەگەمەن قاعىپ جاتىر ازىناعان شاتىردى.

ماعان عانا قاۋىپتى ەمەس،

جۇرەگىممەن قانقۇيلى

سول بورانعا شەگەلەگەن تاعدىر مەندەي اقىندى.

1925 ج.

* * *

قارلى دالا.

اي دا الەمدى اقتاۋدا،

بۇكىل ايماق ورانىپتى كەبىنگە.

اق قايىڭدار الدەكىمدى جوقتاۋدا،

كىم ءولدى ەكەن؟

ولگەن، الدە ءوزىم بە؟

1925 ج.

***

جاپىراعى جەلگە ۇشىپ، مۇز قۇرساعان ۇيەڭكىم،

اق بوراندا دىردەكتەپ تۇرىسىڭدى سۇيەم تىم!

نەنى سەزدىڭ؟ نە ءبىلدىڭ؟ توسىپ تۇر ما قان-دۇزاق؟

بۇل اۋىلدا قىدىرىپ جۇرگەن سەن بە جالعىز-اق؟

ءىشىپ كەتكەن قۇسادان

ماس كۇزەتشى قۇساعان،

ۇسىك شالىپ اياعىن، جولىن مۇزداق تۇساعان.

دوستارىممەن كوپ سىلتەپ، ايتسام ۇزاق تويدا ولەڭ،

ۇيىمە دە جەتە الماي قالىپ ءجۇرمىن كەيدە مەن.

مويىل مەنەن قاراعاي قۇشاققا الا جازدايدى،

اق بوراننىڭ استىندا ءان ايتامىن جاز جايلى.

ءسويتىپ تۇرىپ ءوزىم دە ۇيەڭكىگە اينالام،

جاپىراعىم جايقالىپ، بۇتاقتا قۇس سايراعان.

تارك قىلىپ ۇياتتان جۇرداي بولعان قاسقامىن،

اق قايىڭدى قۇشامىن – جۇبايىنداي باسقانىڭ.

20.11.25.

***

ساعىنىشىنىڭ باسا الماس كىسى كۇيىگىن،

اي-ھاي دا، مەنىڭ ءرۋسىم...

اڭسارىم سىندى جوق سەنىڭ ۇشى-قيىرىڭ،

سەنسىز دە ءومىر قۇرىسىن!

دۇعا عىپ دارۋىشتەرشە باۋ-باققا اسىلعان،

كوز سۇزەم ساعان ەڭسەلىپ.

اۋەندى تىڭداپ ماسايام اۋلاقتا تۇرعان

تەرەكتەر ايتقان تەڭسەلىپ.

شىركەۋىنەن ءۇن شىعىپ قۇتقارۋشىنىڭ

جۇتساڭىز الما، بال ءيسىن،

شالقۋى سىندى جۇتقان ءيسىنىڭ،

دابىلىن ءبيدىڭ تانيسىڭ.

جاستىقتىڭ شالقىپ جانعاندا وتتارى،

جۇرەككە ءتيىپ شىرپىسى،

كىدىرىپ تۇرمان –

سىڭعىرلاپ ورمان جاقتاعى

شاقىرسا قىزدىڭ كۇلكىسى.

«ءرۋستى تاستا، بەيىشتەن تۇراعىڭ قامدا!» –

دەسە ەگەر ماعان كيەلى ءۇن:

«وتانىمدى قالدىر، – دەر ەدىم، – جۇماعىڭدى ال دا!» –

دىرىلدەپ تۇرىپ يەگىم.

1914

***

(«پارسى سازدارىنان»)

پۇلىڭ – مىنە، باسقا مەندە قايعى نە،

ايىرباسشى، بۇگىن مەنى قۇلىم دە،

«سۇيەم سەنى» دەگەن ءسوزدى لايلىگە

نە دەپ ايتام عاجاپ پارسى تىلىندە؟

وسى ءسوزدى بەرشى بۇگىن التىنعا،

ايىرباسشى، سۇرامايمىن سەنەن كوپ،

جەلدەي جەڭىل، سۋداي تۇنىق قالپىندا

مەن لايلىگە قايتىپ ايتام «وبەم» دەپ؟

شىندىعىندا، سۇيگەن جاننىڭ ايىبى نە،

اقىن جۇرەك شىعارمايدى بەكەر ءۇن،

ايتقىم كەلىپ بارا جاتىر لايلىگە،

ەندى ماڭگى ونىڭ «مەندىك» ەكەنىن.

ايىرباسشى ايتتى ءسوزىن، قىسقاسى:

«عاشىقتىقتى جەتكىزبەسسىڭ سوزبەنەن»،

ءجۇزىڭ جاسىپ، ءىزىن باسىپ، ءتۇس قاشىپ،

ايتار ءبارىن جاقۇت شاشقان كوزبەنەن.

ءسۇيۋ جايلى سوزبەن ايتۋ مۇمكىنسىز،

تابىتىڭا باسا المايسىڭ تاڭبا عىپ.

شىن ماحاببات گۇلدىڭ ءۇنى ول ءۇن-ءتۇنسىز،

جۇپارى ونىڭ قۇيار كەلىپ جانعا اعىپ.

مۇنداي ارۋ كەتپەس ماعان وپتىرمەي،

قۋانىش تا، قايعى دا بار بەتتە انا.

اپپاق ساۋساق: «سەن – مەندىكسىڭ» دەپ تۇر عوي،

دار ايىرىپ شادىراسىن قاپ-قارا.

1925

***

(«پارسى سازدارىنان»)

ۇستازىمنىڭ نەسى كەم،

شاكىرتتىكتەن قاشام با –

«ساعدي قىزدى توسىنەن

سۇيگەن، – دەدىڭ، – قاشاندا».

«ەۆفراتتىڭ گۇلىنەن

سۇلۋ ەمەس ەشبىر قىز».

بايىپ جاتسام، ءتۇبى مەن،

باسقا ءبىر ءان ەستىرسىز.

بارلىق گۇلدى جۇلار ەم،

قايىڭ شاشىن تارار ەم –

تانۋ ءۇشىن مىنا الەم

ەڭ سۇلۋ دەپ شاگانەم.

جاندى جىرمەن جۋعانمىن،

بۇيرىق وسى يەمنەن:

اقىن بولىپ تۋعانمىن،

تەك اقىنشا سۇيەم مەن.

1925

***

قوش بول، باكۋ! كورمەيمىن ەندى سەنى.

مۇڭ مەن ۇرەي، بۇل نەنىڭ بەلگىسى ەدى؟

ساۋساعىمدى قىسقاندا دوستىڭ قولى،

تولقىتپاعان ءدال بۇلاي ەشكىم مەنى.

قوش بول، باكۋ! و، تۇركي كوك ايدىنىم!

قانىم سۋىپ، بويىمدا جوق ايبىنىم.

الىپ كەتەم، شومىلسىن قابىر-تامىم،

كاسپي ءۇنىن، بالاحان مامىر تاڭىن.

قوش بول، باكۋ! ءان قۇساپ قاراپايىم!

قۇشسىن دوسىم سوڭعى رەت اعاتايىن...

باس يەزەيدى ول، قۇشاققا تۇتا قارپىپ،

بوزقاراعان سىقىلدى جۇپارى اڭقىپ...

ماي 1925

* * *

ال قوش، دوستىم، قوشتاسايىق كەل، كانى،

جاقىن تارتىپ كەتىپ ەدىڭ جانىما.

قاشسا دا الىپ تاعدىردىڭ تار جولدارى،

ول جول ءبىزدى قاۋىشتىرماق تاعى دا.

قوش، قادىرلىم، قول ۇسىنىپ قارمانبا،

مۇڭعا شومىپ قاراي بەرمە قادالىپ.

ءولۋ دەگەن تاڭسىق ءجايت پە جالعاندا؟ –

ءومىر ءسۇرۋ – ەمەس ول دا جاڭالىق!

1925 ج.

ورىس تىلىنەن اۋدارعان: سۆەتقالي نۇرجان

Abai.kz