"Qazirgi zamanghy qazaq romany" proza dodasynyng aqtyq synyna joldama alghan belgili jazushy Jýsipbek Qorghasbekke bolashaq romanyna qatysty bes saual joldaghanbyz. Búryn múnday bәigelerde kóp kórine bermeytin jazushy búl joly aqtaryla jauap berip, qalamger laboratoriyasynan biraz syr shertken sekildi. Saualdar әriyne, jazushynyng qazir jazyp jatqan jana romanynyng tónireginde boldy. Romannyng júmys atauy-"Kelindegi kókjal".

-Siz «Qazirgi zamanghy qazaq romany» bayqauynyng qorytyndy kezenine ótken 8 jazushynyng biri retinde bizding birlestikte úiymdastyrylyp jatqan jazu laboratoriyasyna qatysyp otyrsyz. Ádette múnday konkurstargha jii qatyspaysyz. Búl bayqaugha qatysugha ne týrtki boldy?

-Songhy kezde shetel romandaryn kóp oqydym. Qazaq romandarymen oisha salystyrdym. Negizi, órkeniyet qúrlyqpen emes, tenizder men múhittar arqyly taraydy. Álemge taraytyn ónerding joly da teniz arqyly ótedi. Romantika, fantaziya, mifologiya, bәri sonda. Ózi ýsh әlem ghoy, qúrlyq, múhit jәne aspan. Adamzat aspanda jýre almaydy, qúrlyqta qiyal shekteuli, tenizder men múhittarda sheksiz. Men sol әlemge shyghyp kórgim keldi. Oghan osy bayqau ýlken mýmkindik tudyryp otyr. “Jansebil” kórkem filiminde Qasym Amanjolovtyn:

Ey, tәkappar dýniye,

Maghan da bir qarashy.

Tanisyng ba, sen, meni,

Men - qazaqtyng balasy! - degen ólenin berip edik.

Sol ólen, sol maghyna búl joly jana qyrynan, býgingi taghdyrymyz arqyly kórinis tabar degen ýmittemin.

Tenizder men múhittar masshtabty sýiedi. Jeke taghdyrlarmen qosa panoramalyq, masshtabty kórinister bar. Biz, qazaq balasy, sol әlemning ishine baryp kirdik. Qanday taghdyrmen kirdik, mәsele sonda. Alamangha osy maqsatta qatystym. Bir jaghy namys ta qamshylady. Jeke bastyng namysynan góri, әdebiyetting namysy algha shyghyp túr.

-Bolashaq romanynyz shetelge satylghan qazaq balalarynyng taghdyry turaly ekenin bilemiz. Songhy uaqytta osynday taqyryptar qoghamda jii kóterilip jýr: bireuler tughan anasyn izdep elge oralyp jatyr, key jaghdaylarda bala satu faktileri de anyqtaluda. Romanda osy ózekti mәseleler kórinis taba ma?

(Suret:https://adebiportal.kz/)

-Men ózim biletin, taghdyryna ortaqtasqan oqighalardy jazdym. Germaniyada on bes kýn jalghyz jýrdim. Qalalardyng arasyna elektrichkamen qatynadym. Vagonda bir-birimen aghylshyn, fransuz, nemis tilinde qatar sóilesip otyrghan jastardyng ortasynda boldym. Jigiti nemisshe sóilese, qasyndaghy qyz fransuzsha jauap beredi. Europada osyndaydy kórem dep oilamaghan edim. Osy ortada ómir sýruge mәjbýr bolghan balany biraz jyl búryn ózim shygharyp salghanday kýy keshkenim, sol oqighagha kuә bolghanym eshqashan úmytylmaq emes. Shetelge satylghan balalar iyesiz emes, qalghanyn romanymnan oqyp bilersizder. BMV kóligin jasaytyn zauytqa súranyp baryp, robottardyng arasynda oilanyp otyrdym. Mine, sol qazaqtyng oiynda ne túruy mýmkin, onyng endi ne istegisi keledi? Ornyma shetelge satylghan balany qoydym. Ol múhittyng arghy jaghynda jýr, biraq jalghyz emes. Ózim de keyipkerimmen birge depressiyagha týsip kete jazdadym. Bir әuletten jalghyz aman qalghan әkemning ishinde ketken qayghysy maghan gen arqyly berilgen boluy kerek. Ol - adamdy ýnemi sonynan quyp jýretin ýrey. Romannyng motivasiya beretin túsyn jaza bastaghanda ghana kózim ashyldy. Bizding últ ýreydi jengende ghana ósedi. Romanda sol taghdyr bar. Men sizge bәrin aityp otyrghan siyaqtymyn, biraq negizgi nәrseni aitqamyn joq.

-Bizding konkurstyng basty talaptarynyng biri – jas úrpaqtyng jana zaman tehnologiyalaryn iygerui men zamanauy qoghamgha beyimdelui. Osy taqyrypqa sizding kózqarasynyz qanday?

-Bir ghana volifram bir kýnde dýniyege degen kózqarasymyzdy kýrt ózgertip jibergen sekildi. Ol ómirding shyndyghy, biz sonymen betpe-bet keldik. Qalmaqan Ábdiqadyrovtyng “Qajymúqan” degen povesinde mynanday bir epizod bar. Reseyden shetelge әketip bara jatqan jabayy qodastyng búzauyn bireu jat jerge jibermeymin dep, kemeden tenizge laqtyryp jiberedi. Sol ýshin sottalyp ketedi. Qazir onday zaman emes qoy. Úlan dalada túratyn qazaqtar aralda túratyn eldermen tenesetin kýn de tuar. Jas úrpaqqa sonday motivasiyany birinshi әdebiyet berse, onyng ruhany negizi qalanady dep oilaymyn. Depressiyagha týsken últty odan sayyn túqyrta bermey, búl elding de jastaryna motivasiya beru kerek shyghar.

-Kópshilik sizdi birneshe tanymal filimderding ssenariy avtory retinde jaqsy biledi. Ásirese «Jansebil» filimi kórermenge erekshe әser qaldyrghan edi. Bayqau sharty boyynsha jenimpaz romangha 15 million tenge syiaqy berilip, sonyng negizinde filim týsiriledi. Siz jazyp jatqan shygharmanyz bolashaqta kinogha dayyn ssenariy retinde qarastyrugha bola ma?

-Maghan kino kórgendey etip jazasyng deydi. Surettep jazatynymdy aitatyn shyghar. Biraq mening sujetterim kinogha súranyp túrady. “Jansebil”, “Talan”, “Múqaghali” kórkem filimderin aityp otyrsyz ghoy. Bir kinorejisser “Shirkin, Sheker” degen әngimemning negizinde kino týsirmek bolghan. Niyeti jaqsy edi, biraq aqsha joq. Taghy bir jas rejisser “Jeltoqsan” degen әngimem boyynsha filim týsirem dep aitqan. Sujetin boygha sinirip jýrgen bolar. Qazirgi jazyp otyrghan romanym oiymda kino bolyp týsirilip jatqanday sezimdemin. Kino kórip otyrghanday kórinistermen jazyp otyrmyn. Jaqsy kinoroman shyghatyn sekildi. Men ózimdi Emili Zolyanyng shәkirtimin dep esepteymin.

-Osy jazda sizge týrli shygharmashylyq úsynystar týskeni belgili, biraq roman jazu ýshin biraz jobalardan bas tarttynyz. Búl shygharma siz ýshin qanshalyqty manyzdy?

-Biraz emes, birtalay jobadan bas tartuyma tura keldi. Mende ai, apta, kýnder sol jobalargha qaray bólinedi. Biraq búl joly osy romangha kónilim ketti. Ózimning mýmkindigimdi kórsetuge óte jaqsy sәt tuyp túr. Jensem, әdebiyetting jenisi bolsyn deymin. Ádebiyetke jenis әkelmese, ol jenis emes. Áytpese qúr jendim dep ne kerek.

-Romandy tolyq ayaqtaudy qashan josparlap otyrsyz?

-Jeltoqsan aiynyng ishinde ayaqtaymyn.

Súqbattasqan Aygerim Arystanova

Abai.kz