IYә, qarjy naryghynda «qaryz koeffisiyenti» degen úghymdy búdan bylay jii estiytin bolamyz. Resmy tilde ol «koeffisiyent dolga k dohodu zaemshika» bolsa, memlekettik tilde bekitilgen balamasy — «qaryz alushynyng kirisine qaryz koeffisiyenti». Búl turaly Qarjylyq sauattylyq telegram arnasy jazdy.

Qazir Últtyq bank osyghan qatysty mindetti normativ engizu mәselesin qarastyryp jatyr. Estigende — qúlaqqa, oqyghanda — kózge auyr tiyetini ras. Biraq, shoshymanyz, qazir ony barynsha týsinikti tilde jetkizip kóreyik. Qysqartyp alghanda, «qaryz koeffisiyenti» degen — adamnyng tabysyna qaraghanda qaryzy qanshalyqty kóp ekenin kórsetetin ólshem.

Yaghni, mynaday mysal: Biz kredit aluymyz kerek. Bankke baramyz. Kreditor bizge qaryz bermes búryn moynymyzdaghy qaryz ben tabysymyzdy esepteydi. Eger tap qazir bizding moynymyzda krediyt/ipoteka/rassrochka túrsa, onyng ýstine taghy kredit alghymyz kelse, qarjy úiymdary oilanugha mindet alady — tabysymyz onyng bәrin uaqytynda jauyp otyrugha jete me, jetpey me?

Mine, bankter búdan bylay osyghan qatty mәn beretin bolady. Múndaghy maqsat — halyqty qaryzgha batyryp jibermeu. Moynyna artyq jýkteme artpau. Sebebi songhy jyldary halyqtyng nesie alu qarqyny óte joghary. Kredit kóp, tabys az. Sonyng saldarynan adamdar qaryzgha batyp, uaqytynda ótey almay jatyr.

Yaghni, jalpaq tilmen aitqanda, búl jana bastamanyng mәni — «tabysy az adamgha kóp nesie bermeyik, halyqty da, bankti de qorghap qalayyq» degen sayasat. Búl salany osylay rettemese, halyq qaryzdan qaryzgha batyp, bankterding portfeli búzylyp, tútas ekonomikagha qauip tónui mýmkin.

Búl әngime negizi byltyr tamyzdan bastap aityla bastaghan-dy. Memleket «qaryz koeffisiyenti» boyynsha kórsetkishti tek baqylap qana otyr. Ázirshe eshqanday shekteu joq. Tek halyqtyng qaryzy men tabysy turaly mәlimet jinalyp jatyr. Keyin naqty shekteu qoy ýshin dúrys statistika qalyptastyrghysy keledi.

Búl jerde qarjy retteushilerining pozisiyasyn bylay týsindik: «kreditti qalay bolsa solay taratpay, adamnyng tabysyna qarap beru kerek». Ayta ketsek, retteushilerden — Últtyq bank — búl jerde tek normany әzirleushi, esepteushi. Al, ony engizip, talap qoy jaghy Qarjy naryghyn retteu jәne damytu agenttigining qúzyrynda bolugha tiyis. Sol kezde:

júrt «әline qarap», yaghny qaryzdy tabysyna shaqtap alady, demek, keyin tóley almay qinalmaydy — ózi ýshin jaqsy.

bankter de oilanbay bere salmaydy — kredit portfelin saqtaydy.

elde qarjy jýiesi әldeqayda túraqty bolady — halyq jappay bankrot boludan aman qalady, qauip seyiledi.

Taqyrypqa «túzdyq»:  FinTech kompaniyalar Qazaqstanda zertteu jýrgizgen eken. Ol turaly aqparatty TENGENOMIKA kanalynan kórdim. Sol mәlimetke sýiensek, qazaqstandyq әrbir tórtinshi azamat saudadaghy «skidkalargha» iligu ýshin qaryz alypty. Yaghni, halyqtyng 25%-ten kóbi «arzan kezde alyp qalayyn» dep nesie rәsimdegen. Sondaghy negizgi sebep:

aylyqqa deyin aqshanyng jetpeui — 30%

otbasyna qajet zattardy alu kerek bolghan — 16,7%

«skidkadan» qúr qalmayyn» degen oi, yaghny «jomart júma» degen sekildi aksiyalardyng «qúrbany» — 31,4%

Osy nesie alghandardyng 55,9%-ti keyin qiyndyqqa tap bolghan. Aqshasy jetpegesin qaryzdy uaqytynda jaba almaghan.

Abai.kz