Astanada «Qazaq eli» monumenti ashylghanda, el ishinde «qazaq elining mәni nede, qazaq eli bastauyn qay kezden alady, qazaq memleketi qashan qúryldy, «qazaq» etnoniymi qay uaqytta shyqqan jәne onyng maghynasy qanday, «Qazaq eli» men «Qazaqstan» etnoniymining maghynasy bir me, әlde әrtýrli me?» degen súraqtar tudy. Búl súraqtardyng jauaby onay bop kóringenimen, últ pen memleketting negizgi terminderining ghylymy negizi turaly osy uaqytqa deyin eshkim tolyqqandy jauap qatpady.

Qazaqstan - parsy sózinen audarghanda «Qazaq eli» degendi bildiredi. Respublikadaghy negizgi túrghylyqty qazaq halqynyng ana tili týrki tilining qypshaq tobyna jatady. Qazaqtar - negizinen, músylman dinining sunittik tarmaghyn ústanatyn, ghasyrlar boyy qalyptasqan bay mәdeniyeti bar halyq. Qazaq halqynyng tili, dәstýri men dili (mentaliyteti) - shyghystyq. Qazaq jerin meken etken barlyq últ ókilderi tatulyghynyng syry negizgi halyqtyng keng peyildi qonaqjay, tabighy bolmysynda, ústanghan dininde jatsa kerek. Sebebi músylman dini - adam balasyn dini men tiline, nәsiline bólmey, barlyghyn bauyrym dep baghalaytyn birden-bir әlemdik din.

Astanada «Qazaq eli» monumenti ashylghanda, el ishinde «qazaq elining mәni nede, qazaq eli bastauyn qay kezden alady, qazaq memleketi qashan qúryldy, «qazaq» etnoniymi qay uaqytta shyqqan jәne onyng maghynasy qanday, «Qazaq eli» men «Qazaqstan» etnoniymining maghynasy bir me, әlde әrtýrli me?» degen súraqtar tudy. Búl súraqtardyng jauaby onay bop kóringenimen, últ pen memleketting negizgi terminderining ghylymy negizi turaly osy uaqytqa deyin eshkim tolyqqandy jauap qatpady.

Qazaqstan - parsy sózinen audarghanda «Qazaq eli» degendi bildiredi. Respublikadaghy negizgi túrghylyqty qazaq halqynyng ana tili týrki tilining qypshaq tobyna jatady. Qazaqtar - negizinen, músylman dinining sunittik tarmaghyn ústanatyn, ghasyrlar boyy qalyptasqan bay mәdeniyeti bar halyq. Qazaq halqynyng tili, dәstýri men dili (mentaliyteti) - shyghystyq. Qazaq jerin meken etken barlyq últ ókilderi tatulyghynyng syry negizgi halyqtyng keng peyildi qonaqjay, tabighy bolmysynda, ústanghan dininde jatsa kerek. Sebebi músylman dini - adam balasyn dini men tiline, nәsiline bólmey, barlyghyn bauyrym dep baghalaytyn birden-bir әlemdik din.

Qazaqstan Respublikasy Preziydent-Parlament basqaratyn zayyrly jәne azamattyq qogham retinde qalyptasuda. Ol Reseydegi sekildi federativtik nemese Shveysariyadaghyday konfederativtik emes, últtyq memleket. El túrghyndarynyng deni resmy tirkelgen músylman jәne pravoslaviyelik hristian dinin ústanady. Jas memleketting qogham týgel moyyndaghan, elding jan-jaqty damuyn qamtamasyz etetin jogharyda keltirilgen negizgi ústanymdary, onyng damuynyng túghyry jәne últtyq - qazaq iydeyasyn iske asyratyn damu strategiyasynyng bazalyq negizi bolyp tabylady. Osy ústanymdar, eldegi últ jәne últaralyq qatynas, olardyng mýddesi, memlekettik instituttardyng qalyptasuy, qogham damuynyng barlyq mәselesi negizinen qazaq iydeyasynyng ayasynda jýredi. Últtyq iydeyanyng negizgi maqsaty - ondaghan jyldan keyin elding qanday bolatynyn boljauda emes, órkeniyetti qogham negizin salugha jol kórsetu. Ghimarattyng sapalylyghy irgetasyn berik qalaudan bastalatyny siyaqty, qogham bolashaghy da negizgi ústanymyna baylanysty.

Geografiyalyq jaghynan Euraziya qúrlyghynyng ortasynda ornalasqan Qazaqstan jer kólemi jóninen әlemde toghyzynshy oryn alady. Qazaq últy men onyng tarihy atamekenin handar kezinde kórshi memleketter, odan keyin otarshyl patsha ýkimeti men Kenester Odaghy, endi býgin býkil әlem moyyndady. Osynday úlan-ghayyr jeri, tarihy men mәdeniyeti bay qazaq últy keshe ghana payda bolyp, Qazaqstan Respublikasy bir sәtte qalyptasa salghan joq. Qazaq halqy - osy sayyn dalany at túyaghymen dýbirletken kóne týrkiler men Qazaqstan jerinde búryn saltanat qúrghan әrtýrli týrk memleketterining enshiles úrpaghy.

Qazaqtyng alghashqy hany bolyp Kerey jariyalandy (1458-1473 jj.). Odan keyin qazaq hany bolyp Jәnibek saylandy (1473-1480 jj.). Sol kýrdeli zamanda Ózbek, Sibir, Noghay handyqtarynyng qúramyndaghy әrtýrli kóshpendi ru-taypalardy bir tudyng astyna biriktirip, qazaqtyng derbes memleketin qúruda osy úly handardyng róli zor. Qazaq handyghyn qúruda Kerey jәne Jәnibek handarmen qatar, eldi birlikke shaqyryp, jana etnostyng últtyq iydeyasynyng negizin salghan Asan qayghy, Qaztughan, Dospambet siyaqty ruhany jetekshiler boldy. Kerey men Jәnibekting qazaq tarihyndaghy orny - qazaq memleketin qúrushylar.

Qazaq memleketi tarihyndaghy ózderining erekshe oryndary bar bizge belgili 28 han boldy. Olardyng songhylary - Jәngir men Kenesary. 1852 jyly Ombydan Ystyqkólge saparyndaghy Semenov-Tyanishaniskiy «... Qazaqtar tilderi ortaq bir halyq», - dep jazady. Qazaq handyghy dәuirinde qazaq jerining shekarasy aiqyndalyp, qazirgi Qazaqstangha basqa Monghúldyng Bayanólgey aimaghy men Shyghys Týrkistan, soltýstiginde Qúlyndy dalasynan Orynbordy qosa, odan әrmen Edilding shyghysyndaghy Sarytau men Astrahani jerine ornalasty. Búl qypshaqtar kezinen qalghan kóne jyrda bylay sipattalady: «...Teginde, noghay, qazaq týbimiz bir, Altay, Ertis, Oralda qalghan dýbir». Búl - qazaqtyng kóne týrkiden qalghan b.d.d. V mynynshy jyldardan kele jatqan tarihy atamekeni.

Al býgingi eskertkish mәselesine kelsek, moralidyq túrghydan aidalada iyesiz qalghan Úly handardyng eskertkishi emes, búl jerding iyesiz, elding kiyesiz, yaghny qasiyetten júrday qoghamnyng kelbetin kórsetedi. Endi bәrimiz belshemizden batyp sodan qalay shyghudyng amalyn izdestirudemiz. Oisha ózimizdi júbatqan bolamyz. Osy jaghdaydy býgin balalarymyzgha, erteng nemerelerimizge qalay týsindiremiz? Biz aqtalyp, ózimizdi qansha júbatqanymyzben, búl kezinde NKVD-ning shvonderlerine erip «basqanyng handary jaqsy bolghanda, qazaqtyng handaryn jaman qylghan» keri zamandaghy vandalizmning bir týri boldy. Býgin ógizge tughan kýn erteng búzaugha tuatynyn úmytpaghan jón.

Týrkimender Niyazovtyng kýni keshe altynnan túrghyzghan eskertkishin býgin bireuler alyp tastady dese, ekinshi bireuler qalay aludyng amalyn qarastyruda deydi. Óz uaqyty men óz ornynda túrghyzylmaghan eskertkishting týbi qúlaytyny belgili. 1917 jyly Ghúmar Qarash: «Erte atqan tannan qorqam...», - degen edi. Shynynda da, ol bolashaqqa bir kýdik pen ýrey tughyzatyn jaghday.

Býgin úly handardyng eskertkishin laqtyryp tastaghandar erteng býgingi biylik basyndaghylardyng eskertkishterin alyp tastaugha jol ashyp, keri ýrdisti memlekettik sanagha sindirip otyrghan joq pa? Onday ýrdis biylikting dәstýrine ainalatyn bolsa, onda elden bereke ketkeni.

Kitaptardy órtep, búrynghynyng barlyghyn qiratatyn, últymyzdyng sanasyna jat fashister men bolishevikterden qalghan jabayylyq ýrdisten aulaq boluymyz kerek. Eger olardan alshaqtamasaq, onda sondaylardyng bir týri bolamyz. Bolamyz emes, osy bolyp ta qalghan joqpyz ba?

Orta ghasyrdaghy fransuzdyng bir koroli «tarih menen bastalady» degenindey, bizding keybir «danyshpandar» qazaq memleketi bastauyn 1991 jyldan alady degendi qoldan jasap dәleldeuge tyrysuda. Sýiekke talasqan onday qandenderding bireuine orden, ekinshisine pәter... kerek ekeni belgili. Ar-namystan júrday sondaylardyng bar múrat-maqsattary osy. Ondaylargha әkesin atyp, batyr atanghan Pavlik Morozovyng ýlgi siyaqty. Býgin memleketting negizin qalaghan, keshegi úly handardy kerek qylghysy kelmegender, erteng biylik ózgerse, býgingi biylikti satyp ketuden tayynbaydy.

Tarih mәselesine kelsek, ótken jyly TMD-ning 14 elinde jýrgizilgen saualnamada Qazaqstandaghy songhy 20 jyldaghy tarihy oqigha retinde 1986-nyng jeltoqsanyn ghana atapty. Elding tәuelsizdik aluy, Konstitusiyanyng qabyldanuy t.b. oqighalardy respondentter ózderi ishinde aralasyp jýrgen qúbylys dep qaraghan. Shyndyghynda naghyz tarih belgili oqighadan 50 jyldan keyin bastalady. Arhivterdegi qúpiya dokumentter de sol kezde ashylady. Ol halyqaralyq norma. Al bizding keybir «tarihshylardyn» oidan tarih jasaghylary kelip jýrgeni Asan qayghy babamyzdyng «qúdyqtaghy kólbaqa, el qadirin ne bilsin» degeni bolsa kerek. Sondyqtan aldymen qazaqtyng tarihy men býgingisin bir-birine qarsy qoi - ol opasyz kórsoqyrdyng tirligi. Osynday ýrdisti qoghamda ýnsiz qabyldau - ol bolashaqta elding býgingi tarihy Astananyng qoqysynda qaluyna jol ashu bolady. Elding tarihy men memlekettik túlghalargha istelip jatqan osynday kereghar tirlikterge toytarys bermey, ýndemey qaludan asqan qylmys bolmaydy. Tarihtaghy qylmystyng barlyghy osynday ýndemesterding qatysuymen bolady. Sondyqtan, olar da qylmysqa qatysushy qylmyskerler.

Bizde bolmaghan isti bastalmay jatyp bitirgendey qylyp maqtanu, Orta Aziyadaghy liydermiz dep aghayyndarmen arazdatatyn arzanqol daraqylyq, bolmaytyn isterge beriletin tapsyrmalar... kóptep kezdesedi. Áriyne osy uaqytqa deyin jetken jetistikterdi de jasyryp qalugha bolmaydy. Preziydent sayasatynyng halyqaralyq dengeyde ýlken bedelge ie bolyp, Qazaqstannyng TÝRKSOIY-daghy tóraghalyghy men týrki halqyn biriktirude ýlken isterdi bastauy, bolashaqta EQYÚ-gha, Islam konferensiyasyna, ShYÚ-na t.b. bedeldi úiymdargha tóraghalyq etui - elding syrtqy sayasatynyng jetistigi. Biraq tәuelsizdik jyldary ekonomikada jetken tabystar negizinen sheteldik kompaniyalargha berilgen shiykizattan týsken paydadan túrady. Osy uaqytta halyqaralyq bәsekege say otandyq jana tehnologiyanyng negizinde bir de bir tauar shygharylghan joq. Ótken jylghy eksporttyng 100%-y - shiykizat. Tútynatyn tauarlardyng 50-70% shetten keledi. Jana óndiristi damytugha budjetten bólingen nesiyening 4-5% ghana óz maqsatyna júmsalady. Kólenkeli ekonomikanyng dengeyi JIÓ-ning 35-40%-yn qúraydy. Sybaylas jemqorlyqtyng dengeyinen jәne shetten nesie aludan әlemde aldynghy qatarlardyng birindemiz. Daghdarys kezinde alynghan songhy 10 mlrd dollar nesie ekonomikagha keri әser etip,  el qauipsizdigine núsqan keltirip jýrmesin. «Qúnyqqannan ashyqqan jaqsy» demekshi, týbinde bizden góri kórshi qyrghyz ben ózbekting jaghdaylary әldeqayda jaqsy boluy mýmkin. Olardyng jaghdaylary jaqsarsa, biz quanamyz. Olar biz siyaqty ishkeni irin, jegeni jelim emes, uayym-qayghysyz kýnderin keship jatyr. Olar bizge bәsekeles emes, «mazary da, bazary da bir» aghayyn.

Memleketting qaryzy turaly Tomas Djeffersonnyn: «Memleketting qaryzy týpting týbinde

Gosudarstvennyy dolg neizbejno vedet k razorenii, ugnetenii, niyshete y zagnivanii», - degenin bir sәt esten shygharugha bolmaydy. MAGATE-ning derekteri boyynsha, 2013 jyldan bastap әlemde energetikalyq daghdarys bastalady eken. Qazaq «jút jeti aghayyndy» deydi. Qaryzben kýn kóretin ekonomika eldi damytugha emes, qaryzdy qaytarugha qyzmet etedi. Mysaly, ótken jylghy bizding bankterding sheteldik qarjy instituttaryna 15,0 mlrd dollar qaryzyn qaytarugha últtyq qordan júmsalghan qarjy sonyng dәleli. Qalay bolghanda da daghdarystan qaryzdanbay óz kýshimizben shyghyp, ekonomikany qaryzsyz damytqanda ghana, tәuelsizdik bayandy bolmaq.

Jalpy, búl jerge kәpir men shýrshitting kóz alartuy toqtamay, el mýddesi saqtalyp, memleketting damuy ekitalay. Sondyqtan ainalagha jaltaqtap kóldeneng kók attygha jem bolmay, aldymen ózimizge senip ana til men ata dәstýrdi jalghastyru arqyly qoghamdy damytqanda ghana órkeniyet jolyna týsemiz.

Songhy kezde qoghamda әdilettilikti qabylday almaytyn jaghdaygha jetip, qaranghy bólmeden qara mysyq izdeytin «domalaq aryz» jazushy «jarmaq basty» jalaqorlar men solardy qoldaytyn sheneunikter kóbeyip, endi ziyalylary - ziyandy, ústazdardy - beyshara, oppozisiyasy - halyq jauy, sopylar - sorlygha ... ainalyp, zar zaman kezindegi Ábubәkir aitqan:

«Zamanym týgil, el azdy,

El ishinde er azdy...

Búrynghynyng biri joq,

Jaqsylardyng kýni joq...

Atanyng salghan aq joly,

Toqtap qaldy kidirip...

Qarttardan ketti auyrlyq,

Sopydan ketti sabyrlyq.

Tómen basty zamandy,

Biz zamangha naghyldyq?! -

degen jaghdaygha jetken joqpyz ba? Sonda biz qayda baramyz?

Mýmkin búl dúrys pikir bolmas. Eger biz qatelessek quanar edik. Biz onday tozaqtan endi ghana shyghyp jatqan joqpyz ba? Ony nege sonsha saghynamyz? Ol tәuelsizdik, bostandyq, azattyq, erkindikterden góri otarlyq kezde daghdylanghan qúldyq psihologiyagha jaqyn emes pe?

Biylikti quyrshaq, zandardy jel qayda túrsa, sonyng yghymen kete baratyn qanbaqqa ainaldyru songhy kezde «sәnge», tipti alaman bәigege ainalyp barady. Ol el taghdyryn jezókshelerding taghdyrynan aiyra almaytyndardyng tirligi bolsa kerek. Al oghan elding qanday qatysy bar? Elde túraqtylyq, biylikte parasat, aqsaqaldarda salmaqtylyq, zandarda әdilettik bolmaghan jer jyn-shaytannyng oinaghyna ainalady. Keyde osynday kelensizdikterdi kórgende, I Petr «jeniltek dala» dep dúrys aitqan ba dep oilaysyn. Jeniltekting zardabyn osy dala talay tartqan joq pa? Endi, bolmay jatyp tek keng dalagha ghana emes, úzaq uaqytqa da syimaytyn jaghdaygha jettik pe?

Memlekettik tilding qabyldanghanyna 20 jyl boldy. Ol Konstitusiya men birneshe zanda bekitilgenimen, endi «ýsh túghyrly til» degen ýsh basty aidahardy strategiyagha engizdi. Bireuler qazaq halqynyng ornyna Cherchilliding babuinderining ózderi ózgertuge bara almaghan «qazaqstandyq halyq» degendi qogham sanasyna sindiruge tyrysuda. Odan keyin tólqújatqa últty jazbau kerek dep eldi bir dýrliktirdi. Osynday, ghylymy túrghydan negizsiz, moralidyq túrghydan arsyz, eldik túrghydan bir qaynauy ishindegi qoyyrtpaq, memlekettik túrghydan sauatsyz qalaymaqandy qanday kәllә oilap tabady dep tang qalasyn. A.Eynshteynning «nadandyqqa daua joq» degeni osy bolar. Daua joq bolghandyqtan da, qogham Abaydyng «nadandargha des berme» degen ósiyetimen qarulanghanda ghana týzeler.

Úly handardyng eskertkishine baylanysty oqigha últ sanasyn oyatuda 86-nyng jeltoqsanynan keyingi qoghamdy biriktiretin iri silkinis boldy. Biylik pen jastardyn, biylik pen qoghamnyng arasyndaghy uaqytsha týsinispestikti biz qoghamdy biriktiruge paydalanuymyz kerek. Sebebi Kerey men Jәnibek handar ómir boyy qazaq memleketining negizin qalap, qazaq halqyn biriktiru maqsatynda kýresip ótti. Olardyng iygi isterin jalghastyru - býgingi jәne keleshek úrpaqtyng mindeti.

Tәuelsiz qazaq elining túraqtylyghy men órkendeui últty bir tudyng astyna biriktiru arqyly osy memleketting negizin salyp, jerdi úlghaytyp jәne kerek kezinde saqtap qalu jolynda kýresken úly handar men batyrlardy qúrmetteuden bastalady. Elding tarihy men ata dәstýrine (til, din, dil...) beriktik - memleketting mәngi jasauynyng kepili.

Memleket tenizde qalbandaghan qayyq nemese aqqu, shayan, shortan sýiregen arba emes. Qazaq memleketi degen -  alty alashtyng basyn qosyp eldegi últaralyq qatynasty saqtay bilgen tórt qúbylasy teng qogham.

Últ pen memleket ondaghan-jýzdegen qabat kirpishten qalanghan ghimarat siyaqty. Kirpishting әr qabaty - ol bir úrpaq. Olardyng әrbir qabatynyng ghimarat túrghyzudaghy ýlesi birdey. Búl memleketting irgetasy - týbi bir týrkide jatyr. Eger memleketting irgesi men qabyrghasy berik bolsa, onda ghimarat mәngi túrady. Sol siyaqty handar men qazirgi biylik arasyna iritki salyp, keybireulerding tarihty qoldan jasaugha tyrysuy - osy ghimaratty qúlatugha talpynghandardyng әreketi. Men ózim qandastarymyzdyng qay-qaysysyn da el ishinde iritki salady dep aitugha qimaymyn. Qazaqtyng jalpy barlyq uaqyttaghy handary (keshegi, býgingi, ertengi) jaqsy bolghanda, qogham órkeniyetti elder qataryna qosylady.

Qazaq - ol týrkining úrpaghy. Týrkilik - qazaqtyng jany, al islam onyng imany. Týrkistan - Týrki eli ("týrki" sózi - ol kóne týrkiler men barlyq týrki halyqtarynyng anyqtamasy. "Týrk" - ol Kók týrkterdi nemese týrk qaghanatynyng anyqtamasy (M.Joldasbekov t.b.), al "týrik" - ol Osman memleketindegi týrikterding aty). Stalindik repressiyanyng qazaqtyng ziyalylaryn qúrtyp, ruhyn taptau maqsatynda «panturkizm», «panislamizm» degender paydalanuy sondyqtan. Songhy kezde bireuler biz ariylerding (yaghniy parsylardyn) úrpaghymyz degendi jazyp jýr. Jalpy, kimning qaydan shyqqanynda sharuamyz joq. Al olar kóne týrkilerden bastalatyn bizge belgili jeti myng jyldan astam tarihymyzdy búrmalamasa eken. Qytaydyng b.d.d. 2614 jyly qúrylghan alghashqy memleketi men órkeniyetining negizin salghan Huandy bastaghan kóne týrkiler ekenin fransuzdyng úly ghalymy Tier de-Shardan, japon, fin ghalymdary osydan bir ghasyr búryn dәleldese, Ýndistannyng birtútas memleket bolyp qalyptasuynda týrkilerding sheshushi ról atqarghanyn Dj.Neru moyyndady (qaranyz: Ákim J. Týrki órkeniyeti negizindegi qazaq iydeyasy. Almaty, 2007. www.massagan.com). Sonymen qatar týrkiler Resey, Bolgariya, Egiypet, Ukraina t.b. memleketterding qalyptasuynda belgili ról atqardy. Týrkiler, onyng ishinde qazaqtar tegine berik últtar qataryna jatady. Sondyqtan da olar tek jeti atasyn bilip qana qoymay, kóne dәuirden kele jatqan rularyn da jaqsy biledi. Sonda keng dýniyeni taryltyp, bay tarihty kishireytkendegi maqsat qanday?

Tórt qúbylasy týgel el bolamyz desek, osynday jalghan ghalymsymaqtardyng «enbekterin» ghylymy saralap baghasyn beretin jәne tarihymyzdy jýieleytin ghylymy ortalyq qajet.

Tarihy túrghydan qarasaq tәuelsiz Qazaqstan - memleket retinde aldymen Úly týrk qaghanatynyn, odan keyin keshegi Qazaq handyghy men Qazaq KSR-ning izbasary. Europalyqtar joqtan bar jasay almay jýrgende, bizding bay tarihymyzdy joq qylugha talpynuymyz - týsiniksiz әpendilik.

Tәuelsiz memleketting qadirin týsinu ýshin tarihy bizden әldeqayda kóne, sany qazaqtan birneshe ese kóp kýrt jәne úighyr aghayyndardyng taghdyryna ýnileyik. Ol kezinde eldi biriktirip, últty úiytyp, úlan-ghayyr jerdi aq bilekting kýshimen, aq nayzanyng úshymen saqtap, irgeli memleket qúrghan Kerey men Jәnibek siyaqty Úly handary men batyrlary bolmaghan halyqtyng taghdyry. Órkeniyetti elderde memleketting negizin qalaghan túlghalargha el astanasynyng attaryn berip jatady. Mysaly, Dj.Vashington atyndaghy AQSh astanasy Vashington qalasy. Sondyqtan biz de tәuelsiz el, irgeli memleket bolamyz desek, dosqa kýlki dúshpangha taba bolatyn tirlikten oiymyzdy da, boyymyzdy da aulaq ústap qoldan kelgenshe osy elding qalyptasyp ketui ýshin bir jaghadan bas... shygharyp enbektenu qajet.

Tәuelsiz Qazaqstannyng qysqa uaqyt ishindegi jetistigin halyqaralyq qauymdastyq pen moyyndaghysy kelmeytin elderding ózderi moyyndap otyr. Eger memleket ghúmyryn 24 saghatqa teneytin bolsaq, onda tәuelsiz elding ótken 18 jyly - sol tәuliktegi uaqyttyng 18 sekundyna ten. Aldaghy úzaq jolda atqarylatyn ýlken mindet kýtip túr. Búl - bolmay jatyp masayraytyn emes, bolashaq ýshin kýresetin kez. Dospambet jyraudyng «betegeli Saryarqanyng boyynda, soghysyp ólgende arman joq» degendey, búl qasiyetti jolda bar kýsh-jiger, qayrat, ómir sarp etilse, arman bar ma? Mahambetter siyaqty:

...Tebingini terge shiritip,

Terligin mayday eritip,

... At ýstinde kýn kórip,

Asharshylyq shól kórip,

... Nayzasynan qan tamyp,

... Qandy kóbik týkirip,

... Jolbaryssha jorytyp,

... Bórideyin jol jatyp,

Jauyrynyna múz qatyp...

birneshe úrpaq kýreskende ghana, búl elding kósegesi kógeredi. Sebebi qazirgi jәne aldaghy úrpaqtardyng aldynda enseli el bolyp, mәueli memleket qúruda ýsh ghasyr boyy túralap qalghan kýrdeli mәselelerdi sheshu mindeti túr.

Árbir zaman úrpaqty, últty, memleketti, jalpy adamzatty belgili kezende synap, elekten ótkizip otyrady. Osy úly kýreste jenip, uaqyt synynan abyroymen ótkender ghana mәngi jasaydy. Búl - mәngilik ómir zany.

Basy bardy iydirip, tizesi bardy býktirip dýniyening tórt búryshyn biylep, «Mәngi týrik eli» ýshin kýresken babalarymyz zamanynyng sonday alyptary boldy.

Halqymyz «biyik taugha alystan qara» deydi. Tәuelsiz eldi alasarghan tóbe qylyp ayaqasty etuge tyryspay, onyng iygilikti isteri men solardy atqarghan biyik tauday túlghalargha alystan qarap, belgili uaqyttan keyin óz kezinde halyqtyng bergen tarihy baghasy dúrys bolady. Sebebi aqiqatqa jaqyny - uaqytynda óz ornymen berilgen bagha.

Qazirgi Qazaqstan - týrkting qarashanyraghy. Batys týrk qaghanatynyng astanasy Qaratauda bolghany belgili. Osydan XV ghasyr búryn týrk qaghanatyn qúraghan taypalardyng barlyghyna juyq qazirgi qazaq rularynda kezdesedi. Qazaqstan - tuystas týrki respublikalarymen birge úly týrk qaghanaty kezinen kele jatqan «Mәngi týrki eli» iydeyasyn iske asyratyn memleket. Tәuelsiz Qazaqstannyng múrat-maqsaty men memlekettik iydeyasy da - osy. Týrki tuynyng astynda birikkende ghana Qazaqstan mәngi jasaytyn el bolady. Osyghan enbek etu - barlyq qazaqstandyqtardyng mindeti.

Janúzaq ÁKIM,

Europa Ghylym akademiyasynyng mýshesi

"Abay-aqparat"