Ermek AYaZBEKOV, respublikalyq «Aqsay» klinikalyq balalar uruhanasynyng diyrektory:
– Ermek Ábuúly, «kvota alu – qiyamet-qayym, әsirese auyl túrghyndary ýshin» degen әngimeni jii estiymiz. Osy qanshalyqty ras?
– Barlyq talaptar eskerile otyryp jasalghan kvota bólu tәrtibining zandylyghyna kýmәndanu orynsyz. Qúzyrly ministrlik kvotanyng dúrys bólinuin qatang baqylap, airyqsha nazargha alyp otyr. Ras, búryndary qiyndau bolatyn. Qazir eshkimning ókpesi bolmauy kerek.
Negizi, respublikamyzdyng ózge aimaqtarynda túratyn nauqas balalar eng aldymen oblystyq auruhanalarda emdelui tiyis. Eger de oblystaghy dәrigerler dәrmensiz bolsa ghana bizge jiberedi. Adamdar ne aitpaydy?! Olardyng bәrine birdey sene beruge de bolmaydy. Mәselen, kópshilik ata-ana oblystyq auruhanalarda da esh qiyndyqsyz emdeuge bolatyn nauqas balasyn birden Astanagha ne Almatygha alyp kelgisi keledi. Al oghan kvota kerek. Onday jaghdayda, әlbette, olargha kvota berilmeydi. Mine, «kvota alu qiyn» degen әngime qaydan shyghady!
Shamamen aitsam, 90 payyz nauqas balalardy oblystyq dengeydegi auruhanalarda emdeuge әbden bolady. Qazir oblystyq auruhanalardyng tehnikalyq, materialdyq bazasy jaqsarghan. Bilikti mamandar da az emes. Soghan qaramastan, keybir ata-analar «Almatygha baramyn, Astanagha baramyn» dep talap qoyyp, talaptary oryndalmasa, joq jerden dau shygharyp jatady.

Ermek AYaZBEKOV, respublikalyq «Aqsay» klinikalyq balalar uruhanasynyng diyrektory:
– Ermek Ábuúly, «kvota alu – qiyamet-qayym, әsirese auyl túrghyndary ýshin» degen әngimeni jii estiymiz. Osy qanshalyqty ras?
– Barlyq talaptar eskerile otyryp jasalghan kvota bólu tәrtibining zandylyghyna kýmәndanu orynsyz. Qúzyrly ministrlik kvotanyng dúrys bólinuin qatang baqylap, airyqsha nazargha alyp otyr. Ras, búryndary qiyndau bolatyn. Qazir eshkimning ókpesi bolmauy kerek.
Negizi, respublikamyzdyng ózge aimaqtarynda túratyn nauqas balalar eng aldymen oblystyq auruhanalarda emdelui tiyis. Eger de oblystaghy dәrigerler dәrmensiz bolsa ghana bizge jiberedi. Adamdar ne aitpaydy?! Olardyng bәrine birdey sene beruge de bolmaydy. Mәselen, kópshilik ata-ana oblystyq auruhanalarda da esh qiyndyqsyz emdeuge bolatyn nauqas balasyn birden Astanagha ne Almatygha alyp kelgisi keledi. Al oghan kvota kerek. Onday jaghdayda, әlbette, olargha kvota berilmeydi. Mine, «kvota alu qiyn» degen әngime qaydan shyghady!
Shamamen aitsam, 90 payyz nauqas balalardy oblystyq dengeydegi auruhanalarda emdeuge әbden bolady. Qazir oblystyq auruhanalardyng tehnikalyq, materialdyq bazasy jaqsarghan. Bilikti mamandar da az emes. Soghan qaramastan, keybir ata-analar «Almatygha baramyn, Astanagha baramyn» dep talap qoyyp, talaptary oryndalmasa, joq jerden dau shygharyp jatady.
– Bәlkim, búl senimning joqtyghynan shyghar? Dәrigerlerding bilimsizdiginen, bilmestiginen ólip ketip, bolmasa mýgedek atanyp jatqandar joq emes qoy.
– Ol da mýmkin. Alayda bir qayghyly oqighamen býkil dәrigerdi qaralaugha taghy bolmaydy. Jalpy, qazir oblys-oblystarda myqty mamandar az emes. Áriyne, men ata-analardy týsinemin. Balasynyng densaulyghyna alandaydy. Desek te, oblystaghy dәrigerler ózderin-ózderi әldeqashan dәleldegen.
Toqyrau jyldary medisina salasynyng da toz-tozy shyqty. Tek medisina emes, qiyndyqty el bolyp birge kóterdik. Sol bir kezeng adamdardyng psihologiyasynda jattalyp qalghan siyaqty. Kópshilikting otandyq medisinagha degen senimsizdigi sodan qalsa kerek. Ras, kemshilik mýlde joq emes. Alayda jetistikterdi de moyyndau kerek qoy. Tipti medisinasy әldeqayda kósh alda kele jatqan elderde jasalatyn birqatar operasiyalardy biz de jasap jýrmiz.
– Ótken jyly tuabitti kereng balalardyng 250-i kezekte túr degen ediniz. Qazir she?
– Biz alghashqy jyly Ýkimet pen jekelegen demeushilerding qarajatyna 27 balanyng qúlaghyna implant ornatqan bolatynbyz. Qazirgi kezde operasiya jasalghan balalardyng sany 160-tan asty. Negizi, búl – óte auyr operasiya. Ári qymbat túrady. Búryndary múnday operasiya tek shetelde jasalatyn. Ýkimet jylyna bar-joghy on-on bes bala ghana jiberetin. Endi ózimizde de tabysty jasalyp jýr. Men byltyr 250 bala kezekte túr desem, búl kórsetkish edәuir úlghaydy. Qazir kezekte túrghandardyng sany 460-qa jetti. Adamdar birinen-biri estip, kelip jatyr. Múnday operasiya jasaumen eki dәriger ainalysyp jýr. Osy tústa taghy bir problemanyng úshy shyghady. Operasiya jasalghan balalardyng barlyghynyng 12-13 payyzy emdelmey qalady. Onyng sebebi – ata-analarynyng bolmasa tuystarynyng jauapsyzdyghynan. Operasiya jasalghannan keyin ol balamen bir jylday erinbey-jalyqpay júmys isteuleri tiyis. Ókinishke qaray, kópshilik ata-analar operasiyany jasatuyn jasatyp, «uaqytymyz joq» degendi syltauratyp, dәrigerler bergen tapsyrmany mýlde oryndamaydy. Tipti «uaqytym bolmasa, qaytemin» dep dәrigerlerge tepsinetinder de joq emes.
Osynday salghyrt-salaqtyq saldarynan bólingen qyruar qarjy jelge úshyp, dәrigerlerding manday teri tekke ketedi. Balagha júmsalghan qarajatty aityp kópsinbey-aq qoyayyq, balagha obal ghoy. Ony aitasyz, Astana qalasynda túratyn bir әielding «Almatygha endi jii kelip túrugha tura keledi. Bizding osy qaladan pәter aluymyzgha jәrdemdesinder» dep talap qoyghany bar. Osyghan ne deuge bolady? Mýgedek balanyng ata-anasy aitsa, múndaydy týsinesin. Al әlgi baspana súraghandardyng balasy ózi jýrip-túrady ghoy?! Onyng ýstine auruhanagha kýnde kelip qajeti joq. Tek alghashqy jyldary shamamen eki aida bir ret әkelip túrsa bolghany. Operasiya tegin jasaldy, bala tegin emdeldi, endi oghan qaladan pәter kerek bolypty!
Juyrda mynaday bir jaghday boldy. Bir әiel sal auruymen auyratyn alty jastaghy tym әlsiz balasyn alyp keldi. Balany auruhanagha jatqyzdyq. «Alghashqy kezderi balanyzdyng qasynda bolghanynyz jón bolar edi», – dedik oghan. Ol aqshasynyng joqtyghyn aityp, balasynyng qasyna qaludan bas tartty. Negizi, múnday jaghdayda óz betimen jýrip-túrugha mýmkindigi joq nemese jýre almaytyn kishkene sәbiylerding qasynda qalyp jatatyndar kýnine 700 tengege juyq aqsha tóleui tiyis. Al biz ol әielding auruhanada tegin jatuyna rúqsat berdik. Sóitsek: «Men qala almaymyn, júmysymdy qaytpekpin? Senderge tapsyrdym, ózdering kýtesinder. Ne ýshin aqsha alasyndar?» – dep aiqaydy salyp, dәrigerlerding eki ayaghyn bir etikke tyqpasy bar ma?! Júmysqa jaramsyzdyq paraghyn beretinimizdi eskerttik. Joq, esh ymyragha keletin emes. Aqyrynda meni balaghattap, ministrlikke ýstimizden aryz jazugha deyin bardy. Ministrlik tekserdi. Bizding esh kinәmiz joq ekendigin aitty әlgi әielge. Osynday bir aryzdyng ózining dәrigerlerdi qanday әure-sarsangha salatynyn bilse ghoy solar.
Osy tústa aita ketpegim, budjetten kohlearly implantasiyagha 1 mln dollar bólingen. Ýkimet balalardan baryn ayap otyrghan joq. Operasiyadan keyingi alghashqy jyly balghyndardy surdologtar tegin baqylaydy. Ata-analary balalarynyng kýtimine dúrys kónil bóletin bolsa, olar eki, tipti әri ketkende bes jyldyng ishinde qúlan-taza aiyghyp ketetin bolady.
– Jas mamandardyng bilimine kóniliniz tola ma?
– Tolmaydy. Qazirgi studentterding tek jartysy ghana sabaq oqidy. Otandyq medisinanyng bolashaghy alandatarlyq jaghdayda túr. Al auyldaghy ahual tipten qiyn. Qazir jas mamandargha milliondaghan tenge berip, auylgha shaqyryp jatyr. Ázirge ol da eshqanday nәtiyje berip jatqan joq. Sondyqtan da jastardy auylgha baghyttaudyng basqa joldaryn qarastyru kerek. Búl mәseleni erteng emes, qazirden qolgha almasa bolmaydy.
Taghy bir aita keterlik mәsele, belgili akademik Kamal Ormantaevtyng «uniyversiytettik klinikalar ashu kerek» degen pikirin qoldaymyn. Kәsiby dengeyi joghary mamandar dayyndau ýshin joghary medisinalyq oqu oryndarynda uniyversiytettik klinikalar boluy tiyis. Yaghny bilim men tәjiriybe qatar jýrui kerek. Osy jýieni engize almay-aq qoydyq. Studentter tәjiriybeni jergilikti auruhanalarda ótkizetindikten, auruhana әkimshiligine tәueldi siyaqty. Bylaysha aitqanda, solardyng qas-qabaghyna qaraugha tura keledi.
– Elimizding joghary medisinalyq oqu oryndaryndaghy pediatriya fakulitetterining jabylghanynan habardarmyz. Oghan kópshilik mamandar qarsy boldy. Olardyng qatarynda siz de bar shygharsyz?
– Pediatriya fakulitetining jabyluyna men de ýzildi-kesildi qarsymyn. Jana jýiege sәikes, atalmysh fakulitet emdeu fakulitetine ótti. Bolashaq dәrigerlerding oqu merzimining toghyz jylgha deyin úzartyluy osyghan da baylanysty. Yaghny olar jeti jyl jalpy medisinalyq praktika jýiesi boyynsha bilim alsa, pediatriya mamandyghy boyynsha songhy eki jylda ghana dәris alady. Pediatriya fakulitetin qaldyru kerek edi. Óitkeni búl – óz aldyna tolyqqandy bir mamandyq. Búl mamandyqty eki-ýsh jylda oqyp-ýirenu mýmkin emes. Degenmen Densaulyq saqtau ministrligi osy germandyq әdisti dúrys dep sheshti. Pediatriya fakulitetin jabu mәselesi Reseyde de kóterilip, ol ýlken pikirtalastar tudyrghany belgili. Joghary dengeyde ótkizilgen talqylaulardan keyin olarda atalmysh fakulitet qaldyryldy. Al bizde qalay boldy? Reformagha qarsy emespiz. Reforma jýrgizilui kerek. Biraq ony aqyldasyp jasau kerek edi ghoy. Al bizben eshkim aqyldasqan emes. Ministrlik birneshe adamnyng ghana basyn qosyp, búl mәseleni asyghys sheshe saldy. Talqygha salyp, zerdelep, saralau kerek edi. Óz aldyna pediatriya fakuliteti bolmaghan son, ertengi jastardyng arasynan bala dәrigeri bolugha qúlshynyp túrghan eshkimdi tappay da qalamyz. Qysqasyn aitsam, bala dәrigeri mamandyghy boyynsha kadr tappay, opyq jeytinimiz anyq. Bәlkim, bir-ekeui shyghar, onymen biz balalarymyzdyng densaulyghyn qadaghalap otyra alamyz ba? «Sauatsyz mamandar kóbeyip ketti» dep jatamyz, sol kezde kóremiz naghyz qiyndyqtyng kókesin.
Bizding túsymyzda pediatrlar jeti jyl bilim aldy. Ol kóptik etken joq. Kerisinshe, jyldan-jylgha bilimimizdi jetildirip otyrugha tiyispiz. Ókinishke qaray, qazirgi kezde búryn-sondy bolmaghan auru týrleri shyghyp jatyr. Qazirding ózinde perzenthanalarda neonotolog dәriger joqtyng qasy. Býginde әlsiz tuylyp jatqan sәbiyler óte kóp. Qyrqynan shyqqansha jan-jaqty tekserilip, baqylauda ústau ýshin tәjiriybeli neonotolog dәriger kerek. Perzenthanalardaghy eng ýlken problema – osy. Qúzyrly ministrlikting osy jaghyn oilamaghany ókinishti. Sheteldegi jaghdaygha qarap, ýstirt sheshim qabyldaugha bola ma? Búl degen – úrpaqtarymyzdyng densaulyghyna jasalyp otyrghan qastandyq desem, artyq aitqandyq emes. Shetelding ýirenuge túratyn da, túrmaytyn da jaqtary bar. Aytpaqshy, shetel qazir osy tәjiriybeden bas tartyp otyr.
Múnday baghdarlamanyng baghy jana qoymas. Osydan biraz jyl búryn germandyq bir professor maghan: «Ermek, sizderde jaqsy eken. Pediatriya fakuliteti bar. Alayda estip jatyrmyn, japqaly jatqan kórinedi. Qalayda osyghan jol bermenizder. Saqtap qalynyzdar. Ertengi kýni opyq jep qalasyzdar. Balalargha obal bolady», – dep óz elindegi balalar pediatriyasynyng qiyn-qystau kezenining bizding elde qaytalanbauyn qatty eskertken edi.
«Pediatriya fakulitetin japqanymyz ýlken qatelik bolady», – dep ministrge men de aittym. Áli de aitamyn.
Auyldaghy jaghday tipten mýshkil. Bir auylda bir dәrigerden ghana otyr. Terapevt te – sol, hirurg te – sol, bala dәrigeri de – sol. Pediatriyanyng jabyluynyng qalalyq jerlerge keri әserin aitamyz, al auyldaghy jaghdaydyng qalay bolatynyn óziniz boljay beriniz.
– Elimizdegi býirek almastyru operasiyasynyng jasalyp jýrgenine jiyrma jyldan asty. Alayda býirek transplantasiyasyna qatysty týiin әli sheshimin tappay keledi. Bәlkim, zangha ózgerister engizu qajet shyghar?
– Zanda barlyghy dúrys qamtylghan. Gәp – zanda emes, adamdarda. Naqtyraq aitsam, operasiyany qajet etetin qansha balanyng ata-anasyna «býireginizdi balanyzgha beriniz» dep úsynys jasaymyz, eshkim kelispeydi. Bir býirekpen de ómir sýruge bolady. Alayda eshkimning býiregin balasyna bergisi joq. Jiyrma jyldyng ishinde býiregin balasyna bergen bir ghana әkeni kórdim. Senesiz be, jiyrma jyldyng ishinde bir ghana oqigha!
Byltyr bar-joghy ýsh balagha ghana operasiya jasaldy. Olar – donorlyqtan alynghan aghzany ózderine auystyrugha kezekte túrghandar. Qazirgi kezde 1500-nan astam bala kezekte túr. Donor qay kezde bolady, operasiya qashan jasalady – ol bir Allagha ghana ayan. Sondyqtan da qarajaty barlar Pәkistangha baryp, emdelip kelip jýr.
Bir әiel «balamnyng býiregine transplantasiya jasaugha kómektesinizder» dep deputattargha hat jazypty. Deputattar ol hatty Densaulyq saqtau ministrligine qaraugha jiberdi. Ministrlik hatty bizge tapsyrdy. Al bizding qolymyzdan ne keledi? Donor joq qoy. «Bir býiregindi bershi balana. Balandy emdep shygharar edik», – dedim ol әielge. Al ol ýzildi-kesildi bas tartty. Qysqasy, bar kiltipan zanda emes, adamdardyng týisigi men týsinigine baylanysty.
– Ýkimet qarjy jaghynan sarandyq tanytyp jatqan joq. Mәselen, 2002 jyly 73,0 milliard tenge bólse, 2008 jyly medisina salasyna bólingen qarjy 377,5 milliard tengege deyin ósti. Alayda qarjynyng kóptiginen ne payda, qarapayym halyq tegin medisinalyq kómekpen týgeldey derlik qamtamasyz etilmese?
– Ras aitasyz, densaulyq saqtau salasyna barlyq jaghday jasalyp jatyr. «Medisina salasyna kóp qarjy bólinedi» degendi jii estiymin. Alayda bar qúndylyq adam desek, sol adamnyng densaulyghyna júmsalatyn qarjyny kóp kórmesek eken deymin.
– Bizding aitqaly otyrghanymyz, qarjynyng kóptigi emes. Ángime – sol kóp qarjynyng talan-tarajgha týspey, halyqtyng iygiligine júmsalu-júmsalmauynda.
– Qazir medisina salasyna bólingen qarjy tónireginde týrli pikirtalastar men ótkir syndar aitylyp jatyr. Qarjy mәselesine qatysty naqty jauap beretin – tiyisti oryndar. «Aqsay» respublikalyq balalar auruhanasyna qatysty aitsam, bólingen qarjy QR Budjettik kodeksi men Ýkimetting 2007 jylghy 20 nauryzyndaghy №225 qaulysymen bekitilgen respublikalyq budjet pen jergilikti budjetterdi oryndau erejesinde kórsetilgen talaptargha sәikes, uaqtyly, tiyimdi jәne nysanaly júmsalady.
Izgi tilek
Qazir student kezimdegi myna bir oqighanyng esime týsip otyrghany. Reseyde Medisina akademiyasynda oqyp jýrgenimde aramyzda gruzin jigiti oqydy. Sabaqqa jýrdim-bardym qaraytyn. Birde professor odan: «Týk sabaq oqymaysyn, erteng operasiyany qalay jasaysyn?»  – dep súramay ma. Sóitse, әlgi: «Men operasiya jasaydy dep kim aitty? Men birden bas dәriger bolamyn», – degen edi. Búl – anekdot emes, ashy shyndyq. Jastarymyz sol gruzin siyaqty oilamasa eken degen tilegim bar.

Súhbattasqan Lәzzat BILAN
«Alash ainasy» gazeti, (22.05.2009)